Pieniądze z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji na inwestycje w energetykę, gospodarkę i przedsięwzięcia o charakterze społecznym

 - Jedyną receptą na globalne ocieplenie jest transformacja energetyczna – przeprowadzana stopniowo, ale konsekwentnie, mądrze i odpowiedzialnie, w sposób solidarny i akceptowalny społecznie - podkreślił w rozmowie z portalem netTG.pl Gospodarka i Ludzie prof. Jerzy Buzek, europoseł, przewodniczący Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii Parlamentu Europejskiego.

- Panie premierze, Komisja Europejska wyszła naprzeciw między innymi pana apelom i zaproponowała 27 maja radykalne zwiększenie kwoty Funduszu Sprawiedliwej Transformacji (FST) do 40 mld euro. Czy w obecnej sytuacji spowodowanej pandemią taka kwota jest możliwa do wygospodarowania?
- Koronawirus atakując zdrowie i życie ludzi, ale również całe gospodarki, miejsca pracy, nasz styl życia – w dość brutalny sposób uświadomił wszystkim trzy sprawy. Po pierwsze – jak wygląda prawdziwy, fizyczny kryzys, wprost zagrażający naszej egzystencji. Po drugie – że kryzys podobnego typu, ale na nieporównanie większą skalę, może nas czekać już niebawem. Śmiercionośne susze i pożary, huragany i powodzie, ludzie umierający z powodu smogu czy dramatyczne braki wody pitnej – tak może wkrótce wyglądać codzienna rzeczywistość, jeśli nie zatrzymamy zmian klimatu. I po trzecie – o ile jest nadzieja, że powstanie szczepionka na COVID-19, na globalne ocieplenie jej nigdy nie będzie. Jedyna recepta to transformacja energetyczna – przeprowadzana stopniowo, ale konsekwentnie, mądrze i odpowiedzialnie, w sposób solidarny i akceptowalny społecznie. A w tym procesie kluczowy będzie, dysponujący możliwie dużym budżetem, Fundusz Sprawiedliwej Transformacji – pomysł jego powołania zgłosiłem w Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii Parlamentu Europejskiego (ITRE) już blisko dwa lata temu.

Polska miałaby być zdecydowanie największym jego beneficjentem i otrzymać ok. 8 mld euro. To absolutne minimum - i to jeśli mówimy jedynie o bezzwrotnych dotacjach i to tylko w perspektywie najbliższych paru lat. Fundusz – i cały Mechanizm Sprawiedliwej Transformacji, choćby z niskooprocentowanymi pożyczkami z Europejskiego Banku Inwestycyjnego – powinien bowiem działać co najmniej do 2050 r. Wtedy ta suma będzie, to jasne, wielokrotnie większa.

- Na przedsięwzięcia o jakim konkretnie charakterze miałyby to być pieniądze?
- Mówiąc najkrócej: na inwestycje w energetykę, gospodarkę i przedsięwzięcia o charakterze społecznym. W energetyce – na walkę ze smogiem i ubóstwem energetycznym, przede wszystkim przez rozwój infrastruktury gazowej i ciepłownictwa sieciowego; ponadto na odnawialne źródła energii, wytwarzane też w przydomowych instalacjach przez prosumentów i na poprawę efektywności energetycznej – na przykład ocieplanie domów.

Jeśli chodzi o gospodarkę – Fundusz ma pomóc zarówno MŚP i start-upom, jak i dużym firmom, w tym znajdującym się w trudnej sytuacji oraz spółkom samorządowym. Jednym z najważniejszych priorytetów będzie, oczywiście, likwidowanie szkód górniczych w naszych miastach, regeneracja i rewitalizacja terenów pokopalnianych i poprzemysłowych – „odzyskiwanie” ich dla mieszkańców czy przygotowanie ich pod nowe projekty biznesowe, tworzące atrakcyjne miejsca pracy. Do tego inwestycje w cyfryzację, nowe technologie, paliwa alternatywne w transporcie, czy ekologiczną komunikację miejską.

I w końcu – szeroko rozumiane kwestie społeczne, od kursów zawodowych, pomagających odnaleźć się w nowych realiach gospodarczych, aż po wsparcie przedsięwzięć z zakresu innowacji społecznych – zwiększających komfort i bezpieczeństwo codziennego życia, tak istotne także dla seniorów.

- Postuluje pan, że kryteria powinny być zmienione, a FST ograniczony tylko do regionów, gdzie wydobywa się lub wykorzystuje paliwa kopalne, takie jak węgiel kamienny i brunatny. Polska, Czechy, Niemcy, Słowacja to kraje, w których wykorzystuje się te surowce. Regionów górniczych – tam, gdzie już nie wydobywa się paliw kopalnych - jest jednak znacznie więcej. Czy nie obawia się pan protestów, że jednym się dokłada, a drugich pozbawia środków? Pomysł może zostać uznany za niesprawiedliwy.
- Jako sprawozdawca w komisji ITRE rozporządzenia w sprawie tego Funduszu rzeczywiście proponuję, by aż 80 proc. środków z niego przeznaczyć na regiony górnicze. Co warte podkreślenia – chodzi nie tylko o takie, w których węgiel dziś ciągle jest wydobywany, ale też o takie, którym zakończona eksploatacja przyniosła liczne wyzwania gospodarczo-społeczne. Przekładając to na polskie realia – mowa o Śląsku, Zagłębiu czy Koninie, ale i – pogórniczym już od lat – Wałbrzychu. Transformacja energetyczna łatwa dla nikogo nie będzie, ale zdecydowanie najtrudniejsza – dla regionów węglowych. To im grozi największa bezpośrednia utrata miejsc pracy, wyłączanie kopalń zagraża całym łańcuchom dostaw, w tym tysiącom małych i średnich firm, a inwestowanie w nowy przemysł – na terenach często skrajnie zdegradowanych – będzie szczególnie skomplikowane; to mieszkańcy, zwłaszcza młodzi, z tych obszarów będą chcieli masowo emigrować, jeśli nie będzie dla nich perspektyw na przyszłość. Zawsze powtarzam: transformacja energetyczna Unii Europejskiej będzie sprawiedliwa albo nie będzie jej wcale. I odpowiednie wsparcie dla regionów górniczych jest tu kluczowe.

- Według obecnych planów ostateczne odejście od węgla mogłoby nastąpić w Polsce za około 20 lat. Kiedy wobec tego z tych środków będzie można skorzystać?
- Fundusz ma być operacyjny już od 1 stycznia 2021 r. – i zrobię wszystko, by tak właśnie się stało. Warunkiem otrzymania z niego wsparcia będzie przygotowanie porządnych terytorialnych planów sprawiedliwej transformacji – określających jej zakres, konkretne etapy realizacji i precyzyjny horyzont czasowy, szacowane koszty. Ważne, by w ich opracowanie w pełni włączeni byli samorządowcy wszystkich szczebli, przedstawiciele związków zawodowych, przemysłu i sektora energetycznego.

- Kiedy zatem powinniśmy ostatecznie odejść w Polsce od energetyki węglowej? I kiedy dojdziemy – zdaniem pana premiera - do ekonomicznego wykorzystania energii odnawialnej. Jaki to może być przedział czasowy i jakie inwestycje należałoby uznać za priorytetowe.
- Krajowy Plan na rzecz Energii i Klimatu na lata 2021-2030 mówi o redukcji udziału węgla w polskiej energetyce do ok. 55 proc. w najbliższych 10 latach. Dokładną datę pełnego odejścia od węgla może podać tylko rząd – to on ma wszystkie dane i instrumenty do przygotowania i wdrożenia spójnej strategii w tym zakresie. Na razie, niestety, takiej strategii nadal nie ma, jest za to dramatyczne miotanie się od ściany do ściany – w całej polityce energetycznej. Deklaracjom Pana Prezydenta o tym, że mamy w Polsce węgla na 200 lat, towarzyszy zaleganie tego surowca w rekordowych ilościach na zwałach i równie rekordowe ściąganie go z zagranicy – głównie z Rosji. Cały sektor jest na skraju zapaści. Snucie – skądinąd ciekawych – wizji morskich farm wiatrowych na Bałtyku poprzedziła dewastacja w ostatnich 3-4 latach całego sektora lądowej energetyki wiatrowej. Czy budujemy w końcu elektrownię atomową, gdzie i z kim – zależy od tego, który przedstawiciel obozu władzy akurat się wypowiada. Co do pytania o ekonomiczne wykorzystanie energetyki odnawialnej – to już się dzieje, nawet u nas. Lądowe elektrownie wiatrowe to dziś najtańsza energia w Polsce - jej koszt to zaledwie 150-200 zł/MWh przy 350 zł/MWh w elektrowniach węglowych.

- „Uznanie wyjątkowej roli gazu” – na czym miałoby to polegać? Problem jest chyba jednak w tym, że tylko 65 proc. gmin w Polsce ma dostęp do sieci gazowej. Należałoby zatem przyspieszyć proces gazyfikacji kraju. A to oznacza konieczność szybszego zrealizowania wielu inwestycji i wydanie kolejnych środków na te cele.
- Zgadza się. Dlatego - jak już wspomniałem – jednym z priorytetów moich prac nad Funduszem Sprawiedliwej Transformacji jest dopuszczenie do finansowania z niego inwestycji gazowych. Są one niezbędne dla obniżania emisji CO2 i walki ze smogiem – gaz emituje o połowę mniej CO2 i nawet o 99 proc. mniej innych cząsteczek zanieczyszczających powietrze niż węgiel. Ma również ogromną rolę do odegrania w zmniejszaniu ubóstwa energetycznego i przy odchodzeniu od indywidualnego ogrzewania węglowego. I co chciałbym mocno podkreślić – dzięki licznym działaniom UE, w tym wsparciu finansowemu, dzisiaj Polska nie jest już skazana na monopolistyczną łaskę i niełaskę Gazpromu; bezpieczeństwo dostaw jest gwarantowane, a gaz – w coraz bardziej konkurencyjnych cenach – płynie do nas z coraz większej liczby kierunków. Warto to wykorzystać w naszej transformacji.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.