To z pewnością jeden z najcenniejszych albumów poświęconych obrazom patronki górników, św. Barbary. Efekt mrówczej wręcz pracy Jakuba Byrczka – artysty fotografika, doktora sztuk filmowych i fotografii w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi, wykładowcy akademickiego, ale także górnika.
– Pierwszy mój wyuczony zawód to właśnie górnik. Najpierw ukończyłem technikum górnicze w Jaworznie – opowiada o sobie sam mistrz.
– Na studia na Wydziale Górnictwa i Geologii na Politechnice Śląskiej zdecydowałem się tylko dlatego, że w Gliwicach w latach 60. ubiegłego stulecia było najlepsze amatorskie towarzystwo fotograficzne, z samymi gwiazdami, nawet światowymi. To był Lewczyński, Rydetowa, Jasieński, Skoczeń, Hombek, długo by wymieniać te wszystkie postacie. Po studiach pracowałem w Instytucie Metali Nieżelaznych w Gliwicach, od 1975 r. jako kierownik pracowni w Centrum Projektowo-Konstrukcyjnym Maszyn Górniczych w Gliwicach, od roku 1981 w Krajowej Agencji Wydawniczej w Warszawie jako kierownik redakcji – wspomina dalej Jakub Byrczek.
Już jako górnik bliżej zainteresował się tradycjami związanymi z wykonywanym zawodem. Wynikało to także z tradycji rodzinnych.
Tradycje rodzinne
– Mój ojciec i mój dziadek pracowali również w tych kopalniach. Ojciec przez całe życie zawodowe, czyli czterdzieści parę lat. Z początku był zatrudniony do wykonywania rozmaitych wykresów, map górniczych. Później pracował w dozorze kopalnianym, odpowiadał za oddział szybowy. Dziadek również był górnikiem przed wojną, zmarł dość młodo. Z górnictwem wiele mnie łączy – przyznaje Jakub Byrczek.
W drugiej połowie lat 90. w kręgu jego zainteresowań znalazły się obrazy św. Barbary, zdobiące najczęściej kopalniane cechownie. Był to dla niego czas współpracy m.in. z Muzeum Górnictwa Węgla Kamiennego w Zabrzu. Z inicjatywą wydania albumu z fotografiami obrazów przedstawiających św. Barbarę wyszło Wydawnictwo Górnicze, wydawca m.in. „Trybuny Górniczej”. Praca nad tym wyjątkowym albumem zajęła autorowi okrągły rok.
– Odwiedzałem poszczególne kopalnie i wykonywałem te zdjęcia. Sam załatwiałem zezwolenia na wejście, zabierałem ze sobą ogrom sprzętu fotograficznego. Na miejscu praca do łatwych nie należała. Obrazy wisiały niejednokrotnie bardzo wysoko, były zakurzone. Czy jakiś obraz zrobił na mnie szczególne wrażenie? Nie powiem. Wszystkie są wyjątkowe, bo malowali je różni ludzie, zazwyczaj górnicy posiadający jakieś zdolności artystyczne. Dlatego wszystkie są piękne. Tak uważam – opowiada dalej Jakub Byrczek.
Warto wiedzieć, że św. Barbara z Nikomedii (Bitynia), dziewica i męczennica, według podań, żyła w III-IV w. Źródła kościelne jako datę jej męczeńskiej śmierci podają rok 305 lub 306, a więc czas nasilonych prześladowań chrześcijan za czasów cesarza Maksymiliana Galeriusza. Podobno Barbara była nadzwyczajnej urody córką bogatego poganina Dioskura z Heliopolis w Bitynii (leżącej w północnej części Azji Mniejszej). Dioskur pełnił w swym mieście wysoki urząd, do którego był bardzo przywiązany. Swą śliczną córkę wysłał na naukę do Nikomedii, nie spodziewając się, że tam zetknie się z chrześcijanami oraz przyjmie chrzest i że będzie korespondować z jednym z wielkich pisarzy chrześcijańskich, Orygenesem, że złoży ślub czystości. Dowiedział się o wszystkim, gdy córka odrzucała kolejnych kandydatów do jej ręki. Bojąc się o swoją pozycję i urząd, sam stał się prześladowcą Barbary. Zamknął ją w wieży, głodził, osobiście oskarżył przed sędzią, a gdy zapadł wyrok skazujący, sam uciął jej głowę.
Różne oblicza Barbary
Najstarsze wyobrażenia św. Barbary pochodzą z VIII w. i ukazują kobietę odzianą w tunikę i płaszcz z krzyżem męczeństwa. Od XIV w. przydano jej atrybut w postaci wieży z trzema oknami. To symbol jej czci Trójcy św.
Według legendy, oczekującej na śmierć Barbarze anioł przyniósł Komunię Świętą. Dlatego uważana jest za patronkę dobrej śmierci i na wizerunkach przedstawiana jest często z hostią w dłoni. I takie są też św. Barbary utrwalone w fotograficznym obiektywie Jakuba Byrczka.
Podczas przeglądania albumu zatytułowanego „Święta Barbara patronka górników”, w oczy rzuca się fotografia wykonana przez autora w cechowni kopalni Andaluzja. Dzieło ma wyjątkowo burzliwą historię. Powstało w 1920 r. z inicjatywy i na zamówienie pierwszego dyrektora kopalni, Ottona Riedla. Umieszczono je w cechowni, w wykonanym przez pracowników zakładu drewnianym ołtarzu z nastawą szafową umożliwiającą zamknięcie obrazu. Jak donoszą dawne kroniki, poświęcono go 4 grudnia 1920 r. podczas mszy świętej odprawionej w kopalni przez Józefa Kruppę, ówczesnego proboszcza parafii pod wezwaniem Świętych Piotra i Pawła w Kamieniu. Obraz przechodził różne koleje losu. Przetrwał okupację, a w latach 50. ówczesne kierownictwo kopalni postanowiło wynieść go z cechowni. Pracownicy działu budowlanego ukryli obraz w stolarni. Niejaki Teodor Zembok, ówczesny kierownik magazynu, nie mając innego wyjścia, desperacko wyciął płótno nożem i zwinięte w rulon wywiózł z kopalni do swojego domu na Dołkach. Dzięki temu obraz zachował się w dobrym stanie do czasu kolejnego powrotu na swoje miejsce w cechowni. A stało się to w 1980 r.
Zwyczaje związane z kultem św. Barbary oraz tradycje górników kopalni kruszcowych na ziemi tarnogórskiej zostały wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, bo i kult św. Barbary, i wszystko, co z nim związane, wzięło początek właśnie na Ziemi Tarnogórskiej.
***
Jakub Byrczek w 1999 r. uzyskał stopień doktora sztuk filmowych i fotografii w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi, tam też sześć lat później uzyskał habilitację z tej dyscypliny. Jest także wykładowcą na Uniwersytecie Śląskim, zaś w Jaworznie przy ul. Fabrycznej 327a prowadzi własną Galerię Fotografii PUSTA cd. w założonym przez siebie Żywym Skansenie Fotografii i „Szkole widzenia” – programie edukacyjnym w zakresie fotografii.
– Wystawiam prace artystów, z którymi mam kontakt, którzy się rozwijają i ja to dostrzegam. Wśród nich są kandydaci na operatorów filmowych i telewizyjnych, którzy pragną poszerzyć swoją wiedzę o analizę obrazu.
Chcę ich przybliżyć wszystkim, którzy interesują się fotografią w szerokim pojęciu tego znaczenia. Poza tym Andrzej Jerzy Lech z Nowego Jorku, śp. Bogdan Konopka z Paryża. To są przeważnie Polacy, którzy wyemigrowali, a ich dorobek zasługuje na uwagę.
Z pewnością warto to miejsce odwiedzić.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
