Dlaczego prąd jest taki drogi? W cenach energii skupia się wiele oczekiwań, rozczarowań i interesów. Ostatnie lata pokazały znaczące nadużycia w zakresie funkcjonowania spółek skarbu państwa. Potwierdzają to raporty NIK. Ręczne sterowanie cenami przez rząd wzmacnia przekonanie w społeczeństwie, że cena energii jest wyłącznie polityczną decyzją, a nie efektem realnych kosztów oraz zasad funkcjonowania rynku energii. W efekcie mrożenie cen i interwencje w 2022-2024 r. w związku z rekordowymi wzrostami cen paliw kosztowały podatników ponad 100 mld zł. O powodach wysokich cen energii opowiada dr Joanna Pandera z Forum Energii w opinii pt. Społeczny kontrakt energetyczny dla gospodarstw domowych – pilnie potrzebny.
- Nerwowe podejście decydentów, odbiorców, mediów do cen energii wiąże się z brakiem transparentnych zasad tworzenia cen, brakiem zaufania do państwa, realnymi obawami gospodarstw domowych związanych z licznymi niespodziewanymi kryzysami – pandemią Covid-19, wojną, kryzysem energetycznym i inflacją. Ludzie mają prawo się obawiać, że zostaną sami z nieopłaconymi rachunkami - podkreśla dr Pandera.
Zdaniem ekspertki ceny energii w Polsce to m.in. wynik kosztu wytworzenia, przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej oraz obciążeń podatkowych – na cenę wytworzenia energii elektrycznej składają się cena paliwa (węgla oraz importowanego gazu) oraz opłaty za emisję CO2. Wyprodukowanie energii z odnawialnych źródeł energii kosztuje najmniej. Z drugiej strony przy wzroście udziału energii z OZE zwiększają się koszty bilansowania dostaw energii – np. utrzymania rezerw i pracy sterowalnych źródeł, które pracują mniejszą niż kiedyś liczbę godzin. Brak elastyczności systemu i jego dostosowania do pracy zmiennych źródeł generuje koszty.
Kolejny czynnik to konstrukcja rynku energii i tzw. stosu cenowego, w którym najdroższa jednostka – w Polsce zazwyczaj jest to jednostka węglowa, w Unii Europejskiej gazowa – wyznacza cenę hurtową, która określa poziom wynagrodzenia dla wszystkich pozostałych. Tańsze źródła energii na tym zyskują.
Do tego dochodzi mała konkurencja oraz brak transparentności rynku energii – przychody polskich spółek energetycznych spadają, a politycy pozwalają na nieefektywne rozwiązania, żeby utrzymać ich dotychczasowy model operacyjny. Przykładów takich decyzji jest sporo, np. zniesienie obligo handlu energią elektryczną na giełdzie, dopłaty do utrzymania starego systemu energetycznego w postaci np. opłaty mocowej dla elektrowni węglowych, opłaty jakościowej, opłaty dystrybucyjnej (w tym odstawiania OZE).
Kolejne czynniki wysokich cen to zdaniem szefowej Forum Energii słaba polityka energetyczna państwa, niewystarczająca ochrona odbiorców, dominująca pozycja krajowych wytwórców.
- Mimo że detaliczna cena energii elektrycznej w Polsce na tle UE jest w dolnym pułapie, w stosunku do średniego dochodu gospodarstwa domowego jest raczej wysoka. Przeciętnie gospodarstwo domowe przeznacza ok. 11,5 proc. dochodu na energię – z czego ok. 4 proc. na energię elektryczną, a resztę na ogrzewanie. Dla porównania wydatki na żywność wynoszą ok. 27 proc. Przeciętne gospodarstwo domowe zużywa 2200 kWh energii elektrycznej rocznie, co oznacza wydatek na poziomie 2500 zł. Procentowo znacznie większym obciążeniem są koszty ogrzewania, tymczasem cała dyskusja skupia się na energii elektrycznej - wylicza dr Pandera.
Ubóstwo energetyczne według GUS dotyczy od 5 proc. do 18 proc. gospodarstw domowych. Eksperci podkreślają, że różnice w tych wartościach wynikają z braku jednej, precyzyjnej miary zjawiska. Osoby doświadczające ubóstwa energetycznego statystycznie częściej korzystają z wysokoemisyjnych paliw, zamieszkują w nieefektywnych energetycznie domach i nie mają dostatecznych zasobów finansowych (a często również wiedzy), żeby tę sytuację samodzielnie przezwyciężyć.
- Rozwiązaniem problemu ubóstwa energetycznego nie jest mrożenie cen energii, ale jako rozwinięty kraj powinniśmy zapewnić, aby energia była dostępna dla wszystkich – bez względu na wiek i poziom dochodu. Wymaga to precyzyjnych i przemyślanych działań polegających m.in. na wsparciu poprawy efektywności energetycznej budynków, wsparciu dochodowym i zmniejszaniu fundamentalnych przyczyn wysokich cen energii. Ubóstwa energetycznego nie można traktować jako pretekstu do blokowania decyzji w zakresie transformacji energetycznej - informuje dr Joanna Pandera.
Potrzebne są duże inwestycje
Jak sobie poradzić z problemem wysokich cen energii? Polska potrzebuje dużych inwestycji w nowe moce energetyczne i sieci na poziomie 100–120 GW do 2040 r. Inwestycje te będą przekładały się na rachunki za energię. Po stronie państwa leżą decyzje o rozłożeniu obciążenia opłatami odbiorców przemysłowych i detalicznych oraz o opodatkowaniu energii. Ten proces wymaga dobrego planowania, rozłożenia w czasie oraz prywatnego kapitału. Dlatego - zdaniem ekspertki Forum Energii - bardzo ważny jest Krajowy Plan na Rzecz Energii i Klimatu, który jest niezbędny do optymalizacji planowania i kierowania inwestycji i finansowania tam, gdzie jest ono najważniejsze.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
