Arkadiusz Kustra: Nie ma co ukrywać, że innowacyjne OZE, jak również potencjalne technologie magazynowania energii, będą należeć do krajów najbogatszych

- Mając świadomość pewnych ułomności związanych z odnawialnymi źródłami energii oraz ekonomikę wytwarzania energii, można uznać, że dekarbonizacja jest jedynie modą, która idzie w jednym szeregu z nośnymi hasłami nowoczesności i innowacyjności gospodarki. Z punktu widzenia środowiskowego i społecznego wydaje się być uzasadnioną koniecznością dla życia i jego ochrony – mówi w rozmowie z portalem netTG.pl dr hab. inż. Arkadiusz Kustra, prof. AGH, prodziekan Wydziału Inżynierii Lądowej i Gospodarki Zasobami Akademii Górniczo-Hutniczej.

- Na ile obecnie na świecie są szacowane zasoby węgla kamiennego i brunatnego?
- Szacunki zasobów węgla nieznacznie się różnią w zależności od agencji i organizacji, które je podają, ale również od kategorii zgodnych z przyjętą klasyfikacją. Uogólniając, według US Energy Information Administration szacowane zasoby węgla kamiennego i brunatnego w kategorii provedreserves (tzw. zasoby pewne) szacowane są na około 1 038 mld t. Tak naprawdę pięć krajów kontroluje około 75 proc. zasobów węgla i są to: USA (22 proc.) Rosja (15 proc.), Australia (14 proc.), Chiny (13 proc.), Indie (10 proc.). Polska w tym zestawieniu zajmuje dziewiąte miejsce ze złożami węgla kamiennego i brunatnego szacowanymi na około 2 proc., co przekłada się na około 27 mld t.

Jeżeli chodzi o udział węgla kamiennego i brunatnego, to z kolei według Eurocoal, Polska posiada sumaryczne zasoby szacowane na około 23,3 mld t. W tych zasobach jest około 22,3 mld t węgla kamiennego oraz niewiele ponad 1 mld t węgla brunatnego.

- Czy zdążymy wybrać z pokładów cały węgiel przed dekarbonizacją?
- Przy obecnym poziomie wydobycia w Polsce można łatwo policzyć, czy zdążymy wybrać zasoby węgla, które posiadamy. W 2020 r., według „Euracoal Annual Report”, Polska wydobyła około 54 mln t węgla kamiennego oraz 46 mln t węgla brunatnego. Dodatkowo import wyniósł około 13 mln t. Jeżeli założymy obecny poziom wydobycia w naszym kraju oraz realizację procesu dekarbonizacji do 2050 r., kiedy to spodziewamy się mieć zeroemisyjną energetykę, to widać, że do tego roku nie spożytkujemy wszystkiego, co mamy. Część zasobów, zwłaszcza węgla kamiennego, może pozostać w pokładach, o których wiadomo i które nie zostaną jednocześnie udostępnione oraz przygotowane do eksploatacji.

- Jak należy zabezpieczyć pozostałe pokłady węgla, których nie zdążymy wydobyć?
- Tak jak wspomniałem wcześniej, pokłady węgla przy założeniu stopniowego ograniczania produkcji zgodnego z planami rządowymi, nie będą udostępniane i przygotowane do eksploatacji. Przy  braku inwestycji strategicznych i ponoszeniu nakładów finansowych na odtworzenie frontu eksploatacyjnego, to żadna z kopalń obecnie funkcjonujących w Polsce nie dotrwa do roku 2050, ponieważ nie będzie miała możliwości eksploatacji. Pamiętajmy, że zgodnie z teoretyczną koncepcją wydłużania cyklu życia zakładu górniczego, dla zapewnienia jego trwania, realizacja inwestycji jest związana z koniecznością rozcinania pokładów, przygotowywania kolejnych parcel eksploatacyjnych, pogłębiania szybów dla głębiej zalegających pokładów, czy też drążenia nowych szybów. Jeżeli tego nie będzie, węgiel pozostanie w pokładach istniejących złóż.

W świetle odtworzenia eksploatacji po okresie zamrożenia działalności górniczej, kluczowe staje się utrzymanie wyrobisk pionowych w postaci szybów. Decyzja o ich utrzymaniu oraz zabezpieczeniu na nie wiadomo, jaki okres, pod przyszłą eksploatację, musi być decyzją biznesową opartą na racjonalnych przesłankach ekonomicznych związanych z wyborem alternatywnego wariantu drążenia nowych szybów. Należy pamiętać, że utrzymanie wyrobisk górniczych jest kosztownym procesem, który powiązany jest z geologią złoża, ale również z jego aspektami górniczymi.

Przy niepewności sytuacji rynkowej oraz przy aktualnych uwarunkowaniach regulacyjnych dla eksploatacji węgla w Polsce i w Europie wariantem tańszym wydaje się ten drugi, zakładający wykonanie od nowa wyrobisk na potrzeby odtworzenia w przyszłości eksploatacji, która musiałaby spełniać uwarunkowania nie tylko ekonomiczne, ale również społeczne i środowiskowe.

- Czy w takim wypadku jest szansa na powrót do eksploatacji w przyszłości, jeżeli całą infrastrukturę trzeba będzie zbudować od nowa?
- Plany rządowe dotyczące integracji podmiotów górniczych w jeden organizm zakłada centralizację z jednoczesnym sukcesywnym wygaszaniem eksploatacji. Oczywiście takie działania mają zapewnione finansowanie i będą wspomagane funduszami europejskimi na restrukturyzację. Te procesy będą oderwane od przyszłych tendencji rynkowych i koniunktury. A jeżeli trendy w przyszłości się odwrócą i węgiel wróci do łask, ponieważ okaże się, że nie jesteśmy w stanie osiągnąć zeroemisyjności energetyki w tak krótkim czasie? Z kolei gaz jako paliwo przejściowe zostanie sprowadzony przez Unię Europejską do poziomu paliwa kopalnego równorzędnego w traktowaniu z węglem?

Wtedy trzeba być przygotowanym na nowe inwestycje poza strukturami, które będą w fazie sukcesywnej i stopniowej likwidacji. Nowe inwestycje niepowiązane z dotychczasowymi nie będą rodzić konieczności zwrotu pieniędzy publicznych przy konieczności rozwijania działalności. Warto się już dzisiaj nad tym zastanowić, aby w przyszłości zabezpieczyć sobie możliwości prawne odtworzenia eksploatacji węgla z pokładów, które posiadamy i o których dzisiaj wiemy, a które dzisiaj nie będą udostępnione. Jednocześnie nie zrobimy tego ze spółek skoncentrowanych w nowym podmiocie, który za chwilę powstanie, tylko z nowych przedsięwzięć. To oczywiście dywagacje, ale warto je też wziąć dzisiaj pod rozwagę.

- Niektóre kraje, jak Chiny, nie mówią o dekarbonizacji, stawiają na węgiel. Czy świat z czasem zmusi Chiny, by zrezygnowały z węgla i postawiły na OZE?
- Myślę, że na kwestię rezygnacji Chin z węgla trzeba patrzeć z kilku perspektyw. Jedna to wewnętrzne ambicje Chin do bycia państwem nowoczesnym i innowacyjnym. W chwili obecnej skok cywilizacyjny Chin i osiągnięcie statusu jednej z największych gospodarek świata stały się możliwe m.in. dzięki niskim kosztom pracy i energii, które spowodowały, że „największa fabryka świata” była konkurencyjna i efektywna. Nie należy jednak zapominać, że ten skok cywilizacyjny Chin odbył się ogromnym kosztem społecznym oraz środowiskowym i został okupiony wysoką ceną. Zmiana tego wizerunku pewnie będzie zdeterminowana postawieniem na odnawialne źródła energii i innowacyjne technologie jej wytwarzania oraz magazynowania, co może spowodować, że węgiel stanie się paliwem niepożądanym. Dodatkowo należy zaznaczyć rosnącą presję producentów końcowych, pracujących w zintegrowanych łańcuchach wartości, na wytwórców energii do raportowania śladu węglowego i sprawozdawczości w zakresie pochodzenia produktów i sposobów ich wytwarzania z różnych źródeł. Z drugiej jednak strony produkcja energii z węgla, zwłaszcza poza granicami Europy, gdzie wytwarzanie będzie wolne od certyfikatów i praw do emisji, będzie stosunkowo tania i może po prostu się opłacać dla gospodarki i jej znaczenia. Konkludując, wizerunek zewnętrzny państwa nowoczesnego będzie konkurował z wewnętrznym interesem ekonomicznym. Powiązanie tych sfer w ramach koncepcji zrównoważonego rozwoju może powodować balansowanie pomiędzy tymi obszarami, które zostanie zapewne „sprytnie” opakowane w bezpieczeństwo energetyczne i politykę niskoemisyjnej gospodarki Chin.

- Czy możemy dojść do takiego punktu, że nie będziemy  w ogóle wydobywać węgla?
- Dzisiaj wydaje się to niemożliwe. Oczywiście odejście od węgla jest hipotetycznie realne, ale pod warunkiem skojarzenia źródeł odnawialnych z energetyką konwencjonalną opartą na innych technologiach wytwarzania, np. z gazu. Ale jak wspomniałem, gaz wcale nie jest postrzegany jako paliwo przejściowe i w niektórych kręgach jest traktowany jako paliwo kopalne emitujące CO2. Dodatkowo na pewno rozwój technologii masowego magazynowania energii będzie również miał znaczenie dla poziomu wydobycia węgla. Górnictwo węglowe rozwija się dzisiaj zwłaszcza w krajach azjatyckich, gdzie koszty wytwarzania energii z węgla są stosunkowo niskie. W efekcie kraje te są konkurencyjne pod kątem produkcji i stanowią zaplecze wytwórcze dla prostych i energochłonnych produktów, które w łańcuchu logistycznym podnoszą swoją wartość, ale już w gospodarkach technologicznie zaawansowanych.

- Dekarbonizacja i przejście na OZE dużo kosztuje. Czy to właśnie z powodów ekonomicznych energetyka będzie dłużej oparta na węglu, niż to się planuje?
- Dzisiaj odnawialne źródła energii cechują się wysokimi kosztami oraz niestabilnością wytwarzania. Nie ma co ukrywać, że innowacyjne OZE, jak również potencjalne technologie magazynowania energii, będą należeć do krajów najbogatszych oraz najbardziej zaawansowanych technologicznie. Upowszechnienie tych technologii i ich masowość spowodują, że transformacja energetyki będzie następować szybciej i będzie powodować, że węgiel przestanie odgrywać dominującą rolę. Ale aby tak było, musi iść transfer technologii i know-how, w przeciwnym wypadku ich właściciele mogą się stać eksporterami, a ci, którzy nie będą posiadać tych innowacyjności, będą importerami energii. Jeżeli te procesy nie będą postępować, energetyka węglowa dalej będzie miała znaczenie w państwach biednych i rozwijających się, dla których aspekty ekonomiczne i utrzymanie konkurencyjności własnej gospodarki, opartej na niskich kosztach wytwarzania, będą istotne. Natomiast w krajach bogatych węgiel może stać się alternatywą w miksie energetycznym, w którym obok gazu będzie traktowany jako źródło skojarzone ze źródłami odnawialnymi. Myślę, że ciekawe doświadczenia, jeżeli chodzi o wykorzystanie w przyszłości węgla w wytwarzaniu energii, będą dziełem innowacyjności, nad którymi dzisiaj pracują Japonia i Korea. W ubiegłym roku np. japoński koncern Mitsui odkupił aktywa węglowe od południowoafrykańskiego koncernu Angloamerican i myślę, że nie zrobił tego bez przyczyny.

- Czy dekarbonizacja w takim zakresie, jak się planuje, jest zasadna, czy to raczej moda niż konieczność?
- Mając świadomość pewnych ułomności związanych z odnawialnymi źródłami energii, o których wspomniałem wcześniej, oraz ekonomikę wytwarzania energii, można uznać, że dekarbonizacja jest jedynie modą, która idzie w jednym szeregu z nośnymi hasłami nowoczesności i innowacyjności gospodarki. Z punktu widzenia środowiskowego i społecznego wydaje się być uzasadnioną koniecznością dla życia i jego ochrony.

- Czy mamy odkryte pokłady węgla, które nie są jeszcze eksploatowane?
- Udokumentowane zasoby w Polsce są stosunkowo duże i można je identyfikować w przypadku węgla kamiennego w dawnym Zagłębiu Wałbrzyskim czy w złożach sąsiadujących do obecnie prowadzonej eksploatacji na Śląsku czy w Lubelskim Zagłębiu Węglowym. W przypadku węgla brunatnego też mówi się o zasobach w okolicach Legnicy, Gubina czy Złoczewa. Koncepcje budowy kopalń w tych lokalizacjach były przedstawiane i analizowane, jednak akceptowalność społeczna i środowiskowa dla tych inwestycji ze strony interesariuszy była negatywna. Dodatkowo warunki rynkowe, otoczenie regulacyjne, a co za tym idzie, nakłonienie inwestorów do finansowania takich przedsięwzięć, były strasznie trudne i wymagające, by nie powiedzieć niemożliwe.

Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.