Po drugiej wojnie światowej centrum polskiej ceramiki przesunęło się do Bolesławca na Dolnym Śląsku. Tu w najbliższej okolicy występują wszelkiego rodzaju gliny, glinki i kaoliny, z których od dawien dawna wypalano wszelkie naczynia, jakie tylko mogą być potrzebne w każdym gospodarstwie.
W dniu 18 sierpnia w mieście tym rozpoczęły się obchody „święta gliny” lub bardziej oficjalnie jest to Bolesławieckie Święto Ceramiki.
Pierwszego dnia otwarto targi ceramiczne, w których udział bierze ponad 70 wystawców z Polski, Czech i Węgier. Pokazano ceramiczne wyroby użytkowe, oryginalną i ciekawą ceramikę artystyczną, a także wyroby przemysłowe.
Mistrzowie rzemiosła dali pokaz toczenia na kole garncarskim i ręcznego zdobienia swoich wyrobów.
Kolejne dni tego święta wypadły równie atrakcyjne. Urządzono „Ceramiczną paradę” w dawnych strojach rzemieślniczych charakterystycznych poszczególnych rodzajów wyrobów i dla tego zawodu. Odbył się pokaz pieców do wypalania ceramiki. Przez cały tydzień trwały warsztaty rękodzielnicze.
Ceramika ma tutaj swoje długie tradycje. Złoża glin ogniotrwałych odkryto tu jeszcze w XIV wieku. W XIX wieku ceramika bolesławiecka była już znana w całej Europie. Obecnie jej sława dociera też na inne kontynenty. Pochodzące stąd wyroby uzyskały wiele nagród, wyróżnień i odznaczeń na różnego rodzaju imprezach międzynarodowych.
Miasto posiada Muzeum Ceramiki, gdzie można zobaczyć najbardziej wymyślne i cenne pochodzące stąd wyroby. Podziw wzbudzają wielkie dzbany wykonane prawie półtora wieku temu.
Specjalnością tutejszych producentów jest technika stempelkowa. Polega ona na ręcznym nakładaniu na naczynia różnego rodzaju wzorów za pomocą specjalnie przygotowanych stempli.
Mieści się tutaj też Międzynarodowe Centrum Ceramiki. Z tej okazji warto przypomnieć rolę surowców ceramicznych, z których wyroby pełnią rolę zarówno użytkową, ozdobną i artystyczną.
Ceramiczny Śląsk
Wbrew pozorom ceramika jest niezwykle istotnym elementem naszej gospodarki. Na ziemiach polskich jest ona znana od tysięcy lat. W wykopaliskach archeologicznych zachowały się naczynia, wyroby i piece do ich wypalania.
Dziś technika tego rodzaju jest całkiem inna, nowoczesna i wydajna. Jednak zasady, jakie wtedy wypracowano nie uległy zmianie pod dzień dzisiejszy.
Właściwą glinę trzeba najpierw wydobyć i wyrobić, potem ukształtować i wypalić. Bez różnego rodzaju glinianek, a także dużych zakładów wydobywczych tego surowca historyczne, a nawet współczesne budownictwo nie byłoby możliwe.
Wszelkie fajanse i porcelany, które zdobią nasze stoły powstają z tego właśnie rodzaju surowców. Dziesiątki typów obecnie produkowanych cegieł, płytek ceramicznych ozdobnych i budowlanych swoje uroki zawdzięczają górnictwu eksploatującemu gliny i bardziej szlachetne glinki oraz kaoliny.
Wydobycie surowców ceramicznych koncentruje się przede wszystkim na Dolnym Śląsku.
Porcelana
Ojczyzną porcelany są Chiny. Jej pierwsze wyroby datują się na okres dynastii Tang w pierwszej połowie VII wieku. Szybko osiągnęła ona wysoki poziom artystyczny.
Porcelana do Europy dotarła w czasie wypraw krzyżowych (XI – XIII wiek). Mimo podobnych produktów europejskich aż do początków XVIII wieku nie udało się odkryć jej wszystkich chińskich tajemnic.
Dopiero na początku tego wieku udało się w Saksonii ustalić technologię produkcji porcelany. Tu powstała pierwsza manufaktura oraz czynne do dzisiaj zakłady porcelany miśnieńskiej.
Przez dłuższy czas sposób wytwarzania porcelany był jedną z najbardziej strzeżonych tajemnic gospodarczych na świecie.
W Polsce pierwsza fabryka porcelany uruchomiona została pod koniec XVIII wieku w Korcu na Wołyniu. Do najsławniejszych założonych jeszcze w XIX wieku producentów porcelany należą zakłady w Ćmielowie i w Jaworzynie Śląskiej. Ten ostatni zakład będący spółką pracowniczą dostarcza swoje wyroby do 23 krajów świata.
Na ogół ze względu na wymagane parametry wysokiej jakości kaolinu jest on sprowadzany głównie z pobliskich Czech i z innych krajów, a nie ze złóż krajowych. Z gorszej jakości kaolinów wyrabia się porcelanę elektrotechniczną.
Surowce kaolinowe
O ile złóż czystych kaolinów nadających się do produkcji porcelany w Polsce nie ma, o tyle na Dolnym Śląsku liczne są surowce kaolinowe.
Zalicza się do nich piaskowce górnej kredy zawierające spoiwo, którym jest kaolin. Złoża te powstały głownie na przedpolu Sudetów. Powstały one w wyniku daleko posuniętego trzeciorzędowego wietrzenia zalegających tutaj skał magmowych i metamorficznych. Przede wszystkim obejmują ona masywy granitowe Strzegom – Sobótka, Strzelin oraz niektóre rejony Gór Sowich i Gór Izerskich.
Z czternastu złóż na większą skalę eksploatowane jest tylko złoże Maria III w Nowogrodźcu koło Bolesławca i w skali prawie laboratoryjnej złoże Dunino koło Legnicy.
Surowce kaolinowe służą do wyrobów wszelkiego rodzaju porcelany elektrotechnicznej i materiałów ogniotrwałych. Ciekawostką jest fakt, że przez kilka lat w ograniczonej skali surowce te wydobywano w spągu kopalni węgla brunatnego „Turów”, gdzie nadal on jeszcze występuje. Znaczące jego ilości odzyskuje się podczas płukania piasków szklarskich w Osiecznicy. Krajowa produkcja zaspokaja tylko ok. 10 procent zapotrzebowania. Reszta importowana jest głównie z krajów europejskich (Niemcy, Czechy i Wielka Brytania) a nawet z USA.
Iły biało wypalające się
Tego rodzaju złoża, podobnie, jak kaolinowe występują tylko na Dolnym Śląsku. W rejonie Bolesławca na dużą skalę eksploatowane jest jedyne złoże Janina I.
Z glin tych wypala się najbardziej znane produkty powszechnie stosowane w budownictwie sanitarnym. Są to ceramiczne płytki okładzinowe, umywalki, zlewy i toalety oraz inne wyroby fajansowe i porcelitowe, bez których nie wyobrażamy sobie wyposażenia naszych mieszkań.
Ogółem zasoby tych glin ocenia się na ok. 60 milionów ton, co powinno pokryć nasze zapotrzebowanie w skali kolejnych setek lat.
Ceramiczny tenor
Ceramikiem jest Wiesław Ochman światowej sławy tenor. Jest on absolwentem Wydziału Ceramiki Akademii Górniczo–Hutniczej w Krakowie. Oferowaną mu tutaj karierę naukową poświęcił na korzyść swojego głosu. Odniósł sukces występując we wszystkich najsłynniejszych operach świata.
Jako młody człowiek był on związany ze Śląskiem, a szczególnie z Dolnym Śląskiem. Ukończył on średnią szkołę ceramiczną w Szczawnie–Zdroju z wynikiem umożliwiającym mu studia na każdej wyższej uczelni.
Dwa lata temu Senat AGH nadał mu tytuł doktora honoris causa tej uczelni. Było to pierwsze wyróżnienie zarówno artysty, jak i ceramika tak prestiżową górniczą godnością naukową.
Na długie lata
Ogromna ilość występujących w rejonie Bolesławca złóż surowców ceramicznych gwarantuje, że wystarczy ich na jeszcze nie tylko dziesiątki, ale nawet na setki lat.
Entuzjazm, z jakim ten lokalny przemysł popierany jest przez miejscową ludność i władze, jest jednym z elementów jego powodzenia. Opracowywane tu stale nowe wzory naczyń użytkowych, zestawów i serwisów zdobionych przez plastyków budzą nie tylko podziw, ale i chęć posiadania rzeczy pięknych i użytecznych.
Wszystko to wskazuje na to, że porcelana z Bolesławca nadal będzie podbijać polski i światowy rynek użytkowych dzieł sztuki.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
