Górnictwo: emerytury pomostowe - poradnik TG i ZUS

W świetle ustawy o emeryturach pomostowych za pracownika wykonującego prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się pracownika wykonującego po 31 grudnia 2008 r. w pełnym wymiarze czasu pracy prace wymienione w załączniku 1 lub 2 do ustawy o emeryturach pomostowych.

Za pracownika wykonującego prace w szczególnych lub o szczególnym charakterze uważa się również osobę wykonującą przed 1 stycznia 2009 r.:
- w pełnym wymiarze czasu pracy prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymienione w załączniku nr 1 lub nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych;

- prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i art. 33 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, bez względu na to, czy praca ta wymieniona została w wykazach stanowiących załącznik 1 lub 2 do ustawy.

Prawo do emerytury pomostowej przysługuje pracownikowi, który spełnił łącznie następujące warunki:
- urodził się po 31 grudnia 1948 r.
- ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat,
- osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn,
- ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn,
- przed 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze - co najmniej przez 1 dzień,
- po 31 grudnia 2008 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze - co najmniej przez 1 dzień,
- nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy (jeśli pracodawców było więcej - po rozwiązaniu ostatniego stosunku pracy). Sposób rozwiązania stosunku pracy nie ma znaczenia.

Przy ustalaniu 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach sumuje się okresy pracy:
- w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przebyte przed 1 stycznia 2009 r. oraz
- w szczególnych warunkach (wymienione w załączniku nr 1 ustawy o emeryturach pomostowych - Dz. U. nr 237) lub
- o szczególnym charakterze (wymienione w załączniku nr 2 ustawy) wykonywane zarówno przed 1 stycznia 2009 r., jak i po 31 grudnia 2008 r.
Zaświadczenie potwierdzające okresy wykonywania prac w szczególnych warunkach może być wystawione m.in. przez:
- organy założycielskie zlikwidowanych zakładów pracy, w tym przez byłe Ministerstwo Gospodarki, Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa.
- zakłady pracy posiadające w swoich archiwach zakładowych akta osobowe byłych pracowników, którzy odeszli z pracy przed rozpoczęciem procesu przekształceń własnościowych i restrukturyzacji, jeżeli z tych akt bezspornie wynika fakt wykonywania przez daną osobę pracy w warunkach szczególnych.

W przypadku braku następcy prawnego zlikwidowanego zakładu pracy dopuszczalne są jako środki dowodowe, tj. kserokopie dokumentów sporządzone przez archiwa na podstawie posiadanej dokumentacji osobowej.
Kserokopie powinny potwierdzać charakter bądź stanowisko pracy, jej okresy, przynależność resortową zakładu pracy oraz fakt, że praca ta była wykonywana stale i w pełnym wymiarze, okresy takiej pracy.

Praca w szczególnych warunkach
Przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach do emerytury pomostowej nie uwzględnia się również okresów:
- urlopu wychowawczego,
- urlopu bezpłatnego,
- służby wojskowej.

Okresy te nie podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach wymaganego do przyznania emerytury pomostowej oraz rekompensaty, o której mowa w art. 21-23 ustawy o emeryturach pomostowych.
Natomiast okresy urlopu wypoczynkowego wlicza się do okresu pracy w szczególnych warunkach.

Przy ustalaniu, czy ubezpieczony ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn, uwzględnia się okresy składkowe w rozumieniu art. 6 ustawy emerytalnej, okresy składkowe i okresy nieskladkowe w rozumieniu art. 7 ustawy emerytalnej w rozmiarze nie większym niż 1/3 okresów składkowych.

Przy ustalaniu okresów składkowych i nieskładkowych obowiązuje również zasada zaliczania okresu korzystniejszego, jeżeli występuje zbieg tych okresów.

Należy pamiętać, że przy ustalaniu tych okresów nie uwzględnia się okresów wymienionych w art. 10 ustawy emerytalnej (praca w gospodarstwie rolnym).

Warunek wykonywania przed 1 stycznia 1999 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się za spełniony, jeżeli ta praca wykonywana była co najmniej przez 1 dzień.

Warunkiem przyznania emerytury pomostowej na wymienionych wyżej zasadach jest również wykonywanie po dniu 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach określonej w nowych wykazach, o ile praca ta wykonywana była co najmniej 1 dzień.

Prawo do emerytury pomostowej nabywa pracownik, który rozwiązał stosunek pracy, a jeżeli pracownik ten pozostawał w stosunku pracy zawartym z więcej niż jednym pracodawcą - po rozwiązaniu ostatniego stosunku pracy.

Prawo do tego świadczenia może nabyć również osoba, która przed przejściem na emeryturę pomostową nie była objęta ubezpieczeniem społecznym z jakiegokolwiek tytułu lub była objęta takim ubezpieczeniem z innego tytułu niż umowa o pracę.

Do oceny, czy został spełniony warunek dotyczący rozwiazania stosunku pracy, nie ma znaczenia sposób jego rozwiązania.

Ustawa przewiduje również możliwość uzyskania przez ubezpieczonego urodzonego po dniu 31 grudnia 1948 r. prawa do emerytury pomostowej w wieku niższym niż 55 lat dla kobiety i 60 lat dla mężczyzny. Warunki te zostały określone w art. 5-10 ustawy pomostowej.

Pracownik wykonujący prace górnicze, o których mowa w art. 50c ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1, 4-7 nabywa prawo do emerytury pomostowej, jeżeli:
- osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,
- ma okres pracy górniczej, o której mowa w art. 50c ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Art. 11 stanowi podstawę do przyznania emerytury pomostowej dla pracownika wykonującego prace górnicze wymienione w art. 50c ust1 ustawy emerytalnej. Oznacza to, że prace te spełniają kryteria pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych. Przy ustalaniu prawa do emerytury pomostowej można jednak uwzględnić wyłącznie prace górnicze wykonywane w pełnym wymiarze czasu pracy, ponieważ tylko prace wykonywane w takim wymiarze czasu pracy umożliwiają uzyskanie prawa do emerytury pomostowej (art. 3 ust. 4).

W przypadku ubiegania się o emeryturę pomostową na podstawie art. 11 ustawy warunek, o którym mowa w art. 4 pkt. 6 tej ustawy, będzie spełniony zarówno wtedy, gdy po dniu 31 grudnia 2008 r. ubezpieczony wykonywał prace górnicze wymienione w art. 50c ust. 1 ustawy emerytalnej, jak również wówczas, gdy wykonywał jakąkolwiek inną pracę, wymienioną w załącznikach nr 1 i nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych.

Ustawa gwarantuje również uzyskanie prawa do emerytury pomostowej ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r., którzy wprawdzie po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywali pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymienionej w nowych wykazach prac, ale spełnili inne warunki określone w ustawie dla uzyskania prawa do emerytury pomostowej:
- po 31 grudnia 2008 r. nie wykonywali pracy w szczególnych warunkach wymienionej w załączniku nr 1 do ustawy lub o szczególnym charakterze wymienionej w załączniku nr 2 do ustawy, oraz mieli na dzień 1 stycznia 2009 r. wymagany do emerytury pomostowej na warunkach określonych w art. 4 lub wykazany w przepisach art. 5-11 ustawy okres pracy w szczególnych warunkach wymienionej w załączniku nr 1 lub nr 2 do ustawy (po wyłączeniu okresów niewykonywania pracy), oraz

- spełniali na dzień wejścia w życie ustawy lub spełnią w terminie późniejszym warunek posiadania - odpowiednio - co najmniej 20/25 letniego okresu składkowego i nieskładkowego,

- osiągnęli na dzień wejścia w życie ustawy lub osiągną w terminie późniejszym wiek uprawniający do emerytury pomostowej.

Warunek posiadania okresu co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach, o którym mowa w art. 4 pkt.2 ustawy wskazanym w art.49 pkt.2 ustawy, jest spełniony, jeżeli osoba ubiegająca się o emeryturę pomostową na podstawie art.4 ustawy udowodni, iż przed dniem 1 stycznia 2009 r., wykonywała przez co najmniej 15 lat pracę w szczególnych warunkach - wymienioną w załączniku 1 lub 2 (wskazane okresy podlegają sumowaniu).

W przypadkach, w których dla celów przyznania emerytury pomostowej w wieku niższym niż 55 lat dla kobiety i 60 lat dla mężczyzny - wymaga się orzeczenia, o którym mowa w art.5,7 i 9 - orzeczenie o niezdolności do wykonywania pracy powinno być wydane przed zaprzestaniem wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobom, które w dniu 1 stycznia 2009 r. legitymują się co najmniej 15-letnim okresem pracy górniczej, o której mowa w art. 50c ust.1 ustawy emerytalnej, wykonywanej w pełnym wymiarze czasu pracy.

Prawo do emerytury pomostowej na warunkach określonych w art. 49 ustawy zachowują osoby, które po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywały pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uwzględnianej przy ustalaniu prawa do emerytury pomostowej, a więc pracy wykonywanej w pełnym wymiarze czasu pracy. Oznacza to, że możliwość uzyskania emerytury pomostowej na podstawie tego przepisu mają również osoby, które po dniu 31 grudnia 2008 r. w niepełnym wymiarze czasu pracy wykonywały prace w szczególnych warunkach wymienione w załączniku nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych lub prace o szczególnym charakterze wymienione w załączniku nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych albo prace górnicze wymienione w art. 50 ust.1 ustawy emerytalnej.

Postępowanie w sprawie emerytury pomostowej wszczyna się na wniosek pracownika, zgłoszony bezpośrednio lub za pośrednictwem płatnika składek w ZUS.

Do wniosku o emeryturę pomostową powinna być dołączona dokumentacja wymagana dla przyznania emerytury z FUS, z wyłączeniem zaświadczenia o wysokości wynagrodzenia.

Jeżeli ubezpieczony nie ma jeszcze ustalonego kapitału początkowego, do wniosku powinna być dodatkowo załączona odpowiednia dokumentacja dotycząca okresów składkowych i nieskładkowych oraz osiąganego wynagrodzenia przed 1999 r.

Do wniosku o emeryturę pomostową powinny być także dołączone zaświadczenia o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 ustawy emerytalnej oraz zaświadczenia wystawione przez płatników składek o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach, wymienionej w załączniku nr 1 lub nr 2 ustawy o emeryturach pomostowych, w odniesieniu okresów przypadających przed 1 stycznia 2009 r.

Emerytura pomostowa stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury ustalonej w sposób określony w art.25 ustawy emerytalnej przez średnie dalsze trwanie życia ustalone dla osób w wieku 60 lat, ustalone wg. obowiązujących w dniu zgłoszenia wniosku o przyznanie emerytury pomostowej tablic średniego trwania życia.

Podstawę obliczenia emerytury pomostowej stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne ( z uwzględnieniem ich waloryzacji), zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego.

Kwota emerytury pomostowej nie może być niższa niż kwota najniższej emerytury z FUS.

Emerytura pomostowa podlega waloryzacji przewidzianej dla emerytur i rent.

Emeryturę pomostową wypłaca się za miesiąc kalendarzowy w terminach i na zasadach przewidzianych dla wypłaty emerytur. Oznacza to, iż emeryturę pomostowa wypłaca się od dnia powstania prawa do świadczenia, nie wcześniej jednak niż od pierwszego dnia miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o tę emeryturę.

Kwotę emerytury pomostowej za niepełny miesiąc ustala się, dzieląc kwotę tej emerytury przez liczbę dni kalendarzowych w miesiącu, a otrzymaną kwotę mnoży się przez liczbę dni kalendarzowych za które emerytura przysługuje.

W razie śmierci osoby mającej ustalone prawo do emerytury pomostowej, członkom jego rodziny przysługuje renta rodzinna na zasadach określonych w ustawie emerytalnej.

Emerytura pomostowa zostaje zmniejszona lub zawieszona w przypadku osiągania przychodów z tytułu wykonywania pracy objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, tj. w przypadku osiągania przychodu przekraczającego 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ogłoszonego przez prezesa GUS, nie wyżej jednak niż 130 proc. tej kwoty, świadczenie zostaje zmniejszone. W przypadku osiągania przychodu przekraczającego 130 proc. świadczenie zostaje zawieszone.

Prawo do emerytury pomostowej zostaje również zawieszone w razie podjęcia pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wymienionej w nowym wykazie prac.

Obowiązkiem płatnika składek jest prowadzenie ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których jest przewidziany obowiązek opłacania składek na FEP oraz naliczanie i odprowadzanie składek na ten fundusz.

Obowiązek opłacania składek powstaje z dniem rozpoczęcia wykonywania prac przez pracownika pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a ustaje a dniem zaprzestania wykonywania tych prac.

Obowiązek opłacania składek na FEP obejmuje wszystkich pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze - nawet tych, którzy nie spełniają warunków do uzyskania emerytury pomostowej (np. nie wykonywali takich prac przez 1 stycznia 1999 r.).

Płatnik składek ma również obowiązek, wynikający z art.35 ust.3 ustawy o emeryturach pomostowych, opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych za pracownika wykonującego prace górnicze, który uzyskał prawo do emerytury pomostowej na podstawie art. 11 tej ustawy - za okres wykonywania prac górniczych, o których mowa w art.50 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, nie wcześniej jednak, niż za okres od 1 stycznia 2010 r.

Decyzja o zaliczeniu pracy do pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze należy do pracodawcy.

Dotychczas o tym, czy praca na danym stanowisku kwalifikowała się do pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przesadzał fakt, czyn dane stanowisko pracy było wymienione w wykazie A lub B rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r., w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz zarządzeniach i uchwał resortowych wydanych na podstawie tego rozporządzenia.

Od 1 stycznia 2009 r. obowiązują przepisy ustawy o emeryturach pomostowych. Załączniki nr 1 i nr 2 do ustawy zawierają rodzaje prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze - prace te zostały wymienione w sposób ogólny. Natomiast szczegółowe wykazy stanowisk, na których wykonywana jest taka praca, ma obowiązek utworzyć pracodawca. Oczywiście pracodawca nie może tworzyć tych wykazów w sposób dowolny - powinien on bazować na definicjach prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze określonych w ustawie o emeryturach pomostowych. Przy tworzeniu wykazów tych prac pomocna będzie również ocena ryzyka zawodowego związanego w wykonywaną pracą, która każdy pracodawca ma obowiązek przeprowadzić. Obowiązek ten wynika wprost z kodeksu pracy.

Pracodawca oceniając ryzyko zawodowe uwzględnia wszystkie czynniki środowiska pracy występujące podczas wykonywania prac, które powinny być zidentyfikowane i zmierzone, a także sposoby wykonywania tych prac.

Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.