Przemysł węglowy jest najbardziej problematyczną branżą ze wszystkich branż Ukrainy - uważa Stanislav W. Janko, przewodniczący ukraińskiego Zrzeszenia Pracodawców Przemysłu Węglowego.
Jednakże mimo to, przypada jej szczególna rola w zabezpieczeniu funkcjonowania i rozwoju gospodarki narodowej. Branża ta stwarza podstawy energetycznego bezpieczeństwa państwa i eksportowego potencjału przemysłu metalurgicznego. Ukraina dysponuje strategicznymi zapasami węgla o wielkości 57 mld ton i w pełni zabezpiecza to potrzeby własne na poziomie 110-120 mln ton na rok w ciągu kilku stuleci.
Zasoby, strategia energetyczna oraz problemy
Z wielkich potencjalnych surowcowych możliwości wychodzą założenia energetycznej strategii Ukrainy na okres do 2030 roku. Zgodnie z jej wskaźnikami wydobycie i zużycie węgla powinno się zwiększać. Jest to podyktowane koniecznością zmniejszenia energetycznej zależności kraju, która obecnie przekracza 60 proc. z powodu nadmiernego wykorzystania w energetyce cieplnej drogich importowanych nośników energii (gazu ziemnego i ropy naftowej).
Obecnie ukraińskie złoża węgla charakteryzują się skomplikowanymi węglowo-geologicznymi warunkami eksploatacji. Temperatura złóż węgla na zagospodarowanych głębokościach osiąga 42-45 stopni С. Przeciętna głębokość węglowych warstw przekracza 720 m, a maksymalna około 1,5 km. Eksploatowane warstwy są mało wydajne (przeciętnie 1 metr). Przy czym 80 proc. z ogólnej ich ilości są mało dostępne i cienkie, co utrudnia dostęp i wydobycie. Uważa się je na świecie za niewydajne i praktycznie się ich nie eksploatuje.
W obecnym czasie przemysł górniczy składa się ze 134 państwowych przedsiębiorstw wydobywczych i 22 - innych form własności. 105 kopalni znajduję się w stanie likwidacji. Generalnie fundusz węglowy charakteryzuje się niedostatecznym technicznym poziomem. Ponad 70 proc. kopalni działa bez modernizacji od ponad dwudziestu lat, nowych kopalnie praktycznie nie powstają. Dwie trzecie kopalni są zagrożone wybuchem metanu i węglowym pyłem. Ponad połowa jest zapisana do kategorii zagrożonych nagłym wyrzucaniem węgla i górniczymi uderzeniami.
W przeciągu kilku ostatnich lat wielkość wydobycia węgla nie zadowala wzrastającego zapotrzebowania rodzimej gospodarki. Branża, a szczególnie jej państwowy sektor, do 2008 roku nie mogły przezwyciężyć kryzysu, który dotknął go pod koniec lat 90-tych ubiegłego wieku. Przy czym symptomy kryzysu w tym okresie przedstawiają się następująco:
* Stratą w porównaniu z 1991 rokiem, ponad połowy mocy produkcyjnych (53 proc. lub 103 mln ton);
* Dalszym spadkiem wydobycia (tylko w 2007 roku o 4,7 mln ton);
* Zwiększeniem strat państwowych przedsiębiorstw specjalizujących się w wydobyciu węgla i wzrostem ich zadłużenia, które wynosi już ponad 7 mld hrywien. A to praktycznie jest równoznaczne z wartością ich produkcji.
* Zmniejszeniem liczby zatrudnienia w państwowym sektorze branży (zmniejszenie o 600 tysięcy zatrudnionych lub o 74 proc. w porównaniu z 1991 rokiem);
* Wyjątkowo wysokim stopniem awaryjności i wypadkowością w porównaniu z rozwiniętymi krajami.
Według wielkości wydobycia węgla, które niestety znacznie się zmniejsza, Ukraina mieści się jeszcze w pierwszej dziesiątce państw mających największe wydobycie węgla. Jednakże według ekonomicznych wskaźników i stanu Bezpieczeństwa i Higieny Pracy Ukraina znacznie ustępuje większości tych państw. Przy dużym stopniu awarii i wypadków przy pracy wydajność pracy w rodzimych kopalniach jest kilkakrotnie niższa niż w Rosji, Niemczech, Polsce i kilkadziesiąt razy niższa niż w USA i Australii.
Przedsiębiorstwa branży węglowej utraciły swoje znaczenie. W głęboką zapaść popadła większość górniczych miast i wsi, górnicza praca straciła zainteresowanie, nie mówiąc już o prestiżu.
Przyczyny takiego stanu przemysłu węglowego są złożone. Jedną z nich jest chroniczna finansowa niezbilansowalność, w pełni niezagospodarowane pole jej funkcjonowania, nieefektywne państwowe zarządzanie, nierozwinięte prawo własności, zachwiane ekonomiczne proporcje, niski stopień rozwoju technicznej i technologicznej bazy produkcji, utrata pracowniczego potencjału i profesjonalnych zarządzających. Główną przyczyną obecnych trudności jest ciągły deficyt środków, które tylko w jednej trzeciej pokrywają zakres finansowania, niezbędne do wypełnienia nakreślonych i przyjętych programów rozwoju.
Problemy można usystematyzować w kilku grupach:
* Skrajnie ograniczonych możliwości państwowego budżetu Ukrainy do wsparcia decyzji dotyczących kluczowych problemów branży przemysłu węglowego.
* Przeprowadzenie nie konstruktywnej i sprzecznej polityki restrukturyzacji branży, co doprowadziło do zamknięcia 134 kopalni. Wiele z tych kopalni, posiadając dostateczne zapasy, mogłyby do dziś zapewnić wydobycie węgla. Z tego powodu państwo zmuszone jest corocznie wydawać ponad 800 mln hrywien na kopalnie, znajdujące się w stanie likwidacji. A przecież znaczna część tych środków mogłaby być skierowana na zwiększenie inwestycji państwowych na działające przedsiębiorstwa przemysłu wydobywczego.
* Dysproporcje cen na węgiel, urządzenia dla przemysłu wydobywczego, materiały i energia elektryczna, doprowadziły do wyczerpania środków przedsiębiorstw wydobywających węgiel i jako następstwo - zwiększenie zadłużenia wypłat górnikom. W efekcie państwo w przeciągu kilku lat było zmuszone przeznaczyć znaczną część środków z budżetu państwa na likwidację zadłużeń. Środki te mogłyby być przeznaczone na techniczną modernizację. Rozliczenia świadczą o tym, że na rozwój techniczno-produkcyjny kieruje się nie więcej niż 16 % środków z budżetu państwa.
* Praktycznie zupełnie brakuje niepaństwowych inwestycji w rozwój przedsiębiorstw wydobywających węgiel. Biorąc pod uwagę to, że alternatywy dla naszego państwa nie ma, oprócz rozwoju własnego, rodzimego przemysłu węglowego dla zagwarantowania energetycznego bezpieczeństwa, ukraińskie branżowe Zrzeszenia Organizacji Pracodawców Przemysłu Węglowego (“Ukruglierabotadetieli") postanowiło iść w dalszym ciągu w kierunku reform systemowych. Przygotowany przez Zrzeszenie ważny strategiczny dokument został zaakceptowany przez Gabinet Ministrów Ukrainy 14 maja 2008 roku. Koncepcja przewiduje kilka podstawowych kierunków działania. Przede wszystkim konieczne jest to pokonanie chronicznego i wielkiego deficytu środków. Realizacja zaproponowanych w Koncepcji zadań wymaga nakładów finansowych. Własnych środków i budżetowych na rozwój branży węglowej jest zdecydowanie za mało. Dlatego też niezbędne są inne efektywne źródła pozyskiwania środków. Tymi środkami winien stać się kapitał pozapaństwowy.
Koncepcja przekształceń własnościowych "Ukruglierabotadetieli"
Główny akcent w Koncepcji kładzie się na reformę przekształceń własnościowych. Podstawowe zadanie to poszukiwanie i pozyskanie niepaństwowych inwestycji, zabezpieczenie przychodu dla branży poprzez znalezienie gospodarza, który byłby nastawiony na zyskowne zarządzanie w warunkach rynkowych. Nadzieję na pozytywne efekty danego zadania dają nam zachodnie i rodzime doświadczenia.
Obecnie w branży górniczej sprywatyzowane jest 17 % przedsiębiorstw. Zabezpieczają one 43% wydobycia węgla i stabilnie rozwijają się. Znamiennym jest, że dostały one w 2007 roku 2,9 mld hrywien dofinansowania spoza państwowych źródeł. Dla porównania - we wszystkich kopalniach Minuglieprom wielkość dotacji wyniosła 2,3 mld hrywien. Dziś do przedsiębiorstw na poziomie europejskim można zaliczyć spółkę węglową «Krasnoarmiejskaja-Zapadnaja nr 1», kopalnię «Komsomolec Donbasu» i inne sprywatyzowane spółki węglowe.
Szczególną uwagę przy przeprowadzeniu reformy prywatyzacyjnej zwraca się na zabezpieczenie balansu interesów państwa i inwestorów. Państwo zabezpiecza ochronę interesów i ich inwestycji niezależnie od koniunktury politycznej. Inwestycyjne i socjalne obowiązki nowego właściciela węglowego przedsiębiorstwa powinny kształtować się na zasadzie prywatyzacyjnych kontraktów i winny przewidywać: optymalny zakres inwestycji, potrzeby dotyczące racjonalnego wykorzystania zasobów węglowych, stworzenie bezpiecznych warunków pracy i poziomu płac, zabezpieczenie ochrony socjalnej pracowników, a także stworzenie mechanizmu zbierania funduszy finansowania likwidowanych kopalni.
Reformowanie w początkowych fazach należy objąć metodami państwowej regulacji w przemyśle węglowym. Przewiduje się na poziomie makroekonomii udoskonalenie zestawienia balansów paliwowo-energetycznych z optymalizacją ich parametrów. Na poziomie branży należy wdrożyć system strategicznego planowania rozwoju branży.
System powinien zawierać:
- Określenie obiektów intensywnego rozwoju - najbardziej produkcyjnych działek wydobywczych, na których będą skoncentrowane podstawowe zasoby (materialno-techniczne, finansowe,);
- Określenie realnej wielkości inwestycji, które mogą finansowane z różnych źródeł;
- Rozpracowanie i realizację kompleksu radykalnych przedsięwzięć w celu osiągnięcia parametrów rozwoju każdej kopalni.
Ważnym rozdziałem reformowania branży węglowej są przekształcenia w ekonomicznej sferze. Powinny one zapewnić przejście do modernizacji w branży i zabezpieczyć jej rentowność. Plan przekształceń ekonomicznych zakłada, że konkretne działania będą szły w dwóch kierunkach: zminimalizowaniu strat produkcyjnych i zmaksymalizowaniu przychodów węglowych przedsiębiorstw.
Reforma produkcji branży przewiduje modernizację przedsiębiorstwa od podstaw, modernizację opartą na bazie nowoczesnych technologii, a także dalszy rozwój czynnych kopalni. Restrukturyzacji podlega 46 państwowych kopalni ze wzrostem mocy o 11 mln ton po zakończeniu restrukturyzacji. Modernizacji i wyposażeniu technicznemu - 62 kopalnie ze wzrostem mocy o 4 mln ton.
Należy odnotować, że realizacja przewidzianych przedsięwzięć da impuls określonym pozytywnym zmianom w branży. Przede wszystkim zostały wytyczone kroki początku odnowy bazy produkcyjnej. W 2008 roku kopalnie wchodzące w sferę zarządzania Minyglieproma, zabezpieczyły wzrost wydobycia węgla w porównaniu z zeszłym rokiem o 3,2 mln ton (7,6 proc.). Przy czym jedna czwarta tego przyrostu została osiągnięta poprzez wprowadzenie do eksploatacji 19 rozruchowych obiektów budowy i modernizacji parku maszynowego. \"Нагрузка на очистной забой\" zwiększyła się o 11proc., a wydajność pracy górników wzrosła o 9 proc.. To naturalnie stworzyło warunki do zwiększenia poziomu obrony socjalnej i zabezpieczenia górników. Płace w państwowych kopalniach wzrosły przeciętnie o 1,5 raza i przekroczyły poziom 3 tysięcy hrywien na miesiąc. A wynagrodzenia górników pracujących pod ziemią osiągnęły ponad 5 tysięcy hrywien.
Ceny spadają
Warunki, w których znalazł się przemysł węglowy w tym roku pod wpływem ogólnoświatowego kryzysu finansowego, drastycznie odbiegają od zeszłorocznych pod względem jakościowym i ilościowym.
Aktualnie hurtowe ceny na wszystkie rodzaje węgla spadły w porównaniu z sierpniem ubiegłego roku o 22 proc. - do poziomu 534 hr. za tonę (bez VAT). Jednocześnie ponad 3 razy uległy obniżeniu ceny na koncentrat węgla koksowego, co z kolei spowodowało straty w tej grupie produktów węglowych we wrześniu - grudniu 2008 r. na poziomie 700 mln hr. Generalnie ogólne straty branży mimo wsparcia finansowego państwa wyniosły prawie 300 mln hr. i tylko zwiększyły finansową niestabilność większości krajowych kopalń.
Po wrześniowym spadku cen na węgiel koksowy oraz gwałtownym obniżeniu popytu na produkty węglowe rynek już nie wrócił do pierwotnego stanu. Tak w państwowym jak i prywatnym sektorze przemysłu węglowego wykształciła się tendencja do spadku wydobycia węgla, spowodowana obniżeniem krajowego oraz zewnętrznego zapotrzebowania na węgiel.
Tegoroczny plan wydobycia
W I kwartale 2009 roku wielkość wydobycia węgla w Ukrainie szacowana jest na poziomie 17,7 mln. ton, czyli na 2,5 mln. ton mniej, niż za analogiczny okres zeszłego roku. W przedsiębiorstwach podporządkowanych Ministerstwu Przemysłu Węglowego wydobyto około 10,2 mln., co jest o 1,2 ton (10,7 proc.) mniej niż poziom wydobycia w I kwartale 2008 r.
Tempo zmniejszenia wydobycia węgla w sektorze prywatnym za ww. okres jest jeszcze większe i wynosi 15 proc..
Zaistniała sytuacja wymaga podjęcia natychmiastowych i adekwatnych działań. Nie rezygnując z zasadniczych przepisów przyjętej Koncepcji reformowania branży węglowej, Rząd oraz Ministerstwo przemysłu węglowego Ukrainy realizują antykryzysowy program, który już w najbliższym czasie pozwoli stabilizować sytuację.
Zapobieganie upadłości firm górniczych
Czynnikami zapobiegania upadkom przedsiębiorstw, podtrzymania ich możliwości produkcyjnych oraz potencjału jest:
* zapewnienie stabilnego popytu na produkty węglowe, aktywne pozyskiwanie nowych rynków zbytu;
* podtrzymanie adekwatnych cen na węgiel;
* zapewnienie terminowych rozliczeń z największymi odbiorcami;
* rozwój funduszu górniczego.
Zgodnie z rozporządzeniem Gabinetu Ministrów Ukrainy, regulującego kwestie podtrzymania popytu na produkty węglowe od listopada 2008 roku będzie obowiązywała zasada, zgodnie z którą produkty państwowych w pierwszej kolejności skierowane będą na potrzeby energetyki oraz metalurgii. Opracowane zostały odpowiednie kwartalne bilansy surowca oraz zużycia węgla na rynku wewnętrznym. Od 2 kwietnia br. wszystkie przedsiębiorstwa oraz organizacje państwowe zobowiązane są do kupowania węgla wyłącznie za pośrednictwem PP "Węgiel Ukrainy" zrzeszającego kopalnie należące do Skarbu Państwa.
Ukraiński rząd przyjął również strategiczną decyzje o stworzeniu państwowej rezerwy węgla. Obecnie w magazynach kopalń państwowych znajduję się ok. 2,5 mln. ton węgla. Cała ta kwota zostanie wykupiona przez Państwo i skierowana na potrzeby elektrociepłowni.
Ochrona rynku węglowego
Wyjątkowo istotnym problemem jest ochrona krajowego rynku węgla, szczególnie koksowego. Mimo zmniejszenia wydobycia krajowego węgla z powodu obniżenia zapotrzebowania, import produktów węglowych do koksowania w I kwartale wyniósł prawie 1,3 mln. ton. W związku z tym Ministerstwo Gospodarki otrzymało instrukcje dotyczące opracowania uchwały o wprowadzeniu limitów na import węgla oraz zabezpieczeniu należytej kontroli jego jakości.
W celu zróżnicowania cen na węgiel krajowy i importowany Gabinet Ministrów wydał Rozporządzenie z dnia 14 kwietnia 2009 r. № 419, w którym sugeruje podniesienie cenę na koncentrat węgla koksowego sprowadzanego z państwowych kopalń do poziomu 849 hr. za tonę (w 1,5 razy) bez VATu i taryf kolejowych. Wydane zostały również odpowiednie instrukcje dotyczące spłaty zadłużenia przedsiębiorstwom Ministerstwa Przemysłu węglowego z tytułu sprowadzonych do nich produktów. Przede wszystkim, dotyczy to przedsiębiorstw z długiem ponad 800 mln. hr.
Antykryzysowe programy
Nowego impulsu dostaną procesy wywłaszczenia przedsiębiorstw górniczych. Oprócz przewidzianej w Koncepcji reformowania przemysłu węglowego klasycznego mechanizmu prywatyzacji, Gabinet Ministrów rozpatrzył możliwość udziału w rozwoju kopalń również prywatnego kapitału, na podstawie przetargów i umów o wspólnej działalności inwestorów i przedsiębiorstw branży.
Czołowym elementem antykryzysowych przedsięwzięć Ministerstwa przemysłu węglowego jest osiągnięcie istotnego obniżenie wydatków produkcyjnych oraz nieprodukcyjnych. One przewidują uporządkowanie prowadzenia prac wydobywczych, wielkości zatrudnienia i układu kadrowego, eliminacja nieuzasadnionych naliczeń do pensji, sprzedaż dłuższy czas nieużywanych i niepotrzebnych maszyn i urządzenia.
Podejmowane i podjęte już działania, z uwzględnieniem przewidzianych w funduszu stabilizacyjnym dotacji dla branży o wysokości 4,7 mld. hr. powinny zapewnić do końca następnego roku wypłaty pensji dla górników, spłatę zadłużenia firmom budującym kopalnie, a także finansowanie minimalnych nakładów na budownictwo oraz modernizacji technicznej kopalń.
Ostatnie dwa wymienione kierunki, a także organizacja przedsięwzięć z ratownictwa górniczego, realizacja podstawowych planów z ochrony pracy, odnowy parku maszynowego, restrukturyzacja oraz przekształcenie obiektów socjalnej sfery - wszystkie te działania wymagają dodatkowego wsparcia finansowego ze strony państwa na poziomie 3,5 mld Hr.
Odpowiednie rozporządzenia są już w trakcie przygotowania. Liczymy, że rząd oraz parlament Ukrainy ze zrozumieniem odniosą się do problemów ukraińskiego górnictwa, a budżet państwa na 2009 rok zostanie skorygowany z uwzględnieniem potrzeb branży.
Zdajemy sobie sprawę, iż program antykryzysowy przemysłu węglowego, o którym mówię, znacznie zwęża możliwości stosowania regulacji rynkowych. Ale jest to program czasowy, którego podstawowym zadaniem jest operatywna eliminacja zaistniałych problemów, ożywienie procesów w ramach klasycznej triady "towar - pieniądze - towar", wyjście branży z kryzysu w odnowionej postaci. Pod tym względem bardzo jesteśmy zainteresowani wymianą doświadczeniami w zakresie rozwiązywania problemów górnictwa oraz współpracą z Ministerstwem Gospodarki Polski i Polsko-Ukraińską Izbą Gospodarczą. Ważna jest dla nas wymiana poglądami w dziedzinie realizacji Koncepcji reformowania przemysłu węglowego Ukrainy.
Polskie doświadczenia mogą być przydatne
Ciekawym dla nas jest doświadczenie polskich kolegów w zakresie prywatyzacji kopalń, zaangażowanie w rozwój branży prywatnych inwestorów. Naszym zdaniem, udział polskich inwestorów w procesie przekształceń własnościowych ukraińskiego przemysłu górniczego na obopólnie korzystnych warunkach byłby bardzo pomocnym dla obu stron.
Wyjątkowo istotnym jest innowacyjny rozwój branży. Chodzi przede wszystkim o strategii rozwoju innowacyjnego "na wyprzedzenie", - czyli nie tylko o zaopatrzenie przedsiębiorstw górniczych w zaawansowane wysoko produkcyjne maszyny i urządzenia jak również wypracowanie nowych zasobów i technologii wydobywania węgla w skomplikowanych warunkach, które z czasem mogą być zapotrzebowane na światowym rynku.
Wspólne zadania naukowców
Doceniamy potęgę i skuteczność polskiej nauki górniczej i budownictwa górniczego w dziedzinie stosowania nowych rozwiązań technologicznych w przemyśle węglowym. Ukraina pod tym względem też ma znaczący potencjał. Wydaje nam się, że musimy połączyć nasze możliwości w celu realizacji wspólnych zadań. Warto wspomnieć przy tym o dwóch problemach ukraińskiego górnictwa, których rozwiązanie będzie potrzebowało dwustronnej współpracy oraz wymiany doświadczeniami z polskimi kolegami. Pierwszym jest zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony pracy w kopalniach. To bardzo bolesny problem dla ukraińskiego górnictwa.
W swojej działalności wychodzimy z założenia, że realizacja zakładanych planów wydobycia węgla powinna się odbywać zgodnie z ogólno przyjętymi przepisami z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.
Niestety, awarie które się wydarzyły w ciągu ostatnich lat, wyraźnie świadczą o niezadowalającej kondycji branży pod tym względem. W 2008 roku wypadki przy pracy miało 5837 górników. Zginęło 174 osoby, w tym w kopalniach Ministerstwa Przemysłu Węglowego - 120, sprywatyzowanych kopalniach - 54. Wskaźnik wypadkowości przy pracy z dużymi obrażeniami w Ukrainie jest o kilka stopni wyższy niż w krajach o największym wydobyciu węgla, takich jak Australia, USA, RPA, Polska.
(Informacja: na każde 380 mln ton rocznego wydobycia węgla poziom wypadkowości przy pracy wynosi 2-3 osoby, w USA ten wskaźnik szacowany jest na poziomie 15-20, w Polsce przy wydobyciu 100 mln. ton - 11 osób. Niestety, dla Ukrainy ten wskaźnik wynosi 174 osoby na 78 mln. ton. )
Roczne straty z powodu awaryjności, wypadków pracy, schorzeń zawodowych, wypłat zasiłków wynoszą ok. 1 mld hr. Szczególny rezonans wywołują awarie spowodowane wybuchami gazu czy pyłu oraz pożarami podziemnymi, ponieważ prowadzą one do największej ilości ofiar wśród górników. Zaniepokojenie wywołuje fakt, że w ciągu ostatnich 16 lat w kopalniach najbardziej zaopatrzonych w nowoczesne technologie i park maszynowy wydarzyło się 28 wybuchów, w wyniku których zginęło 666 górników.
W kopalni im. A.F.Zasiadki doszło do 6 wybuchów metanu (244 ofiar), po 3 wybuchy wydarzyły się w kopalniach "Szachta Krasnołymanskaja" i "Suchodolskaja - Wostocznaja" (Spółka węglowa "Krasnodonugol"). To stało się w wyniku intensyfikacji procesu wydobycia węgla przy jednoczesnym braku kompleksowego podejścia do tego procesu w ramach łańcucha "nauka - technika i technologia - produkcja - bezpieczeństwo - gospodarka". Przyjęte zostały uchwały, które postanawiają iż osiągnięcie konkurencyjnych parametrów działalności kopalń powinno się opierać o przemyślane naukowo stwierdzone decyzje w każdym ogniwie wymienionego łańcucha, ale tylko nie na koszt bezpieczeństwa pracy.
Przyczyny katastrof
W badaniu przyczyn rzędu katastrof jako niezależni eksperci udział brali polscy fachowcy, za co jesteśmy niezmiernie wdzięczni. Ich rekomendacje okazały się bardzo pomocne przy ustaleniu najbardziej prawdopodobnych przyczyn awarii.
Analiza wypadków świadczy o tym, że w wielu przypadkach można byłoby im zapobiec, gdyby personel inżynieryjno-techniczny oraz kierownictwo kopalń i spółek węglowych regularnie posiadał wiedzę o geologicznych uwarunkowaniach złóż, szczególnie parametrach stężenia metanu oraz natężenia. Niedostatecznie przeprowadzone badania prac odkrywczych i wykopaliskowych doprowadziły do tego, że dzisiaj zmuszeni jesteśmy korzystać z danych sprzed 20 lat. Wynika to z wieloletniego braku dofinansowania branżowych ekspedycji geologiczno-badawczych. Do rozwiązania powyższego problemu przygotowane zostały propozycje przywrócenia MINUGLEPROMU - praktyk finansowania takich badań, które będą oddziaływały na nadchodzące lata. Przewidywały one oddzielny program budżetowy w systemie państwowego dofinansowywania gałęzi górnictwa.
Program zwiększania bezpieczeństwa pracy
W celu polepszenia sytuacji z awaryjnością i bezpieczeństwem pracy górników Gabinet Ministrów Ukrainy w 2006 roku zatwierdził program zwiększenia bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwach wydobywczych i kopalniach na lata 2006 - 2010. Dla zabezpieczenia realizacji tych celów MINUGLEPROM razem z Narodową Akademią Nauk Ukrainy wypracowane zostały, zatwierdzone i są realizowane dwa podprogramy:
- gałęziowy program przeprowadzenia prac związanych z odgazowywaniem warstw węglowych, wydobycie i utylizacja metanu w przedsiębiorstwach wydobywczych MINUGLEPROMU w latach 2007 - 2009
- kompleksowy program zwiększenia poziomu bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwach wchodzących w obszar zarządzania MINUGLEPROMU.
Branża węglowa Ukrainy dysponuje poważną naukowo-badawczą bazą i wysoko wykwalifikowanym potencjałem kadry naukowj. Posiada w swoim arsenale znaczną ilość zakończonych opracowań naukowych w dziedzinie bezpieczeństwa pracy w kopalniach, jak również możliwości budowania maszyn do wdrożenia i wprowadzenia. Nasi uczeni i realizatorzy współpracują z polskimi firmami naukowo-technicznymi i produkcyjnymi, które podejmują prace w tym kierunku. Jednak, współpraca taka opiera się na razie na epizodycznych kontaktach poszczególnych specjalistów i kierowników. Obecnie problem bezpieczeństwa pracy w kopalniach, zwłaszcza w skomplikowanych warunkach geologicznych, w naszej ocenie, wymaga przeniesienia tej współpracy na płaszczyznę realizacji konkretnych, wieloletnich programów.
Kierunki współpracy
Proponujemy określenie i rozpatrzenie możliwości systematycznej wymiany doświadczeń i współpracy przy rozwiązywaniu następujących problemów:
- udoskonalenia podziału działek górniczych, projektów przygotowania i obróbki przodków, pozwalających zabezpieczyć bezpieczną i bezawaryjną pracę przy zwiększeniu wydobycia.
- stworzenia systemu kompleksowego odgazowania przedsiębiorstw wydobywczych
- wypracowania specjalnego programu do walki z zapyleniem w kopalniach
- wytworzenia technologii i techniki umożliwiającej wydobycie węgla z udziałem małej ilości ludzi lub bez ich udziału
- stworzenia i wdrożenia systemu zautomatyzowanej kontroli parametrów środowiska, sprzętu, niebezpiecznych i szkodliwych czynników produkcji, który powinien kierować zarówno informacyjnymi jak i funkcjami zarządzającymi
Jako przykład może posłużyć opracowany i wprowadzony do produkcji w przedsiębiorstwie państwowym "Pietrowskij zakład budowy maszyn dla przemysłu węglowego" w Doniecku zunifikowany system telekomunikacyjnej kontroli dyspozycyjnej i zautomatyzowanego sterowania maszynami górniczymi i kompleksami technologicznymi (UTAS). System ten został już wdrożony w 23 przedsiębiorstwach wydobywających węgiel na Ukrainie.
Fundusz dla restrukturyzacji przemysłu węglowego
Drugi problem, na który chciałbym zwrócić uwagę to restrukturyzacja przemysłu węglowego. Proponowała ona stworzenie funduszu węglowego na koszt jednoczesnego podjęcia działań z jednej strony mających na celu rekonstrukcję, techniczne przebudowanie i budowę kopalń. A z drugiej strony wyprowadzenie z eksploatacji kopalń przynoszących straty i mających zbyt małe zapasy. Ta sprawa zawsze była i będzie dla nas skrajnie drażliwa i problematyczna.
Początek procesu restrukturyzacji tej gałęzi nastąpił Dekretem Prezydenta Ukrainy No. 116 z 7 lutego 1996 roku (" O strukturalnej przebudowie przemysłu węglowego". Należy nadmienić, iż projekty likwidacji przedsiębiorstw wydobywających węgiel obejmowały trzy rozwiązania: faktyczne zamknięcie, socjalne oraz względy ekologiczne. Ich sfinansowanie przewidziane było na koszt budżetu państwa. Specyfika narodowej restrukturyzacji funduszu węglowego polega na tym, iż realizowała się i realizuje się w warunkach ostrego deficytu środków finansowych. W rezultacie nie udało się osiągnąć narzuconych parametrów rekonstrukcji, technicznej wymiany parku maszynowego w działających kopalniach i budowa nowych. Taki los spotkał również program zamknięcia przedsiębiorstw wydobywczych i przerabiających węgiel.
W latach 1996 - 2008 na program zamknięcia zostało przydzielonych tylko połowę niezbędnych środków. Z tego powodu, w pierwszym rzędzie realizowane były przedsięwzięcia związane z faktycznym zamykaniem kopalń. Działo się to ze szkodą dla kompleksowego rozwiązania problemu. Wyniki nie robią wrażenia. Ze 134 kopalń i odkrywek, pierwotnie włączonych w program zamknięcia, w rzeczywistości zakończone zostały tylko prace związane z fizycznym zamknięciem tylko 57 kopalń (42%). Dzisiaj w procesie zamykania znajduje się 105 kopalń i odkrywek.
W roku bieżącym problem finansowania pozostaje, niestety otwarty. Środków wystarczy tylko dla zaspokojenia potrzeb zabezpieczenia węglem pracujących, zatrudnionych w tym procesie, oraz na utrzymanie systemów odprowadzających wodę w kopalniach, w których wstrzymano wydobycie. Oznacza to, że prace związane z faktyczną likwidacją pozostają niezabezpieczone finansowo. W efekcie, stworzyła się paradoksalna sytuacja. W 13 ostatnich lat z przewidzianych do zamknięcia, zgodnie z programem zlikwidowano mniej niż połowę kopalń. A dalsze przedłużanie tego procesu, z uwzględnieniem kompleksowego rozwiązania problemu, pozostaje bardzo problematyczne. Nie wolno zatrzymywać tego procesu nawet przy mnożeniu się problemów bieżącej działalności gałęzi. Nawet jeśli jest to związane z poważnymi socjalnymi jaki ekologicznymi problemami.
Socjalne - to zobowiązania, przewidziane ustawą, wobec zatrudnionych w zamkniętych i zamykanych kopalniach. Natomiast ekologia w danym wypadku - to zapewnienie bezpieczeństwa dużych obszarów, na które mają wpływ zamykane kopalnie (wyrwy powierzchniowe, podtopienia i zagazowanie). Jesteśmy głęboko przekonani, że ten kierunek przy urzeczywistnieniu projektów zamknięcia kopalń wymaga w pierwszej kolejności uzupełniającego finansowania z budżetu.
Zamykanie kopalń
Globalnie proces zamykania kopalń wymaga skrócenia czasu. Ignorowanie tego doprowadzi z jednej strony do zaostrzenia problemów socjalnych i ekonomicznych, a z drugiej - do drastycznego zwiększenia wydatków związanych z zamykaniem kopalń na niekorzyść rozwoju funduszu kopalnianego. W związku z tym kopalnie, które znajdują się już w procesie zamknięcia, powinny być w pełni likwidowane w ciągu najbliższych trzech-czterech, maksimum pięciu lat, przy jednoczesnym wydzieleniu niezbędnych środków z budżetu.
W ostatecznym rozrachunku, pozwoli to rozwiązać nie tylko dany problem, oraz uwolnić w przyszłości poważne zasoby budżetowe dla państwowego finansowego podtrzymania tych kopalń, które pozostaną we własności państwowej po prywatyzacji przedsiębiorstw wydobywających węgiel.
Informacja jaką dysponujemy, świadczy o tym iż restrukturyzacja polskiego przemysłu węglowego była przeprowadzona konstruktywnie i doprowadziła do określonych pozytywnych rezultatów.
Doświadczenie Polski w tym temacie będzie dla nas wzorcem przy tworzeniu polityki restrukturyzacji ukraińskiego przemysłu węglowego.
* Oprac. i śródtytuły tal
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
