Kataklizmy klimatyczne, tektoniczne i erupcyjne od zawsze zagrażały życiu biologicznemu na naszej planecie. Wszelkie huragany, tornada, cyklony sztormy i burze nie jeden raz powodowały ogromne straty liczone w setkach i tysiącach ofiar. Podobne skutki wywoływały trzęsienia ziemi i towarzyszące im wysokie fale morskie zwane tsunami. Niektóre wybuchy wulkanów były tak potężne, że wyrzucony przez nie pył obiegł całą kulę ziemską. Skutki tych wydarzeń są powszechnie znane i na ogół przyjmowane z pokorą należną dla wydarzeń, na które człowiek nie ma na ogół żadnego wpływu. Dlatego nie można nigdy zapominać o występujących w przyrodzie zagrożeniach. Ci, którzy o tym pamiętają, mają na ogół największe szanse uniknięcia skutków tych zagrożeń. Istniejące zagrożenia przyrodnicze dla naszego globu są w mikroskali podobne do tych globalnych wydarzeń. Po prostu górnik, który zapomina o występujących na terenie kopalni zagrożeniach sam naraża siebie i innych na skutki nieostrożnego swego zachowania się. Zasada ta dotycząca pojedynczych ludzi ma też swoje przełożenie na całe narody, kontynenty, a nawet całą ludzkość na tym globie. I nie chodzi tu tylko oto, aby żyć w ciągłym strachu, lecz o to, aby zdawać sobie sprawę z tego, że trzeba być zawsze przygotowanym na różne przyrodnicze niespodzianki.
Polska jest jednak krajem morfologicznie bardzo zróżnicowanym. Szczególnie na południu kraju. Podczas zaborów, nowi właściciele tych terenów zadbali o największą efektywność ekonomiczną swoich inwestycji. Dotyczy to przede wszystkim zaboru pruskiego. Wtedy to zaczęto lokować wszystkie budowle, jak najbliżej cieków i rzek, aby pobór wody dla celów życiowych i produkcyjnych był, jak najtańszy. Tak to zostało, aż po dzień dzisiejszy. Teraz trwa desperacka obrona tychże inwestycji i zgromadzonego majątku na wodami, ciekami i rzekami. Wielu hydrologów trafnie ocenia walkę z wezbranymi rzekami nie przez zawodne zabezpieczenia, ale przez przeniesienie się na tereny, dokąd fala powodziowa nie dociera. Nie da się to wszędzie zastosować, ale przy nowych inwestycjach zawsze warto o tym pamiętać. Wyżej położone miejscowości, osiedla i fabryki, nie potrzebują żadnych kosztownych inwestycji przeciwpowodziowych. Po prostu lepiej przystosować się do zjawisk przyrodniczych, niż z nimi walczyć.
Jeszcze bardziej tragiczne skutki przyniosło niedawne podmorskie trzęsienie ziemi w Indonezji 26 grudnia 2004 roku. Piętnastometrowej wysokości fala zmyła z okolicznych wysp wszystkie wioski i miasteczka. W wyniku tej katastrofy zginęło około 290 tys. ludzi. Kilka tygodni temu również w Indonezji doszło do kolejnego trzęsienia ziemi. W wyniku fali tsunami zginęło około 400 osób. To tylko przykłady stale aktualnych wydarzeń związanych z ruchami skorupy ziemskiej. Dzisiaj są one w miarę dokładnie już rozpoznane i wiadomo, że pas trzęsień ziemi biegnie wzdłuż wybrzeża Pacyfiku oraz linią ostatnich alpejskich ruchów górotwórczych. W Europie pas ten ciągnie się od Pirenejów na zachodzie poprzez Góry Atlas w Afryce oraz Alpy, Karpaty i Apeniny w kierunku Azji Mniejszej po Kaukaz i Himalaje. Wewnętrzne zapadliska tworzą baseny Morza Śródziemnego, Dardanele, Morze Czarne i Kaspijskie. W pasie tym mieszkają setki milionów ludzi. Nie mają oni innych możliwości zamieszkania i pracy. Tu przykładem może być Japonia, która na miarę swoich możliwości przystosowała się zarówno do kataklizmów pogodowych, jak do trzęsień ziemi. Przede wszystkim poprzez odpowiednio odporne budownictwo. Jest ono znacznie droższe niż, gdzie indziej, ale na to nie ma rady. W tym kontekście Polska położona na starych prekambryjskich strukturach na wschodzie i młodszych, lecz dostatecznie starych paleozoicznych skałach na zachodzie nie jest narażona na katastrofalne trzęsienia ziemi. Nie znaczy to, że nawet ten sztywny blok skalny nie podlega wstrząsom. Są one jednak dużo rzadsze i znacznie słabsze niż w strefach aktualnie aktywnych.
Podobne skutki, lecz chyba jeszcze bardziej tragiczne związane są z wybuchem wulkanu Thera (Santoryn) położonego na jednej z wysp archipelagu Cykladów na Morzu Śródziemnym. Blisko trzy i pół tysiąca lat temu kwitła tu wspaniała kultura minojska, która związana jest z legendarną Atlantydą. Jeden z centralnych jej ośrodków mieścił się na odległej ok. 120 km na wyspie Kreta. Około 1400 lat przed n.e. seria erupcji rozerwała wyspę Thera i spowodowała falę tsunami. Oba te zjawiska dotarły do pobliskiej Krety niszcząc całkowicie dotychczasową jej cywilizację. Z czasów nam współczesnych w roku 1815 wulkan Tamborka w Indonezji wyrzucił 80 kilometrów sześciennych popiołów. W tym samym rejonie pięćdziesiąt lat później wulkan Krakatau (Milcząca Góra) wybuchł z taką siłą, że zniszczył cała wyspę, a bloki skalne wyrzucane były na wysokość 25 km! Wyrzucone z niego popioły w ciągu 15 dni obiegły całą kulę ziemską powodując ochłodzenie klimatu. W wyniku wybuchu powstała fala tsunami o wysokości ok. 30 m, która spowodowała śmierć ok. 36 tysięcy ludzi na sąsiednich wyspach.
Polska leży poza strefą występowania czynnych wulkanów. Trzeba jednak wspomnieć, że stosunkowo nie tak dawno, licząc wiek geologiczny, bo ok. 70 milionów lat temu w okresie trzeciorzędowym w Sudetach istniały liczne i aktywne wulkany. Naliczono tu kilkadziesiąt wygasłych stożków wulkanicznych. Dziś są one na ogół przedmiotem eksploatacji górniczej bazaltu, który jest zastygłą zasadową lawą wylewaną z tychże wulkanów. Pod względem wulkanicznym Sudety zaliczyć można do zamierających już zjawisk powulkanicznych. Ich przejawem są liczne tutaj jeszcze erupcje naturalnego dwutlenku węgla, który poprzez zawodnione warstwy dostaje się do atmosfery. W Kotlinie Kłodzkiej jest on ujęty w kilku uzdrowiskach znanych ze swoich wód mineralnych. Należy do nich Polanica Zdrój ze znaną naturalnie gazowaną wodą „Staropolanka”. Nie mniej znane są właściwości podobnych wód leczniczych w Długopolu, Szczawnie, Dusznikach i w Kudowie Zdroju.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
