Po analizie kolejnych wypadków w górnictwie Wyższy Urząd Górniczy (WUG) wielokrotnie już zapowiadał potrzebę dokonania zasadniczych zmian. Ten dzień właśnie nadszedł. Debata trwała, a zmiany jakie dokonywano miały charakter raczej symboliczny.
Wystarczy tu wspomnieć kontrowersyjny pomysł "górniczego telefonu zaufania". Na jego numer można anonimowo zgłaszać nieprawidłowości związane z bezpieczeństwem pracy. Ponieważ każdy może korzystać z tego rodzaju "przywileju" pozyskane tą drogą informacje na ogół rzadko się potwierdzają. Dzieje się tak dlatego, że natura ludzka lubi, kiedy swoim konkurentom do stanowisk, robi się nie zawsze uzasadnione trudności.
Dlatego rozwiązanie to mogło mieć charakter raczej wspomagający, ułatwiający, ale nie zmieniający zasadniczej istoty rzeczy w przestrzeganiu przepisów i zasad bezpiecznej pracy w górnictwie. Potem pojawiły się pomysły monitoringu pracy górników przy pomocy kamer rejestrujących ustawionych w wyrobiskach górniczych. Wzorowano się tutaj na rejestrowaniu obrazów w ruchu ulicznym przy pomocy kamer telewizyjnych. Pomysł ten, po jakimś czasie, jednak upadł z wielu powodów. Po pierwsze technicznie kopalnie nie są do tego przygotowane. Chodzi tu przede wszystkim o sprzęt, który powinien spełniać wymagania niezawodności w trudnych warunkach klimatycznych i lokalizacyjnych. To ostatnie to usytuowanie kamer w miejscach najbardziej zagrożonych, a więc stanowiących zagrożenie też dla tychże urządzeń. Ich łatwe zniszczenie zawsze było by usprawiedliwione naturalnymi warunkami.
Karny fundusz
Praca szczególnie w górnictwie podziemnym, ze względu na występujące zagrożenia poddana jest wielu rygorom. Są to przede wszystkim obowiązujące wszystkich pracowników przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. W jakiejś mierze ograniczają one prawa do korzystania z tych możliwości do swobody i wolności jakimi dysponują pracownicy zatrudnieni poza górnictwem. Jest to jednak zrzeczenie się ich dobrowolne poprzez podejmowanie pracy w górnictwie. Jest to sytuacja podobna do tych ograniczeń i zasad jakie panują w wojsku, w policji i w podobnych im służbach. Ponieważ w górnictwie stale istnieje większe niż gdzie indziej zagrożenie dla zdrowia i życia załogi stan ten jest na bieżąco kontrolowany.
Pierwszym, który odpowiada za to, jest zawsze dozór górniczy stosownie do jego rangi i zajmowanego stanowiska. Za całość spraw związanych z bezpieczeństwem pracy odpowiada przede wszystkim Kierownik Ruchu Zakładu Górniczego (KRZG). Nie może być nim przypadkowa osoba pochodząca tylko z nadania politycznego, biznesowego itp. Musi ona zgodnie prawem mieć odpowiednie kwalifikacje i zatwierdzenie Okręgowego Urzędu Górniczego (OUG) na to stanowisko. Bierze ona na siebie odpowiedzialność również za stan bezpieczeństwa zakładu górniczego i z tego powodu jest narażona na wszelkie sankcje prawne, karne, służbowe itp.
Na tej samej zasadzie działają wszystkie podległe mu osoby kierownictwa, wyższego i niższego dozoru ruchu. Trzeba jednak zauważyć pewną niekonsekwencje praktyczną. Oto temu, który ponosi największą odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa pracy w kopalni, a więc KRZG, niezwykle rzadko stawia się zarzuty formalne. W praktyce występuje odwrócenie odpowiedzialności. Im niższe stanowisko, tym większa częstotliwość uciążliwych kar nakładanych przez nadzór górniczy WUG i OUG. Ponieważ większość przekroczeń przepisów prawa dotyczących bezpieczeństwa wynikała z nieudokumentowanych poleceń kierownictwa i dozoru wyższego postanowiono zabezpieczyć się przed tego rodzaju przykrymi sankcjami.
W wielu zakładach stworzono tajny fundusz karny, z którego zwracano kary nałożone za nieprzestrzeganie przepisów. Dochodziło do tego, ze przepisy te były przestrzegane tylko w czasie kontroli inspektorów OUG. Kiedy tylko oni znajdowali się już za bramą kopalni wszystko wracało do starej normy. System ten wydawał się nie do przełamania.
Złodzieje i policjanci
Po zaistniałym wypadku i to niezależnie od jego skali z dowodami przeciwko osobom odpowiedzialnym za ten stan rzeczy są zawsze kłopoty. Wynikają one przede wszystkim z rejestrowania poleceń w tzw. "książkach kontroli, zwalczania zagrożeń itp." Okazuje się, że tuż po wypadku w książkach tych "nieznani sprawcy" powyrywali kartki. Jeszcze lepiej, kiedy całe książki nagle zaginęły. Zapadły się pod ziemię. Nikt nic oczywiście nie widział i nikt nic nie wie na ten temat. Kopalnia jest duża, więc niech inspektorzy szukają ich gdzie chcą.
Najbardziej wiarygodne stają się zeznania osób przesłuchiwanych. Tu jednak bardzo trudno wydobyć przekonywujące zeznanie poparte rzeczowymi dowodami. Wszyscy, jak mogą starają się uchylić od wszelkich wiadomości na temat wypadku i jego okoliczności. Kto nie przestrzega tej zasady wiadomo, że po zakończeniu dochodzenia łatwo może znaleźć się za bramą kopalni. W ten sposób dochodzenia ciągną się całymi miesiącami, a udowodniona wina polega na ogół na dowodach pośrednich i logicznych. Wszystko staje się wielce zagmatwane mało jednoznaczne i podlegające wielu odwołaniom od kolejnych rozpraw i wyroków.
Te ostatnie i tak mają na ogół charakter symboliczny. Najwyższą karą nałożoną przez nadzór górniczy jest zakaz pełnienia obowiązków na określonym, na ogół wielce prestiżowym i dobrze płatnym stanowisku. Tu też istniej furtka poprzez tajny "fundusz stanowisk rezerwowych". Ukarany zakazem pełnienia funkcji górniczy prominent przenoszony jest na ogół na wyższe stanowisko z tym, że nie podlegające kontroli nadzoru górniczego. I na tym kończy się cała niezwykle demoralizująca "zabawa w złodziei i policjantów". Jest ona tym bardziej groźna, że w jej wyniku wielu ludzi traci zdrowie i życie.
Czarna skrzynka
Z tego wszystkiego doskonale zdają sobie sprawę pracownicy WUG i OUG. Wszak oni też na ogół przedtem pełnili wysokie funkcje w górnictwie i wiedzą na czym rzecz cała polega. O ile przedtem jednak nie umiano, lub też nie chciano skutecznie przełamać ten styl "powszechnej niemożności" to teraz wydaje się, że bezpowrotnie odejdzie on już do historii. W sumie postanowienia WUG wydają się proste. Trzeba rejestrować wszystkie rozmowy kierownictwa i wyższego dozoru na terenie kopalni.
Pojawiają się głosy sprzeciwu, gdyż ma być to elementem ich "inwigilacji". Podnoszący te sprawy zapominają, że kierownictwo odpowiada za bezpieczeństwo pracy i po to, aby ono było na najwyższym poziomie wydaje wszelkie polecenia. Druga część ich rozmów dotyczy organizacji produkcji i wydobycia. W tym zakresie nie powinno być żadnych tajemnic. Ludzie ci po to właśnie przychodzą do pracy i mają do tego odpowiednie kompetencje.
Pod tym względem jak najbardziej uzasadnione jest porównanie rejestracji rozmów kierownictwa kopalni do rejestracji rozmów pilotów w samolocie, którzy odpowiadają za bezpieczeństwo swoich pasażerów. Zaginięcie "czarnej skrzynki" nie będzie możliwe, bo współczesna technika pozwala na ich zapisywanie jednocześnie w kilku miejscach. Rozmowy te będą dowodem niepodważalnym dla każdego sądu. Decyzja o zapisywaniu rozmów kierownictwa i dozoru ruchu kopalni decydująco wpłynie na poczucie odpowiedzialności za bezpieczeństwo pracy. Dodatkowo wpłynie ona na uzdrowienie nie zawsze najlepszych na kopalni stosunków międzyludzkich. Szczególnie tych najbardziej wrażliwych jakie zachodzą pomiędzy przełożonymi, a podwładnymi.
Bezpieczna ofensywa
Wykorzystanie nowoczesnej techniki rejestracji rozmów jest jak najbardziej chwalebne, ale też nie można na tym poprzestać. Równolegle musi pójść ofensywa w zakresie wymagań elementarnych. Należy do nich przede wszystkim zwiększony przekrój wyrobisk wentylacyjnych i komunikacyjnych. Wymagać trzeba utwardzonych dróg dojścia w sposób uniemożliwiający poślizg i upadek oraz nowoczesne obuwie dające gwarancję trwałego i bezpiecznego chodzenia po wyrobiskach górniczych. Czas najwyższy, aby tradycyjne gumiaki trafiły do muzeum górnictwa. Szmaciane ubrania górnicze też winne zostać zamienione na bardziej trwałe i dostosowane do wykonywanych czynności...
W tym zakresie winne się wypowiedzieć odpowiednie instytutu zdrowia, wzornictwa i produkcji odzieży. Są to może mniej spektakularne działania jak "czarna skrzynka". Nalezą one bardzie do logistyczny zadań związanych z bezpieczeństwem pracy. Podjęcie ich jednak wydaje się nieodzowne, jeżeli chce się ograniczyć liczbę wypadków.
Na koniec warto aby do bezpiecznej ofensywy zaliczyć też informację. I to tę szeroką zarówno poprzez media, jak i wydawnictwa kierowaną do całego społeczeństwa, które winno mieć przynajmniej minimalne wyobrażenie o tym, czym jest górnictwo i dlaczego jest ono takie, a nie inne. Dopiero całość kompleksowych działań w zakresie bezpieczeństwa pracy w górnictwie przyniesie trwałe i efektywne wyniki. Dobry początek bezpiecznej ofensywy wskazuje, że jest szansa na to, że jej koniec nigdy jednak nie nastąpi.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
