Od trzech lat trwa ogólnonarodowa debata nad poszukiwaniami gazu łupkowego w Polsce. Debatują wszyscy.
Na wszystkie sposoby uczeni przepytywani są przez media. Politycy na podstawie trwającej jeszcze debaty, nie czekając na jej wyniki, układają programy poszukiwań i przygotowują się do zagospodarowania nieznanych jeszcze ilościowo przyszłych zasobów tego gazu.
Premier i jego ministrowie w Sejmie RP składają oświadczenia w tej sprawie. Politycy są pewni znalezienia takich jego zasobów, które uniezależnią nas od importu gazu ze wschodu. W ten sposób kwestia jego znalezienia w satysfakcjonującej nas ilości, stała się polską racją stanu.
Racja, jak racja, nikt nawet nie śmie jej podważać. Media to wszystko publikują w setkach, a nawet tysiącach artykułów, wypowiedzi i wywiadów. W poniedziałek, 25 marca, minister Skarbu Państwa zapowiedział, że eksploatacja gazu łupkowego - którego jeszcze nie ma - ruszy w 2015 roku.
Tymczasem jest kłopot z wydaniem fachowej książki na ten temat. Obszerne studium pod nieco ironicznym tytułem "Rzeczpospolita łupkowa"* wydał w mikroskopijnym nakładzie 250 egzemplarzy Instytut Nafty i Gazu w Krakowie. Na większy nakład instytutu nie stać. Nie stać też na to też ministra skarbu, który koordynuje poszukiwania tego gazu w Polsce. No cóż, skarb, którego stać na dziesiątki milionów złotych związanych tylko z jednym takim wierceniem pionowym i horyzontalnym połączonym ze szczelinowaniem, nie stać na ułamek procenta z tej sumy na popularyzację rzetelnej wiedzy o gazie, którego on sam, jak twierdzi, szuka, nie szczędząc na to sił i pieniędzy. Jest to logika sama w sobie sprzeczna i całkowicie niezrozumiała.
Czy rzeczywiście Skarbowi Państwa zależy na tym gazie? Gdyby tak było, to książka ta znalazłaby się na każdym biurku inżynierów i urzędników odpowiedzialnych za jego poszukiwania, a w skali kraju jest ich przynajmniej kilka tysięcy.
Składa się ona z kilkunastu rozdziałów omawiających wszystkie podstawowe czynności związane z tą problematyką wraz ze streszczeniem w języku angielskim. Kilka kwestii poruszonych w tej książce warto zasygnalizować, choćby z tego tylko powodu, że praca ta będzie bardzo trudno dostępna nawet dla ludzi zawodowo zainteresowanych tą problematyką.
Dwutorowo
Autorzy uważają, że prace związane z poszukiwaniem gazu w naszym kraju winne iść dwutorowo. Technika i technologia poszukiwań to realizowana już koncepcja. Obok niej widzą oni potrzebę szerokiego przygotowania naukowego i teoretycznego, czemu między innymi ma służyć ta książka. Wynika to przede wszystkim z całkiem odmiennego i niezdefiniowanego konkretnymi granicami zbiornika, w którym ten gaz występuje. Kolektor gazu, jakim są łupki, to silnie sprasowana warstwa o dużej rozciągłości, lecz o małej miąższości i niskiej przepuszczalności, która może występować zarówno w roli skały macierzystej, jak i kolektora.
Sukces poszukiwań, a także eksploatacji zależy od bardzo dokładnego rozpoznania geologicznego, geofizycznego i złożowego. Ogromną rolę w tej materii odgrywają prace sejsmiczne. Ideą poszukiwań są nieliczne pionowe otwory wiertnicze, z których na określonych głębokościach wykonuje się wielokierunkowe otwory poziome. Pod tym względem jeden tego rodzaju otwór wiertniczy zastępuje rozpoznanie złoża, które by trzeba wykonać przykładowo przez 64 otwory pionowe. Są to oszczędności szalone.
Gaz łupkowy w Europie i na świecie
Książka przedstawia bilans gazołupkowych zasobów na świecie. Europa jest jednym z najbardziej pod tym względem ubogich kontynentów. Po około 5 bilionów metrów sześciennych mają tu tylko dwa kraje, którymi są Polska i Francja. Znacznie poniżej tej wielkości zasoby mają jeszcze Dania, Szwecja, Ukraina Niemcy i Wielka Brytania.
Potentatami pod tym względem są kraje Ameryki Północnej i Południowej. Pierwszeństwo mają Stany Zjednoczone - 25 bilionów metrów sześciennych tego gazu. Potem jest Argentyna - 22 biliony, Meksyk - 20 bilionów i Kanada 12 bilionów.
W Azji dominują Chiny z zasobami 35 bilionów. Z nieznanych powodów nie podano ilości zasobów gazu łukowego w Rosji, a szczególnie na Syberii. Do zasobnych obszarów pod tym względem należy Republika Południowej Afryki oraz Australia, gdzie ocenia się występowanie tego gazu w ilości ok. 12-15 bilionów metrów sześciennych. Listę tę zamykają Libia i Algieria z zasobami w granicach 7-8 bilonów.
Przyglądając się zestawieniom zasobów tego gazu na świecie widać wyraźnie, że w znaczących ilościach występuje on stosunkowo rzadko.
Zawartość dzieła
Praca ta składa się z 13 rozdziałów opracowanych przez różnych autorów. Jej redaktorem naukowym jest prof. dr hab. Maria Ciechanowska, będąca dyrektorem instytutu. Autorami i recenzentami są profesorowie Józef Raczkowski, Andrzej Froński, Andrzej Kostecki i Michał Krasodomski.
W poszczególnych rozdziałach omówiono szczegółowe właściwości skał. Ich modelowanie i na tej podstawie graficzne wyliczenia podejmowanego ryzyka poszukiwań. Przedstawiono problemy związane z hydraulicznym szczelinowaniem i odpowiednim doborem jakości płuczek przeznaczonych do tego celu.
Książka pełna jest kolorowych wykresów, tabel, fotografii i rysunków. Obszernie omówiono badania sejsmiczne. Podano przykłady polskich badań na Syberii, na pustyniach Pakistanu i na akwenach morskich. Szeroko opisano wyniki badań z podaniem przykładów ich interpretacji w różnych warunkach związanych z występowaniem gazu łupkowego. Szczególnie zwrócono uwagę na konieczność ścisłej w tej materii współpracy geologów z geofizykami.
Powołano się na wiele pod tym względem doświadczeń zagranicznych, a przede wszystkim ze Stanów Zjednoczonych. Polskie łupki występują na większych głębokościach niż w USA. Polski skarb gazowo-łupkowy ukryty jest na głębokości od 2 do 3 tysięcy metrów. Skomplikowana budowa geologiczna bardzo utrudnia jego wydobycie na powierzchnię.
Praca omawia wiele teoretycznych i praktycznych zagadnień pozornie bardzo odległych od bezpośrednich poszukiwań. Jednak jej autorzy zwracają uwagę, że każdy szczegół ma tutaj swoje znaczenie i może decydować o sukcesie. Dlatego nie można niczego pomijać, lekceważyć i zaniedbać. Tylko interdyscyplinarna analiza uzyskanych wyników może doprowadzić do sukcesu. Nauka polska chce mieć istotny wpływ na odkrycie tak bardzo oczekiwanych zasobów tego gazu.
Ochrona środowiska
Zaprezentowano tu wszystkie etapy szczelinowania hydraulicznego i ich oddziaływanie na środowisko. Podzielono ich wpływ na dwie części.
Pierwsza to wiertnia i neutralizacja płynów użytych do szczelinowania na powierzchni, a druga to wpływ samego szczelinowania na skażenie podziemnych zbiorników wody pitnej. Generalnie zauważono, że wpływ tego rodzaju badań na środowisko jest znacznie większy, niż podczas pozyskiwania gazu konwencjonalnego z zastosowaniem większej ilości toksycznych chemikaliów dla sporządzenia odpowiedniej jakości płuczki wiertniczej. Dzięki postępowi technicznemu udaje się ograniczyć negatywne oddziaływanie tego rodzaju prac na środowisko.
Autorzy uważaj, że niezbędne są dalsze prace badawcze nad tym zagadnieniem. Nie podają oni jednak żadnych konkretnych przypadków występowania tego skażenia zarówno w Polsce, jak i na świecie. Na tej podstawie można przyjąć, że zagrożenia takie są teoretycznie możliwe, ale praktycznie jeszcze nigdzie nie wystąpiły.
Racja stanu
Rzeczpospolita łupkowa jest na razie jest tylko fantazją, może nawet życzeniem, ale jeszcze nie rzeczywistością. Książka zwraca uwagę na istniejący okres kilkuletniego oszołomienia, wynikającego z rozbudzonych nadziei na posiadanie olbrzymich pokładów polskiego gazu łupkowego. Stara się odpowiedzieć też na pytanie, czy udało się podjąć odpowiednie działania na zrealizowanie tej wielkiej szansy jaką dała nam przyroda. Nauka podjęła to wyzwanie, a praca ta jest tego dowodem.
Wracając jeszcze do tytułu tej pracy, trzeba odnotować emocjonalne znaczenie, jakie trzydziestu kilku naukowców będących jej autorami, nadało swoim pracom i badaniom, co jest raczej rzadkością, szczególnie w tak wielkiej skali. Jak widać naukowcy też przejęli się gazowo-łupkową racją stanu.
Książka jest pięknie wydana edytorsko. Ma charakter półalbumowy. Kredowy papier, liczne ilustracje i stosunkowo przystępny język, opisujący najtrudniejsze zagadnienia w tej materii, czynią ją dziełem znaczącym i będącym wstępem do przyszłego odkrycia w Polsce spodziewanych największych zasobów gazu łupkowego w Europie.
x x x
*Rzeczpospolita łupkowa. Studium wiedzy o gazie z formacji łupkowych - Praca zbiorowa. Instytut Nafty i Gazu Kraków. 2012. s. 310, cena 70 zł.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
