Determinacja, racje i potrzeba dialogu

- Kondycja górnictwa węgla kamiennego wymaga pogłębionej analizy przyczyn, które doprowadziły ten sektor do stanu zapaści, jaki obserwowaliśmy u progu 2016 r. - stwierdził w rozmowie z Trybuną Górniczą prof. dr hab. JAN WOJTYŁA, przewodniczący Rady Nadzorczej Polskiej Grupy Górniczej.

Powiada pan, że gospodarka polska powinna być społeczną gospodarką rynkową. To z kolei implikuje potrzebę budowania wspólnoty sektorowej. W czym rzecz?
Obowiązkiem państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju. W obecnych realiach gospodarczych gwarantem stabilności energetycznej kraju jest węgiel. Kondycja górnictwa węgla kamiennego wymaga pogłębionej analizy przyczyn, które doprowadziły ten sektor do stanu zapaści, jaki obserwowaliśmy u progu 2016 r. Stanęliśmy przed kluczowymi pytaniami o metody i formy zahamowania procesów degradacji górnictwa węgla kamiennego oraz o drogi pokonania barier rewitalizacji górnictwa. To także pytanie o perspektywy tego sektora. W tych projekcjach nożna ograniczać się do wymiaru ekonomicznego. Racje gospodarcze muszą brać pod uwagę konsekwencje społeczne procesów restrukturyzacji związane z sytuacją tysięcy zatrudnionych pracowników. W tych kalkulacjach konieczne jest uwzględnianie kosztów społecznych związanych z utratą miejsc pracy, ale także utraconych korzyści, jakie wiążą się z utraconymi daninami publicznymi, dzisiaj obciążającymi podmioty górnictwa i zatrudnionych tam pracowników. Drogi wyjścia upatruję w zintegrowanych i solidarnych działaniach państwa jako animatora polityki energetycznej budującego mechanizmy roztropnej współodpowiedzialności podmiotów gospodarczych, tworzących szeroko rozumiany sektor energetyczny. Jest to zadanie złożone, biorąc pod uwagę status tych podmiotów w warunkach gospodarki rynkowej, a także bariery wynikające z regulacji prawnych Unii Europejskiej o niemożności stosowania niedozwolonej pomocy publicznej. Obok działań naprawczych w podmiotach górnictwa kluczowe znaczenie ma wyzwalanie zachowań wzmacniających pierwiastki wspólnoty interesów wśród podmiotów otoczenia górnictwa.

Jakież to pierwiastki?
Modelowym rozwiązaniem było utworzenie Polskiej Grupy Górniczej, w której udziałowcami są m.in. odbiorcy węgla, będący dominującymi podmiotami energetyki. Trzeba wykorzystać szansę, którą jest fakt, że górnictwo i tradycyjnie rozumiana energetyka pozostają w swoistej symbiozie, która powinna łagodzić konsekwencje różnicy interesów. Szansą na budowanie spójnej polityki energetycznej łączącej różne wymiary rozproszone jest utworzenie urzędu ministra energetyki. W poszukiwaniu rozwiązań trzeba brać pod uwagę poziom cen węgla w relacji do kosztów jego wydobycia wraz z pochodnymi. Węgiel jest i jeszcze długo będzie tradycyjnym surowcem dla energetyki. Dzisiaj kondycja ekonomiczna energetyki jest nieporównywalna z sytuacją górnictwa m.in. za sprawą cen poszczególnych sortymentów węgla wg tzw. cen ARA (cen w portach w Antwerpii, Rotterdamie, Amsterdamie – przyp. red.). Ich poziom w stosunku do cen, po których energetyka kupuje polski węgiel, znacząco różni się od cen, po jakich energetyka kupuje polski węgiel. Rażące są różnice cen wynikające z wcześniejszych umów długoterminowych. Należałoby więc dążyć do wyrównywania cen w kierunku ich rynkowego odniesienia. Wymaga to renegocjacji niekorzystnych cenowo umów długoterminowych. W przeszłości sprzedawano po niskich cenach węgiel, który nie został jeszcze... wydobyty. Taka praktyka na daną chwilę ratowała płynność finansową, ale była brzemienna w późniejszych skutkach ekonomicznych górnictwa. Dzisiejszy, korzystniejszy poziom cen nie ma znaczenia w stosunku do węgla wcześniej sprzedanego. Konieczność naprawy błędów wymaga zrozumienia potrzeby solidarności energetycznej wśród głównych odbiorców węgla. Taką solidarność trzeba wyzwalać – trudno ją wymuszać.

Kolejna kwestia to obciążenia publiczno-prawne, które są znaczące. W dużym stopniu ważą także na wyniku finansowym sektora inne świadczenia występujące w górnictwie. Czy w tym obszarze nie należy poszukiwać możliwości pewnego złagodzenia sytuacji w tej materii?
Analiza porównawcza rozwiązań w innych krajach wskazuje na wysoki poziom polskich danin publicznych. W drodze dialogu ze stroną społeczną w Polskiej Grupie Górniczej zawieszono świadczenia z tytułu tzw. czternastej pensji. W nieporównanie gorszej sytuacji ekonomicznej Katowickiego Holdingu Węglowego nie zawarto analogicznego do PGG porozumienia zawieszającego analogiczne postanowienia zakładowego układu zbiorowego pracy. Z uznaniem trzeba przyjąć porozumienie, gdzie w trosce o większe dobro dano szanse ,,pacjentowi w czasie jego intensywnej terapii”. Widać w tym wartość dialogu i wyrzeczeń w trosce o dobro wspólne.

Poprawia mu się?
Powoli, bo powoli, ale widać symptomy poprawy. Do końca roku Polska Grupa Górnicza, wbrew temu, co napisano jakiś czas temu w „Rzeczpospolitej”, może już nie generować strat i w następnym roku przynosić stopniowo zyski. To już jest postęp w terapii. Pacjenta można byłoby „odłączyć od respiratora”. Gdy się mówi o wyprowadzeniu branży z tej zapaści, nie można zapominać o grzechu zaniedbania popełnionym przez poprzedników, którzy funkcjonując w znacznie lepszych warunkach zamiast wykorzystać szanse rynkowe, doprowadzili górnictwo do zapaści.

Ale mleko się już wylało.
Racja. Następcy muszą porządkować. Tu widać ogromną determinację ministrów i Tchórzewskiego, i Tobiszowskiego, którzy poprzez dialog starają się prezentować racje, pokazując konsekwencje braku roztropności. To bardzo ważne. Zawsze uważałem, że negocjacje powinny być poprzedzone czymś w rodzaju seminarium, by strony miały świadomość uwarunkowań. Choćby tego, że na rozwiązanie problemów górnictwa, obok czynników wewnętrznych, oddziałuje cały szereg czynników zewnętrznych, na które na razie, my tu w Polsce, nie mamy dostatecznie silnego wpływu. Dla rządu ważnym zadaniem jest odzyskiwanie oddanego pola w zakresie unijnej polityki energetycznej. Ale i tutaj podejmowane działania pozwalają dostrzegać dobre zmiany.

Ceny węgla poszły w górę, powiało optymizmem...
To układ koniunkturalny. Pojutrze ceny mogą jeszcze bardziej zwyżkować, a mogą i zniżkować. Roztropny gospodarz musi przewidywać różne scenariusze. A takie alternatywy na poziomie Polskiej Grupy Górniczej są budowane. Jest kilka pytań, na które muszą być podane odpowiedzi. Jakie jest zapotrzebowanie na węgiel? Jaki jest pożądany poziom nadprodukcji węgla przy uwzględnieniu dłuższej perspektywy czasowej?

A jak zapotrzebowanie jest mniejsze i nadprodukcja jest faktem?
To ograniczam wydobycie, a w pewnych przypadkach likwiduję te ich części, które nie mają szans na rentowność, a których utrzymywanie w ruchu wpływa na pogorszenie sytuacji w innych kopalniach. To jest kwestia sprawności systemu zarządzania podmiotami górnictwa.

Górnicy, pewnie nie jeden, dwóch czy dziesięciu, przypominają przedwyborcze obietnice o tym, że kopalnie nie będą zamykane. A tymczasem…
W gospodarce trudno coś zadekretować raz na zawsze. Chodzi o to, by zachować miejsca pracy w górnictwie lub zapewnić ich godną substytucję. Czasem w innych jednostkach organizacyjnych górnictwa z zachowaniem dotychczasowych warunków pracy. Nie zamierza się nikogo pozostawić ,,na lodzie’’. Dla porównania warto wskazać, że w dzisiejszych korporacjach nie ma nic nadzwyczajnego w tym, że przenosi się pracowników przedsiębiorstwa z jednego zakładu do drugiego. Ważne jest, żeby praca była bezpieczna i sprawiedliwie wynagradzana. Czy to będzie w ruchu kopalni X czy Y, to inna kwestia. Gdzieś tam w górnikach jest jeszcze chęć, wyniesiona z tradycji dawnych czasów, pracowania w jednej kopalni od pierwszego dnia do emerytury. A jak już w tej kopalni nie będzie węgla, to co wtedy? Myślę więc, że w tych obietnicach przedwyborczych obecnej pani premier, a wówczas kandydatki, był zawarty pewien skrót myślowy. Z zamykaniem nierentownych ruchów wydobywczych nie będą wiązać się zwolnienia, co pani premier potwierdziła definitywnie w swoim wystąpieniu na uroczystościach barbórkowych – to chcę podkreślić. Część ludzi może odchodzić na emerytury, część przejdzie na urlopy górnicze lub może skorzystać ze świadczeń związanych z odejściem. Przy wyborze pakietu osłonowego będzie decydować wola zainteresowanego. Pozwala na to sukces obecnego rządu w uzyskaniu tzw. notyfikacji dla pomocy publicznej państwa dla finansowania tych procesów. Wydatki państwa mogą sięgać 8 mld zł. Pracownicy górnictwa są tutaj w niezwykle korzystnej sytuacji w stosunku do pracowników innych branż.

Nie brakuje górników, którzy krzywym okiem patrzą na zamykanie kopalń. Znów zamykają, niedługo wszystko zamkną – komentują z niezadowoleniem…
Jeżeli do funkcjonowania jednej kopalni dopłaca się setki milionów złotych, to taniej byłoby zamknąć kopalnię, ludziom wypłacić osłony, odprawy, zasiłki itp. Ale to nie jest dobry do końca sposób rozumowania. Wciąż nie uwzględniamy rachunku ciągnionego. Dzisiaj każdy z pracowników odprowadza daniny publiczne. Jeżeli te osoby nie będą pracować, to nie będzie tych danin. Jeżeli nie będzie odpowiedniego systemu substytucji ich pracy, to wówczas takie osoby stają się klientami urzędów pracy i systemu pomocy społecznej, czyli trzeba do nich dopłacać. Zawsze podkreślam, że problem trzeba widzieć w znacznie szerszym kontekście, to jest w jakim zakresie otoczenie i układ, w którym dany podmiot funkcjonuje, ma wpływ na to, co dzieje się w konkretnej kopalni. Myślę, że deklaracje, które dotyczą obrony górnictwa węgla kamiennego w Polsce, są słuszne, bo przecież nasza gospodarka oparta jest na węglu, przez co daje nam znaczące bezpieczeństwo energetyczne. A to jest już wartość. Bo gdyby okazało się, że obniżono wydobycie węgla i ono nie pokrywa zapotrzebowania, to trzeba byłoby węgiel importować. Łatwo dostrzec zagrożenie wykorzystania sytuacji deficytu węgla dla wzrostu cen, to jego ceny pójdą w górę, bo takie są reguły gry na rynku paliw. Zatem ci, którzy wypowiadają się za bezmyślną likwidacją górnictwa, uważając, że nie ma sensu go uzdrawiać z powodów ekonomicznych, bo tańszy węgiel można zaimportować - są bardzo krótkowzroczni. Przywołane deklaracje rządu jednoznacznie wskazują na wolę prowadzenia polityki energetycznej przy dominującym udziale węgla kamiennego, przy jednoczesnej promocji innowacyjnych technik wydobycia i jego wykorzystania. To wielkie zadanie dla polskiej myśli technicznej. Znając potencjał polskich ośrodków naukowych, można na te procesy patrzeć z optymizmem.

Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.