Powstawał przez rok, jest efektem pracy dziewięciu specjalistów zajmujących się różnymi dziedzinami gospodarki i ekonomii, posiadających doświadczenie w administracji państwowej. Przy tworzeniu dokumentu jego autorzy korzystali nie tylko z własnego dorobku, ale także przywoływali szeroko publikacje wielu innych ekspertów z zakresu gospodarki surowcowej.
- Staraliśmy się uwzględnić cały polski dorobek w tym zakresie - podkreśla redaktor raportu "Polityka surowcowa Polski" prof. Jerzy Hausner. Debata na temat raportu odbyła się w środę (11 marca) w krakowskiej AGH.
"Polityka surowcowa. Rzecz o tym, czego nie ma, a jest bardzo potrzebne" to raport ekspercko-obywatelski mający charakter diagnostyczno-strategiczny. W jego powstaniu uczestniczyli: prof. Jan Bromowicz z Katedry Geologii Złożowej i Górniczej AGH, dr Maciej Bukowski z Katedry Ekonomii Szkoły Głównej Handlowej, prof. Jerzy Hauser z Katedry Gospodarki i Administracji Publicznej, Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, prof. Zbigniew Kasztelewicz kierownik Katedry Górnictwa Odkrywkowego AGH, dr Michał Kudłacz z Katedry Gospodarki i Administracji Publicznej, Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, prof. Joanna Kulczycka, kierownik Pracowni Badań Strategicznych, IGSMiE PAN, prof. Adam Piestrzyński, dziekan Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH, dr Janusz Steinhoff, przewodniczący Rady Krajowej Izby Gospodarczej oraz dr Michał Wilczyński, niezależny ekspert.
- Jako autorzy raportu reprezentujemy siebie, pracując nad nim nie kierowaliśmy się żadnym konkretnym zleceniem. Staramy się zdefiniować problem i jednocześnie powiedzieć, jak powinien być rozwiązywany. Chcieliśmy określić cele polityki surowcowej, wskazać jakie są jej podstawowe zasady, określić jaki powinien być instytucjonalny model jej prowadzenia i jakimi narzędziami należy ją prowadzić. Głównym punktem odniesienia było to, że Polska potrzebuje własnej bazy surowcowej - podkreśla prof. Jerzy Hausner.
- Raport nie jest krytyką rządu i nie wpisuje się w kampanię wyborczą. Jest to sygnał środowiska, które zwraca uwagę na pewne problemy nierozwiązane do tej pory. Jeśli użyjemy słowa krytyka, to byłaby to też krytyka poprzednich ekip, także tych, w których uczestniczyliśmy wraz z profesorem Hausnerem - dopowiada jeden z autorów opracowania dr Janusz Steinhoffa.
Myślą przewodnią raportu jest teza, że Polska w tej chwili nie posiada przemyślanej ani zorganizowanej polityki, w dziedzinie, która nabiera znaczenia dla wszystkich gospodarek świata. Jeżeli takiej polityki nie wprowadzimy, to będziemy ponosić tego konsekwencje związane z osłabianiem konkurencyjności naszej bazy wytwórczej, z ograniczeniem możliwości wprowadzania nowoczesnych technologii do naszej gospodarki, osłabieniem bezpieczeństwa energetycznego, a w konsekwencji nasza współzależność gospodarcza będzie mniej korzystna, niż mogłaby być.
- To asumpt do dyskusji o naszym państwie. Najgorsza rzecz, jaka mogłaby się zdarzyć, to przypisanie członkom zespołu ambicji politycznych. My nie piszemy raportu przeciwko komuś, lecz w sprawie - podkreśla prof. Jerzy Hausner.
Raport kończy się 21 rekomendacjami, które dotyczą tego, co należy zrobić od razu:
1. Niezbędne i pilne jest przygotowanie i przyjęcie przez Radę Ministrów, w formie wieloletniego programu, rządowego dokumentu "Polityka surowcowa Polski". Ten program powinien zawierać ustalenia dotyczące wieloletniego finansowania rozpoznania i ochrony najwartościowszych złóż surowców mineralnych z budżetu państwa. Minister środowiska powinien co roku przedstawiać Radzie Ministrów i ogłaszać raport z jego realizacji.
2. Dokument ten powinien uwzględniać problematykę pozyskiwania i wykorzystywania surowców ze źródeł krajowych i zagranicznych, zarówno pierwotnych, jak i wtórnych (złoża antropogeniczne, recykling), z uwzględnieniem możliwości ich substytucji. Istotne jest również zidentyfikowanie i ustalenie krajowej listy surowców krytycznych, warunkujących umacnianie konkurencyjności i innowacyjności polskiej gospodarki.
3. W podejmowanych na tej programowej podstawie działaniach powinno również chodzić o to, aby dokonać pełniejszego zintegrowania działań wszystkich agend rządowych oraz wprowadzenia skutecznych instrumentów polityki surowcowej.
4. Konieczne jest wydzielenie Państwowej Służby Geologicznej (PSG) ze struktury PIG-PIB i nadanie jej statusu organizacji sektora publicznego podporządkowanej bezpośrednio ministrowi środowiska. PSG powinna być finansowana jak dotąd z budżetu państwa i podlegać bezpośrednio Głównemu Geologowi Kraju. Jej misją ma być wspomaganie organów administracji geologicznej we wszystkich sprawach z zakresu procesów geologicznych, ochrony i gospodarowania wodami podziemnymi i złożami kopalin.
5. Niezbędnym i naglącym przedsięwzięciem jest podjęcie prac nad opracowaniem nowoczesnego Kodeksu geologicznego i górniczego ujmującego całość problematyki rozpoznawania i poszukiwania złóż kopalin, ich eksploatacji i wykorzystania terenów poeksploatacyjnych. Pilne jest zwłaszcza włączenie w zakres obowiązującego prawa zapisów o ochronie złóż niezagospodarowanych, perspektywicznych, w tym kopalin zaliczanych do krytycznych, co ma umożliwić efektywne udostępnienie przestrzeni górotworu na potrzeby eksploracji, a później - eksploatacji złóż kopalin z poszanowaniem praw społeczności lokalnych. W tym celu niezbędne jest powołanie odpowiedniej Komisji Kodyfikacyjnej.
6. Ochrona udokumentowanych a niezagospodarowanych złóż lub też złóż perspektywicznych winna być realizowana na podstawie ich waloryzacji. Przeznaczenie części lub całości najcenniejszych złóż na inne cele niż wydobycie powinno być poprzedzone zgodą Ministra Środowiska.
7. Regulacja dotycząca ochrony niezagospodarowanych złóż kopalin powinna być wzorowana na ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych, i odnosić się do kwestii, takich jak: - waloryzacja i kategoryzacja złóż oraz terenów perspektywicznego ich występowania jako obiektów podlegających ochronie, określenie trybu postępowania w zakresie ochrony złóż i zasad gospodarowania terenami występowania złóż na szczeblu lokalnym (gminnym), regionalnym (wojewódzkim) i krajowym, - zasady wyłączania terenów złożowych spod ochrony, - wprowadzenie opłat za przekwalifikowanie terenu występowania złóż do innych celów niż działalność górnicza i sankcji za nieprzestrzeganie ustawowo wymaganych zasad ich ochrony.
8. Złoża podlegające ochronie powinny być ujęte w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, wojewódzkich planach zagospodarowania przestrzennego oraz planach miejscowych.
9. Władze lokalne powinny informować społeczeństwo o występujących w danej gminie zasobach surowców mineralnych. Dlatego wskazane jest wprowadzenie obowiązku umieszczania udokumentowanych złóż w części tekstowej i graficznej studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
10. Konieczne jest wyraźne rozróżnienie zadań publicznych organów władz jako organów koncesyjnych, nadzoru geologicznego i górniczego, administracji geologicznej i regulatora w ramach regulacji prawa publicznego od uprawnień, które wyraźnie powinny być zapisane i poszerzone, przywracając znaczenie dla czynności cywilnoprawnych Skarbu Państwa jako: (1) właściciela zasobów kopalin, (2) dysponenta przestrzenią w górotworze, (3) udzielającego użytkowania, a w istocie dzierżawy górniczej i (4) właściciela informacji geologicznej w zakresie norm cywilnoprawnych dla działań w ramach dominium.
11. Potrzebne są nowe regulacje mające doprowadzić do uproszczenia procedur w postępowaniu o udzielenie koncesji oraz możliwości elastycznego wykonywania prac i robót geologicznych w ramach koncesji w zależności od wyników bieżących prac.
12. Konieczne jest podniesienie poziomu kompetencji pracowników organów koncesyjnych, jak również służb ochrony środowiska zaangażowanych w proces udzielania koncesji (ocena raportów środowiskowych). Na stanowiskach urzędniczych w tych instytucjach powinny być zatrudniane głównie osoby z co najmniej 5-letnim praktycznym doświadczeniem geologicznym.
13. Fundamentem polityki surowcowej jest systematyczne gromadzenie, przetwarzanie, aktualizowanie i udostępnianie na określonych warunkach informacji geologicznej, jak również informacji o odzysku, recyklingu i handlu surowcami wtórnymi.
14. Polityka surowcowa powinna również obejmować działania mające na celu poprawę konkurencyjności polskiego przemysłu wydobywczego, w następstwie przedsięwzięć zapewniających: - stabilność przepisów prawa w zakresie ochrony własności intelektualnej wytworzonej przez przedsiębiorcę w ramach prowadzonych prac poszukiwawczo-rozpoznawczych, - redukcję obciążeń podatkowych i parapodatkowych, w tym np. wynikających z przeregulowania certyfikacji maszyn i urządzeń.
15. W odniesieniu do górnictwa węgla kamiennego wskazane jest:
- przeprowadzenie inwentaryzacji i analizy kluczowych wskaźników funkcjonowania każdej czynnej kopalni/zakładu górniczego, a na ich podstawie wskazanie, które kopalnie mogą być rentowne w przyszłości, a które są trwale nierentowne,
- podjęcie racjonalnego programu restrukturyzacji, którego efektem będzie odzyskanie rentowności kopalń,
- po odzyskaniu rentowności poszczególnych kopalń należy rozważyć przeprowadzenie racjonalnych zmian strukturalnych w polskiej energetyce; ewentualne włączanie rentownych kopalń do koncernów elektroenergetycznych pozwoliłoby bowiem na uzyskanie efektu synergii oraz pozwoliłoby sprostać wymogom podwyższania poziomu bezpieczeństwa energetycznego kraju.
16. Konieczna jest systemowa i trwała regulacja podatkowa w odniesieniu do wydobycia kopalin. Wymiar obciążeń podatkowych w Polsce nie przystaje do rozwiązań światowych w tym zakresie.
17. Wskazane jest dostosowanie przepisów prawa pracy w celu podniesienia konkurencyjności polskich przedsiębiorstw górniczych w stosunku do innych firm z tego samego sektora na świecie. Zauważamy potrzebę rewizji przepisów związanych z wykorzystaniem i rozliczaniem efektywnego czasu pracy w górnictwie podziemnym, w szczególności pracy w warunkach szkodliwych.
18. Potrzebna jest zgodna ze standardami światowymi regulacja prawa do informacji geologicznej: z jednej strony, jako jednolicie uporządkowanego zasobu, obejmującego swoją treścią zarówno dane geologiczne, ich przetworzenia, próbki, jak i interpretacje, w takim zakresie, w jakim będą one niezbędną treścią dokumentacji geologicznych; a z drugiej - przy zachowaniu majątkowych praw autorskich do utworów badawczych, naukowych (którymi są w większości interpretacje).
19. Wskazane jest szybkie transponowanie do krajowego systemu prawnego przepisów dyrektywy o zagospodarowaniu odpadów ze ZSEE.
20. Uwzględniając dynamiczny rozwój gospodarki, w tym zapotrzebowanie na surowce mineralne oraz wymagania związane z ochroną środowiska, wskazane jest ciągłe poszukiwanie rozwiązań mających na celu zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów surowcowych ze złóż pierwotnych (znajdujących się zarówno na lądzie, jak i na dnie mórz) i wtórnych, poprzez promowanie i wdrażanie nowych przełomowych technologii dla przemysłu wydobywczego i przetwórczego. W Polsce nie było specjalnych programów B+R+I w obszarze surowce mineralne. Mając na uwadze założenia polityki UE, jak również programu Horyzont 2020, wskazane wydaje się zaproponowanie nowego programu strategicznego dotyczącego pozyskiwania surowców krytycznych w Polsce, a także realizacji programów sektorowych w obszarach górnictwo, energetyka czy recykling.
21. Konieczne jest uruchomienie zarówno działań mających na celu podnoszenie świadomości i wiedzy społeczeństwa na temat znaczenia surowców mineralnych dla rozwoju gospodarki, jak i działań promujących osiągnięcia sektora wydobywczego w obszarze czystych technologii i ochrony środowiska w celu poprawy wizerunku górnictwa oraz zminimalizowania efektu NIMBY. Postrzeganie działalności górniczej jako szansy na rozwój regionu jest możliwe tylko przy włączeniu władz samorządowych, społeczności lokalnych i organizacji społecznych w prowadzenie polityki surowcowej. Potrzebne jest także uwzględnienie problematyki surowcowej w programach szkolnych - jako składowej edukacji ekologicznej.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
Miałem przyjemność uczestniczyć w konferencji. Raport bardzo ciekawie się czyta i jest dostępny w internecie w formie pdf. Tak jak mówił jeden z autorów na przykładzie USA, tam rewolucja łupkowa rozpoczęła się 20 lat temu od właśnie podobnego raportu jednej z agencji rządowych, który przedstawił krytycznie sytuacje gospodarczą USA 20 lat do przodu. Przede wszystkim w Polsce powinna zostać wprowadzona ochrona złóż surowców mineralnych i poszukiwanie nowych np złóż uranu w aspekcie budowy el. atom