Erupcja tego podmorskiego wulkanu na Pacyfiku miała miejsce od 20 grudnia 2021 do 15 stycznia 2022 r. Jej gigantyczny przebieg odnotowany został przez media na całym świecie. Potem przestano się tym interesować. Na świecie jest około 3000 czynnych wulkanów, więc i ten potraktowano, jako kolejna ciekawostka przyrodnicza.
Po kilku miesiącach od tego wydarzenia pojawiają się bardziej dokładne analizy przebiegu tego wydarzenia i niezbyt optymistyczne wnioski. Na tej podstawie powraca koncepcja, że wybuchy wulkanów są jedną z kluczowych sił na Ziemi powodujących kolejne jej ochłodzenie. Erupcja Hunga Tonga 15 stycznia wystrzeliła cząstki przez stratosferę do mezosfery. Kolumna erupcyjna wzniosła się na wysokość 58 km (36 mil) do mezosfery.
Amerykańska Unia Geofizyczna (AGU) orzekła w kwietniu 2022 r., że była to największa erupcja wulkanu, jaką kiedykolwiek zarejestrowano. Cząstki te są teraz „uwięzione” w górnych warstwach atmosfery, gdzie oczekuje się, że ochłodzą planetę o około. 0,3 st. C. Nie są to polemiczne argumenty z zwolennikami ocieplenia naszego globu, ale są to stwierdzenia wulkanologów, z którymi można zapoznać na stosunkowo łatwo dostępnych stronach internetowych.
Raz na tysiąc lat
Wstępne dane wskazują, że była to prawdopodobnie największa erupcja wulkanu w XXI wieku i największa odnotowana od 1991 roku erupcja góry Pinatubo. NASA ustaliła, że erupcja była „setki razy silniejsza” niż bomba atomowa zrzucona na Hiroszimę.
Była słyszana ponad 2000 km (1200 mil) od Nowej Zelandii, gdzie dźwięk dotarł dwie godziny później. Szereg huków słychać było około 3:30 czasu lokalnego w okolicach Anchorage na Alasce, około 9700 km (6000 mil) od wulkanu, trwające około 30 minut. Hałas o niskiej częstotliwości utrzymywał się przez około dwie godziny, słychać go było tak daleko, jak Jukon w Kanadzie.
Eksplozja spowodowała rozprzestrzenienie się atmosferycznych fal uderzeniowych na całym świecie. ]Fala ciśnienia została zmierzona przez stacje pogodowe w wielu lokalizacjach. Stwierdzono, że fale uderzeniowe okrążyły Ziemię aż cztery razy. Co najmniej dwa razy odnotowano ją w Japonii i Utah oraz w Obserwatorium Meteorologicznym Blue Hill Massachusetts[ (USA). Falę uderzeniową ciśnienia zaobserwowano również w Chennai w Indiach, która znajduje się 12 000 km od miejsca erupcji.
Wstępne obserwacje wykazały, że kolumna erupcyjna wyrzuciła dużą ilość materiału wulkanicznego do stratosfery, co może spowodować tymczasowe ochłodzenie klimatu. Erupcja może mieć efekt ochłodzenia na półkuli południowej, powodując lekkie ochłodzenie zim i spektakularne zachody słońca.
Ludzie żyjący na półkuli południowej mogą spodziewać się fioletowych zachodów słońca przez kilka miesięcy po erupcji. Efekt chłodzenia o 0,1–0,5 st. C (0,18–0,90 st. F) może trwać do wiosny na półkuli południowej (wrzesień–listopad) 2022 r.
Erupcja została opisana jako wydarzenie raz na tysiąc lat dla kaldery Hunga i może zająć nawet 5 miejsce w Indeksie Wybuchowości Wulkanicznej (VEI). Erupcja spowodowała tsunami w Tonga, Fidżi, Vanuatu i wzdłuż wybrzeża Pacyfiku, w tym szkodliwe tsunami w Nowej Zelandii, Japonii, Stanach Zjednoczonych, na Dalekim Wschodzie Rosji , Chile i Peru.
Położenie wulkanu Tonga
Skala tego wybuchu ma swoje uzasadnienie w jego położeniu. Znajduje się on na południowo-wschodnim Pacyfiku w rowie oceanicznym Tonga wraz z jego przedłużeniem rowem Kermadec. Biegnie on od wysp północnej Nowej Zelandii w kierunku północno wschodnim. Jego szerokość wynosi ok. 55 km i głębokość ok. 10 882 m.
Jest on drugim co do głębokości tego rodzaju rowem oceanicznym, różniącym się tylko w metrach od najgłębszego rowu oceanicznego Marianów. Rów ten ma łączną długość 3170 km. Powstał on na skutek pęknięcia skorupy ziemskiej w tym miejscu i aktualnie nasuwania się na siebie płyt oceanicznych (subdukcja).
Z tego powodu cały region ten jest aktywny sejsmicznie. Tarcie tych płyt o siebie, powoduje upłynnienie się mas skalnych w postaci magmy, która wydziela gazy. Spotkanie się w kominie wulkanicznym magmy i wód oceanicznych tworzy niezwykle silną mieszankę wybuchową, która prawdopodobnie miała miejsce w wypadku wulkanu Tonga. O historycznych skutkach wybuchów wulkanicznych niech świadczy wyginiecie ok. 70 mln lat temu dominującej na całym świecie populacji największych drapieżników zwanych dinozaurami.
Bazaltowa pokrywa Dekanu
Pokrywa bazaltowa Dekanu położona jest w centralnej części Półwyspu Indii i należy do największych tego rodzaju obiektów przyrodniczych na świecie. Zajmuje ona powierzchnię ok. 500 tys., km2, grubość kilku faz wylewów lawy bazaltowej przekracza 2000 m!
Bazaltowy wulkanizm związany jest z przemieszczaniem się kontynentu Dekanu z południa na północ, osiągając na przełomie kredy i paleogenu swoje apogeum (ok. 67 mln lata temu).
Obecna powierzchnia to tylko pozostałość po znacznie większym zasięgu pokrywy bazaltowej, która pierwotnie zajmowała ok. 1,5 mln km2 osiągając południowy kraniec półwyspu. Świadczy o tym pasmo górskie Ghaty Zachodnie (Sahyadri) wysokich bazaltowych wzniesień ciągnące się wzdłuż zachodniego wybrzeża na przestrzeni ok. 1600 km od okolic Bombaju, aż po najdalej na południe wysuniętą część Półwyspu Indyjskiego – Przylądek Komoryn (Comorin Cape).
Jest wielce prawdopodobne, że na kierunku południkowym bazalty Dekanu pokrywały całą centralną i południową część Półwyspu Indyjskiego od zachodnich wybrzeży Morza Arabskiego i Oceanu Indyjskiego aż do wybrzeży Zatoki Bengalskiej. Szacuje się, że objętość law bazaltowych Dekanu wynosi ok. 512 tys. km3!
Dla porównania jedna z największych erupcji law bazaltowych XX w. - Mount Helens w 1980 r. spowodowała wypływ 1 km3 law bazaltowych.
Podzwrotnikowy gorący klimat oraz nawałnicowe opady monsunowe powodują powstawanie licznych kanionów erozyjnych i głębokich dolin. Grzbiet Ghat Zachodnich jest wododziałem powodującym, że wody opadowe nie są odprowadzane z tego grzbietu górskiego do pobliskiego Oceanu Indyjskiego, lecz przez całą szerokość Półwyspu kierują się na wschód w kierunku Zatoki Bengalskiej.
Trzy fazy erupcji wulkanicznych widoczne są w eksploatowanych kamieniołomach, gdzie poszczególne pokłady law bazaltowych oddzielone są piaskami i osadami morskimi. Prowadzone przez amerykańskie (USGS) oraz indyjskie badania geologiczne (GSI) jednoznacznie potwierdziły, że katastrofa ekologiczna związana z wymarciem dinozaurów na przełomie kredy i paleogenu spowodowana była erupcjami bazaltów Dekanu.
Wydobywające się przy tej okazji gazy zawierały miliony ton trujących substancji w postaci związków siarki, dwutlenku i tlenku węgla, fluoru, chloru, wodoru i azotu. Wulkanizm tworzący rozległe płaskowyże związany był z erupcjami szczelinowymi.
Ten rozległy wulkanizm magmowy wywołany został przemieszczaniem się w okresie kredowym (145 – 66 mln lat temu) kontynentu Dekanu z południa w kierunku północnym. Pod koniec tego okresu kontynent ten rozpadł się i wzdłuż powstałych szczelin wydobywały się lawy tworzące rozległe wyżyny bazaltowe zwane trapami Dekanu. Od tego czasu trwa proces odsuwania się Afryki i Madagaskaru od Półwyspu Indyjskiego, który trwa do chwili obecnej.
Czy ludzi czeka los dinozaurów?
Tego wykluczyć nie można. Choćby tylko z tego powodu, że człowiek nie jest w stanie kontrolować zjawisk wulkanicznych. Nie mniej istnieją szanse na opanowanie podobnych wydarzeń, poprzez odpowiednie przygotowanie się do nich, a nie bezproduktywne ich wstrzymywanie.
Szanse te istnieją, ponieważ człowiek jest istotą myślącą. Pewną wskazówką w tym kierunku może być przeżycie jednego z drapieżników tamtych czasów, jakim jest żyjący do dzisiaj krokodyl.
Tu warto nawiązać do trafnego, choć humorystycznego hasła z czasów PRL, że „trzeba przestać zajmować się abstrakcjami”, na dzień dzisiejszy takimi, jak dekarbonizacja, ocieplenie klimatu, czy próbami globalnego zarządzania klimatem. To sprawy długofalowe, ale jeżeli nie podejmie się ich jeszcze dzisiaj, to jutro może być na to za późno.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
