Angielskie przysłowie mówi, że po obiedzie przychodzi rachunek. Teraz w skali międzynarodowej ona sama doświadcza skuteczności tego powiedzenia. Po trzystu latach mocarstwowej potęgi Wielkiej Brytanii pozostały tylko wspomnienia. Jednak nawet one mają swoją wartość, a za czasy świetności Korona Brytyjska otrzymuje diamentowe rachunki z Indii i Republiki Południowej Afryki.
Od trzech miesięcy, czyli od chwili śmierci królowej Elżbiety II, media na całym świecie informują o reparacjach za brytyjskie diamenty koronacyjne. Akcja ta podejmowana jest w okresie przygotowań do koronacji Karola III, która ma odbyć się 6 maja przyszłego roku. Debata ta prowadzona jest w dawnych koloniach brytyjskich, które po odzyskaniu niepodległości upominają się o zabrane stąd najpiękniejsze i największe oraz najdroższe oszlifowane diamenty świata, jakim są Koh i Nor w koronie brytyjskiej i Cullinan zwany Wielką Gwiazdą Afryki, w berle koronacyjnym.
Pierwsze wezwanie
Blisko 10 lat temu posłowie brytyjscy hinduskiego pochodzenia domagali się zwrotu diamentu Koh i Noor („Góra światła”) będącego ozdobą brytyjskiej korony. Od 1850 roku diament ten uświetnia koronę Zjednoczonego Królestwa. Rząd brytyjski wydał wtedy oświadczenie, że nie zamierza tego czynić, gdyż jak to uzasadnił, był on „darem wiernych poddanych” królowej Wiktorii.
Obecnie nadany został rozgłos powrotowi do RPA zdobiących tę koronę, dziewięciu największych na świecie diamentowych klejnotów Cullinian. Tym razem trwa akcja przygotowawcza w obu tych państwach dla formalnego zwrócenia się o „reparację” zagrabionych klejnotów.
Podnosi się przy tym przyjecie procedury reparacji, jako zadośćuczynienia za kolonialną eksploatację tych krajów, a nie zwrotu, bo nikt nie udzielił Brytyjczykom pozwolenia na ich wywóz. Ze strony Wielkiej Brytanii padają wyjaśnienia, że sprawy te podlegają przedawnieniu, jeżeli dokonane zostały przed formalnym powstaniem państwa, które teraz domaga się tych klejnotów, czyli że państwo którego ówcześnie nie było nie może domagać się czegokolwiek, ponieważ ono wtedy nie istniało.
RPA oraz Indie odpowiadają na to, że była to zwykła kolonialna grabież majątku nie należącego do Wielkiej Brytanii. Od strony formalnej racje ma raczej Wielka Brytania, ale według logicznej i zwyczajnej uczciwości klejnoty te winne wrócić do swoich rodowitych właścicieli.
Zbierane są podpisy, prowadzone są akcje polityków, urzędników oraz społecznych aktywistów. Jednak dyplomatycznych not rządów Indii i RPA, jeszcze nie ma i nie wiadomo czy zdecydują się one na takie wystąpienia. Jednak historia obu tych klejnotów w insygniach koronacyjnych warta jest przypomnienia, dlatego że dokumentuje, jak wielkim imperium była ówczesna Wielka Brytania i jak postępowała ona ze swoimi koloniami.
Indyjski Koh i Nor
Brytyjskie i hinduskie media informują o debacie dotyczącej zwrotu najsłynniejszego diamentu świata Koh i Noor („Góra światła”). Od 1850 roku diament ten zdobi koronę Zjednoczonego Królestwa. Rząd brytyjski nie zamierza tego czynić, gdyż jak to uzasadnia, był on „darem wiernych poddanych” królowej Wiktorii. Ta zaś postępowała z nim, jak uważała to za stosowne.
Ogromny diament wielości 793 karat nie błyszczał, jak inne szlifowane brylanty i z tego powodu nie podobał się królowej. Dwa lata później kazała ona go oszlifować. Dokonano tego w Holandii nadając mu kształt brylantu wielkości 108.83 karata. Królowa podjęła decyzję, że zostanie on umieszczony w koronie, którą będzie mogła nosić tylko kobieta. Jeżeli królem będzie mężczyzna, to koronę z klejnotem nosić będzie jego żona.
Diament ten należy do najdroższych na świecie. Jego wartość ocenia się jako „bezcenną”, która według specjalistycznych periodyków mieści się w granicach 10 – 12 miliardów dolarów. Choć inni twierdza, że jego cena jest nieobliczalna. Wielka Gwiazda Afryki
Według Royal Collection Trust, która nadzoruje królewską kolekcję brytyjskiej rodziny królewskiej, diament Cullinan został podarowany królowi Edwardowi VII (wówczas brytyjskiemu monarsze) w 1907 roku, dwa lata po jego odkryciu w prywatnej kopalni Cullinan w RPA. Była to dawna prowincja Transwalu. Po jego dostarczeniu do Wielkiej Brytanii został wysłany do Asschera z Amsterdamu w celu rozszczepienia w 1908 roku.
Amsterdamski szlifierz powiedział, że ważący około 3106 karatów w swojej naturalnej formie oryginalny diament był „wielkości ludzkiego serca”. Od pierwszego podziału Asscher z powodzeniem zrealizował plan stworzenia dziewięciu dużych kamieni, które miały stać się częścią Klejnotów Koronnych.
96 mniejszych kamieni zostało zatrzymanych przez Asscherów jako opłata za cięcie Cullinana.
Widząc błyszczące klejnoty, król Edward VII natychmiast nazwał je Wielką Gwiazdą Afryki i Mniejszą Gwiazdą Afryki. Monarcha umieścił pierwszy kamień w Berle Władcy z Krzyżem, a drugi, Mniejszą Gwiazdę Afryki, w samej Koronie Cesarskiej. Pozostałe 7 klejnotów zdobią królewską biżuterię.
Od strony technicznej diamenty od Cullinan I do IX zawierają w sumie około 1055 karatów o łącznej wartości ok. 1,2 mld USD. Cały zbiór brylantów (oszlifowanych diamentów) pochodzących z pierwotnego okazu stanowi obecnie 105 klejnotów o różnych szlifach i gramaturach.
Skradziony prezent
Popierając roszczenia monarchii brytyjskiej do drogocennego kamienia, Royal Asscher wyjaśniał, że klejnot został zakupiony przez rząd Transwalu w RPA (kierowany przez rządy brytyjskie) i podarowany królowi Edwardowi VII jako prezent urodzinowy.
Profesor polityki afrykańskiej z University of South Africa, Everisto Benyera, odrzuca to wyjaśnienie. Nasza narracja jest taka, że całe rządy Transwalu i Unii Południowej Afryki oraz towarzyszące im syndykaty górnicze były nielegalne. Podtrzymuje on twierdzenie, że otrzymanie skradzionego diamentu nie zwalnia odbiorcy, od jego zwrotu.
Wielka Gwiazda to krwawy diament… Prywatna, górnicza firma, rząd Transwalu i Imperium Brytyjskie były częścią większej sieci kolonialnej.
Królowa diamentów
Spór o kolonialną przeszłość Wielkiej Brytanii i jej wzbogacenie się o najcenniejsze brylanty świata ma też swój skromny polski wątek. Od chwili odkrycia diamentów w Kimberley (1867) dla wzbogacenia się przybywali tu imigranci z całego świata. Nie brakowało wśród nich Polaków. Były ich setki, a być może nawet tysiące.
Założyli własną organizacje o nazwie „Polish Russian Union”. Nic nie wiadomo jednak o ich wzbogaceniu się na diamentowym górnictwie. Jednakże wszyscy biografowie Cecila Rhodersa - odkrywcy afrykańskich diamentów - wspominają jego atrakcyjną przyjaciółkę, którą była księżna Katarzyna Radziwiłł. Młoda i piękna księżna biegle władająca pięcioma językami, zawróciła w głowie znanemu już wtedy posiadaczowi największych kopalń diamentów na świecie. Obszernie wspomina o tym brytyjski pisarz George Bidwell w wydanej w Katowicach książce „Król diamentów”.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
