Artur Dyczko: Z gazu groźnego dla naszej planety będziemy w JSW wytwarzać więcej energii

- W JSW wytwarzamy energię z metanu. Chcemy wytwarzać jej więcej i jesteśmy do tego przygotowani - stwierdza w rozmowie z portalem netTG.pl Artur Dyczko, wiceprezes Jastrzębskiej Spółki Węglowej ds. technicznych i operacyjnych. 

- Bardzo prawdopodobne, że metan zostanie objęty systemem europejskiego handlu emisjami. To duże zagrożenie dla Jastrzębskiej Spółki Węglowej?
- Zacznijmy od bardzo dobrej wiadomości – węgiel koksowy wydobywany w kopalniach JSW po raz trzeci znalazł się na unijnej liście surowców krytycznych (strategicznych) dla gospodarki Unii Europejskiej. Jednak, aby funkcjonować w sposób dla nas bezpieczny, musimy zagospodarować więcej metanu niż do tej pory. W roku 2019 w kopalniach Jastrzębskiej Spółki Węglowej było to 377,6 mln m3. Systemem odmetanowania ujęto 131,7 mln m3 z czego w układach kogeneracyjnych zużyto 76,9 mln m3. Do atmosfery odprowadzono więc 300,7 mln m3 metanu. Gdyby wprowadzić metan do europejskiego systemu handlu emisjami kosztowałoby to nas zatem 637,5 mln zł. Chcemy to zmienić. Działamy wielokierunkowo. Zamierzamy zwiększyć efektywność odmetanowania kopalń, ale to trudne zadanie.  Metan to gaz, którego potencjał cieplarniany jest 28-krotnie większy od dwutlenku węgla. Jeżeli trzeba będzie płacić za jego emisję proporcjonalnie do jego szkodliwości dla klimatu, JSW może mieć kłopoty.

- Finansowe?
- Finansowe i wizerunkowe. Górnictwo węgla kamiennego ma złą opinię w wielu krajach Unii Europejskie i wśród większości unijnych urzędników.

- Grupa Kapitałowa JSW wydobywa węgiel koksowy, produkuje koks niezbędny do produkcji stali i wytwarza energię z metanu. To powód do chwały, a nie do obaw o przyszłość.
- To, co robimy, nie zawsze dociera do gremiów decydujących o kierunkach unijnej polityki klimatycznej. Musimy pokazywać i promować nasze działania tak, aby polityka zarówno na poziomie UE, jak i krajowym nie skupiała się na nakładaniu kar, a na pomocy dającej korzyści ekologiczne i energetyczne. Zarząd JSW wysyła jasny komunikat: Wydobyciu węgla towarzyszy emisja metanu i my wiemy, jak szkodliwy gaz wykorzystywać jako błękitne paliwo.

- Błękitne paliwo to slogan reklamowy gazu ziemnego.
- Podstawowym składnikiem błękitnego paliwa jest metan, w wydobycie którego inwestuje się wielkie pieniądze. Nasze paliwo to efekt uboczny podstawowej działalności. Wystarczy wesprzeć inwestycje JSW służące wychwytywaniu tego gazu na wszystkich etapach działalności górniczej i mamy olbrzymi efekt ekologiczny, a przy okazji ekonomiczny.

- Chciałby pan, aby wesprzeć ideę? Przydałyby się konkrety.
- Te konkrety są i dziwi mnie, że się o nich zapomina. W JSW wytwarzamy energię z metanu. Chcemy wytwarzać jej więcej i jesteśmy do tego przygotowani.

Zarząd JSW powołał zespoły składające się ze specjalistów różnych branż, których zadaniem jest wypracowanie i promowanie działań mających na celu ograniczenie emisji metanu do atmosfery. To przede wszystkim zwiększenie efektywności odmetanowania kopalń, ale również wykorzystanie czy też utylizacja metanu wydostającego się do atmosfery z powietrzem wentylacyjnym. Działania te są jednak bardzo kosztowne.

Często trudno jest oszacować korzyści ekonomiczne w jakiejś konkretnej perspektywie czasowej. Można jednak oszacować korzyści z ograniczenia emisji metanu do atmosfery. Wiemy przecież, że metan to gaz, którego potencjał cieplarniany jest 28-krotnie większy od dwutlenku węgla. Konkretna pomoc finansowa ze środków unijnych jest nam bardzo potrzebna, aby gaz szkodliwy dla klimatu wykorzystywać jako paliwo o dużych walorach ekologicznych. My nie staramy się o wsparcie idei, ale o wsparcie dla konkretnych i sprawdzonych technologii. Problem polega na tym, że nie stać nas na to, aby wykorzystać ich wszystkie możliwości. Dlatego tak ważna jest informacja o tym, co robimy, jakie mamy plany, nad jakimi projektami pracujemy.

Warto podkreślić, że uruchamiamy stronę internetową poświęconą wyłącznie tej tematyce. Będzie można dowiedzieć się tam o działaniach JSW w obszarze odmetanowania, ograniczania emisji metanu do atmosfery oraz gospodarczego wykorzystania pozyskiwanego metanu. Co dla mnie bardzo istotne - informacje na tej stronie będą kierowane przede wszystkim do środowiska unijnych ekspertów od Zielonego Ładu, ludzi spoza branży lub tych, którzy uważają się za ekspertów od metanu pochodzenia górniczego, a mieszkają w Holandii, Belgii czy Wielkiej Brytanii i górnictwa uczyli się z książek. Ludzi, którzy obecnie decydują w różnych gremiach o polityce klimatycznej UE.

Pokażemy im tylko fakty, pokażemy nasze doświadczenia i osiągnięcia w tym zakresie. Przypomnimy historię budowania wielkiej kogeneracji w polskim górnictwie na przykładzie JSW, przekażemy im dużo informacji i zaprosimy do dialogu. Musimy pamiętać o naszych sukcesach nie bać się mówić o porażkach, ale przede wszystkim pokazywać przyszłość błękitnej energii w JSW.

Ktoś kiedyś powiedział, że całe nasze życie to działanie i pasja. Często powtarzam, że moją pasją jest górnictwo. Często przestrzegałem swoich studentów, aby nigdy nie unikali zaangażowania w działanie i z pasją szli przez życie, powtarzałem im, mówiąc: Inaczej ryzykujecie, że w ogóle nie zaznacie życia. Czemu teraz o tym mówię? Bo uważam, że w JSW mamy pomysł na nowoczesne górnictwo, pracujemy z pasją i zaangażowaniem i się nie poddajemy. Dla wspólnego dobra bronimy swojej firmy, nie dając się przeciwieństwom.

Musimy tylko pamiętać o naszej historii i ją kultywować. Inaczej będziemy zakłamywani, nasze dokonania zostaną zapomniane, a tysiące miejsc pracy docelowo zlikwidowane. Nie dopuszczę do tego, aby jakiś urzędnik nie dostrzegał naszych ultranowoczesnych rozwiązań kogeneracyjnych oraz ich proekologicznego wpływu na środowisko. Teraz musimy tylko skończyć nasze inwestycje w tym zakresie. Czas pokaże, że mieliśmy rację.

- Spółka jest przygotowana, aby wykorzystać ewentualne wsparcie?
- Od roku w strukturach JSW działa Biuro Odmetanowania i Zarządzania Mediami Energetycznymi. We wszystkich kopalniach utworzyliśmy oddziały odmetanowania. Przejęto od firm zewnętrznych obsługę i serwis stacji odmetanowania, przejęto również kontrolę nad siecią głównych rurociągów metanowych. Pracę w strukturach odmetanowania znalazło ponad 200 specjalistów. Prowadzimy również szkolenia, odbudowując kompetencje w tym zakresie, zgodnie z polityką przyjętą przez nas w ubiegłym roku.

Wyposażamy te oddziały w sprzęt wiertniczy. Planujemy przejąć od firm zewnętrznych część najbardziej newralgicznych z naszego punktu widzenia prac. Realizujemy projekt budowy infrastruktury dla gospodarczego wykorzystania metanu w kopalniach Knurów-Szczygłowice i Budryk. Obejmuje on budowę nie tylko układów kogeneracyjnych, których łączna moc wyniesie 48 MWe, ale również całej infrastruktury towarzyszącej. W tym budowę i modernizację stacji odmetanowania, rozdzielni elektrycznych, rurociągów powierzchniowych i dołowych, estakad rurowo-kablowych. Łączny koszt inwestycji to ponad 300 mln zł.

W ostatnim roku oddano do eksploatacji trzy układy kogeneracyjne o mocy 12 MWe w Ruchu Knurów oraz jeden o mocy 2 MWe w kopalni Budryk. Pracujemy nad tym, aby układy kogeneracyjne podobnie jak stacje odmetanowania obsługiwane i serwisowane były przez nasze służby i mówię tu zarówno o ujęciu metanu w wyrobiskach dołowych, jego przesył na powierzchnię aż po produkcję energii elektrycznej ciepła i chłodu z metanu. Wszystko jest już nadzorowane przez jedno biuro – tak w JSW realizujemy nasze plany.

- Jaka jest rzeczywistość?
- Myślę, że nie przesadzę, mówiąc, iż jesteśmy w JSW obecnie potęgą na skalę światową w przemysłowym wykorzystaniu metanu z pokładów węgla w ogóle, ale i budowie nowoczesnych układów kogeneracyjnych w szczególe. Przekonujemy się o tym podczas częstych rozmów z kolegami górnikami z Chin, Indii, Australii czy nawet Indonezji.

Od lat efektywność odmetanowania kopalń kształtuje się na poziomie 35 proc. Jednym z kierunków jest ograniczenie emisji metanu z wyeksploatowanych partii złoża. Pracujemy nad sposobami poprawy „uszczelniania” zrobów poeksploatacyjnych tak, aby stworzyć swoiste rezerwuary metanu dla jego późniejszego gospodarczego wykorzystania. Oczywiście zdajemy sobie sprawę, że nie wychwycimy całości wydzielającego się metanu do systemu odmetanowania. To niemożliwe. Jednak zakładamy sobie ambitne cele. Docelowo chcielibyśmy zwiększyć efektywność odmetanowania kopalń do 70 proc.

- Pozostaje jeszcze 30 proc....
Tak, to kolejny obszar naszych działań. Współpracujemy z jednostkami naukowo-badawczymi nad stworzeniem optymalnego sposobu utylizacji metanu z powietrza wentylacyjnego. Jest to bardzo trudne, ponieważ stężenie metanu wynosi tam średnio 0,25 proc. Nie ma obecnie metody, która pozwoliłaby w sposób ekonomicznie uzasadniony gospodarczo wykorzystywać ten metan. Prace jednak trwają, bądźmy dobrej myśli.

- A co z metanem ujmowanym poprzez system odmetanowania? Z tego, co mówił Pan wcześniej, duża ilość tego gazu jest wypuszczana do atmosfery.
- Zgadza się. Aktualnie gospodarczo wykorzystujemy około 60 proc. ujętego metanu. Obecnie inwestujemy duże pieniądze w ten obszar. Już w roku 2022 zamierzamy wykorzystywać do produkcji energii całość ujmowanego metanu.

Budowane przez JSW układy kogeneracyjne są bardzo nowoczesne. Posiadają systemy nadzoru i wizualizacji, które kontrolujemy. Gorzej wygląda sytuacja z nadzorem nad systemem odmetanowania. Tylko w części kopalń mamy zabudowany w pełni nowoczesny układ pomiarowy z przesyłem danych poza stację odmetanowania – to się zmieni w grudniu, kiedy to otworzymy najnowocześniejsze na świecie centrum monitoringu i sterowania systemem odmetanowania kopalń podziemnych – tak, tu w Polsce - dokładnie w JSW. Pracuje nad tym obecnie nasza spółka JSW IT Systems.

Połączymy w jeden posiadany i eksploatowany już system odmetanowania kopalń: Pniówek, Zofiówka, Borynia, Jastrzębie-Bzie z budowanym aktualnie systemem na Budryku, Knurowie i Szczygłowicach. Robimy to, ponieważ obecnie ujęcie metanu w wyrobiskach dołowych, to wciąż rozwiązania z  XX w. Wszystkie pomiary dokonywane są ręcznie. Wiemy, że musimy to zmienić. Dlatego też w Biurze Odmetanowania i Zarządzania Mediami Energetycznymi wykonano dwa projekty, które są obecnie realizowane: rozbudowa układu pomiarowego i bilansowania gazu z odmetanowania oraz wizualizacja podziemnych sieci odmetanowania w kopalniach JSW. Umożliwi to pełną kontrolę nad systemem odmetanowania, jak również pozwoli na pełniejsze wykorzystanie ujmowanego metanu.

To początek działań, jakie zleciłem wykonać, aby przygotować nas na obronę przed ewentualnymi zmianami w systemie europejskiego handlu emisjami.

- Dlaczego pozyskanie i zagospodarowanie metanu z kopalń węgla to taki trudny temat? Wiadomo, jakie są zasoby metanu. Wykonywane są prognozy metanowości dla projektowanych ścian. Czyli teoretycznie wiadomo, jaka ilość metanu będzie ujęta. Jak wygląda to w praktyce?
- Ujęcie metanu poprzez system odmetanowania w kopalniach nie jest stabilne. Różni się w czasie zarówno pod względem ilości, jak i stężenia metanu w ujmowanym gazie. Przykładem jest obecnie kopalnia Knurów-Szczygłowice.  W ruchu Szczygłowice metanowość jest wyższa od prognozowanej, natomiast w ruchu Knurów znacznie niższa - na tyle, że nie jest prowadzone odmetanowanie. Dlatego też układy kogeneracyjne pracujące w ruchu Knurów zasilane są gazem ze Szczygłowic. Istniejąca sieć nie pozwala na przesłanie wymaganej dla zasilenia wszystkich silników ilości gazu z ruchu Szczygłowice na ruch Knurów. Podjęliśmy więc decyzję o zabudowie w wyrobiskach dołowej stacji przetłaczania gazu. Projekt dołowej stacji przetłaczania wykonywany jest przez Zespół Pozyskiwania i Zagospodarowania Metanu w Biurze Zarządu, a jego wykonaniem zajmą się nasze zakłady remontowe (JZR). Warto w tym miejscu zaznaczyć, że przed powołaniem do życia struktur odmetanowania w JSW - wszystkie projekty związane z odmetanowaniem zlecane były firmom zewnętrznym.

- W ruchu Szczygłowice metanowość jest wyższa od prognozowanej. Jak wpływa to na bezpieczeństwo pracy?
- W kopalni Knurów-Szczygłowice w ostatnim czasie nastąpił duży wzrost metanowości. Obecnie z metanowością bezwzględną na poziomie 210 m sześc./min jest kopalnią o najwyższej metanowości w polskim górnictwie. W znakomitej większości metan wydziela się z dwóch eksploatowanych ścian w ruchu Szczygłowice. Całkowita metanowość tych ścian oscyluje na poziomie 60-80 m sześć./min. Jest to już ekstremalnie wysokie zagrożenie. Dość powiedzieć, że maksymalna dozwolona metanowość przy stosowanym tam przewietrzaniu ścian wynosi 20 m sześc./min. W takich warunkach niezbędne jest stosowanie odmetanowania z efektywnością sięgającą 70-80 proc. Jest to niezwykle trudne.

Udaje się to realizować dzięki zastosowaniu chodników drenażowych - metody bardzo drogiej, jednakże w tych warunkach optymalnej. Należy dodać, że w najbliższym, możliwym do przewidzenia czasie nic w tej kwestii się nie zmieni. Kopalnia nadal będzie eksploatowała ściany przy ekstremalnie wysokiej metanowości. Jednakże dzięki stosowaniu optymalnych sposobów odmetanowania jesteśmy w stanie poradzić sobie z tym zagrożeniem i zapewnić bezpieczeństwo naszym pracownikom.

- I tu wracamy do wykorzystania metanu. Ujęty metan trzeba przesłać z miejsc ujęcia do miejsca jego wykorzystania. A jak Pan już powiedział, nie jest to proste zagadnienie.
- Tak, ogromnym wyzwaniem jest w tym wypadku również przesył ujętego metanu na powierzchnię. Ujmowany gaz o średnim stężeniu 50 proc. transportowany jest rurociągami na powierzchnię pod wpływem depresji wytwarzanej na stacji odmetanowania. Aktualnie w kopalni Knurów-Szczygłowice eksploatowane są dwie powierzchniowe stacje odmetanowania, w każdym ruchu po jednej. W budowie jest jeszcze jedna w ruchu Szczygłowice.

Ruch Knurów połączony jest rurociągami dołowymi z ruchem Szczygłowice. Łączna możliwa ilość gazu do ujęcia przez wszystkie stacje (po oddaniu do ruchu nowej stacji na Szczygłowicach) wyniesie 400 m sześc./min. Dodatkowo w ruchu Szczygłowice, w wyrobiskach podziemnych, w rurociągu odmetanowania zabudowany jest stabilizator podciśnienia, który umożliwia jednoczesne ujęcie gazu z jednego rejonu eksploatacyjnego na ruch Szczygłowice i Knurów.

Dodatkowo - jak już mówiłem - planujemy zabudowę dołowej przetłoczni gazu, aby w pełni zabezpieczyć dostawy gazu dla układów kogeneracyjnych w ruchu Knurów. Przy każdej stacji planowana jest praca układów kogeneracyjnych produkujących z ujmowanego metanu energię elektryczną i cieplną. Aktualnie pracują 2 układy po 2MWe w ruchu Szczygłowice. Na początku lipca zostały oddane do użytkowania 3 układy po 4MWe w ruchu Knurów. Trwa procedura przetargowa na zabudowę kolejnych czterech układów w ruchu Szczygłowice. Podsumowując, znamy zagrożenia, wiemy, jakie stoją przed nami wyzwania, mamy plan i mamy odpowiednie kadry, żeby to zrealizować. Pozostaje jeszcze kwestia pieniędzy. Jak mówiłem są to bardzo kosztowne projekty, których nie da się zrealizować tylko ze środków własnych. Jeżeli uda się pozyskać finansowanie, to o przyszłość możemy być spokojni.

- Proszę krótko zareklamować projekt wykorzystania metanu.
- Tu nie ma co reklamować, to czysty biznes. Wiemy o tym, dlatego prowadzimy w tym zakresie szeroki program inwestycyjny i nie możemy go zatrzymać. W marcu i kwietniu, kiedy z powodu koronawirusa wszystko w kraju zwolniło - my nad naszymi inwestycjami kogeneracyjnymi pracowaliśmy pełną parą. Teraz też nie możemy się dać aktualnemu kryzysowi na rynku surowców. Przypomnę, że notujemy obecnie najniższe poziomy cenowe naszego surowca od lat. Potrzebujemy wsparcia, aby chronić klimat i zapewniać coraz większe bezpieczeństwo pracy. Z gazu groźnego dla naszej planety będziemy w JSW wytwarzać więcej energii, aby zrealizować koncepcję samowystarczalności energetycznej spółki.

Zawsze powtarzałem, że wsparcie finansowe naszych projektów jest jedną z najlepszych inwestycji służących ekologii - tak w Polsce, jak i na Śląsku. Metan z kopalń JSW powinien trafić do agregatów, a nie w powietrze. I tak się stanie.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.