Unia Europejska niemal natychmiast po rosyjskiej inwazji na Ukrainę uruchomiła mechanizmy ułatwiające, uciekającym przed wojną uchodźcom, znalezienie pracy w Europie. W tę szlachetną misję włączyła się również Polska i polscy związkowcy.
Projekt „Przeciwdziałanie ukraińskiemu kryzysowi uchodźczemu w Polsce poprzez poprawę dialogu społecznego i współpracy”, którego liderem jest Związek Zawodowy Pracowników Przemysłu Miedziowego w Lubinie, jest odpowiedzią na bezprecedensową sytuację geopolityczną i społeczną, której doświadczamy.
24 lutego 2022 r. Rosja rozpoczęła niesprowokowaną agresję militarną na Ukrainę. Unia Europejska zareagowała bardzo szybo: wprowadzono sankcje przeciwko Rosji, a ludziom uciekającym z Ukrainy zaoferowano wsparcie humanitarne. Państwa członkowskie i społeczności lokalne zaangażowały się w pomoc uchodźcom, przyjmując ponad 4,5 miliona osób uciekających przed inwazją.
Państwa członkowskie UE po raz pierwszy uruchomiły decyzją Rady Dyrektywę 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. w sprawie minimalnych standardów przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców oraz środków wspierających równowagę wysiłków między państwami członkowskimi związanych z przyjęciem takich osób wraz z jego następstwami. Dyrektywa ta, w skrócie nazywana Dyrektywą w sprawie ochrony tymczasowej, została aktywowana przez UE 4 marca 2022 r., czyli dwa tygodnie po inwazji. Pozwala ona wszystkim osobom uciekającym z Ukrainy na osiedlenie się w UE. Zapewnia prawo dostępu do mieszkań, rynku pracy, pomocy medycznej, edukacji i pomocy społecznej. Należy podkreślić, że dostęp do rynku pracy dla obywateli Ukrainy dotyczy wszystkich państw członkowskich.
Regulacje, które przyjęto w Polsce w odpowiedzi na tę sytuację, radykalnie zmieniły zasady dostępu obywateli Ukrainy do polskiego rynku pracy. 29 maja 2023 r. Prezydent RP podpisał ustawę z 14 kwietnia 2023 r. o zmianie nazw uczelni służb państwowych nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, o zmianie ustawy o Policji, ustawy o Straży Granicznej, ustawy o Państwowej Straży Pożarnej oraz niektórych innych ustaw.
Ustawa ta w art. 12 przewiduje zmiany w ustawie z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa polegające na przedłużeniu do dnia 4 marca 2024 r. legalizacji pobytu obywateli Ukrainy na terytorium RP. Dzięki temu nadal będą obowiązywały przepisy dotyczące dostępu do rynku pracy na podstawie powiadomienia. Na czym polega mechanizm zatrudniania na podstawie powiadomień?
Generalnie jest tak, że aby cudzoziemiec mógł być zatrudniony w Polsce, powinien mieć ważny dokument pobytowy (np. wizę, kartę pobytu) uprawniający go do pracy w RP oraz zezwolenie na pracę. Aby uprościć procedurę zatrudnienia obywateli Ukrainy, którzy od czasu wybuchu wojny 24 lutego 2022 r. masowo przekraczali polską wschodnią granicę, wprowadzono przepis, który umożliwia przyjęcie ich do pracy na podstawie powiadomienia urzędu pracy. Dotyczy to każdego obywatela Ukrainy, nie tylko tego, który przybył do Polski po wybuchu wojny.
Zgodnie z przepisami specustawy pracodawca może od razu zatrudnić obywatela Ukrainy, który legalnie przebywa w Polsce, i w ciągu 14 dni powiadomić o tym fakcie urząd pracy. Ważne jest też to, że pracownik z Ukrainy zatrudniony na podstawie zgłoszenia do powiatowego urzędu pracy może swobodnie zmienić pracodawcę.
W 2022 r. zaobserwowano zmniejszenie liczby dokumentów dopuszczających cudzoziemców do polskiego rynku pracy. Według Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej jest kilka przyczyn tego zjawiska. Spowodowane jest to wojną za polską wschodnią granicą i wprowadzeniem rozwiązań prawnych umożliwiających obywatelom Ukrainy podejmowanie pracy w Polsce na podstawie powiadomienia. Innym czynnikiem, jest wydłużenie do 24 miesięcy okresu zatrudniania obywateli innych krajów na podstawie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi (przepisy wprowadzone 29 stycznia 2022 roku). Kolejny czynnik to wykluczenie obywateli Rosji z możliwości korzystania z procedury uproszczonej (27 października 2022 r.).
Spadek liczby wydanych dokumentów umożliwiających zatrudnienie w Polsce nie oznacza, że pracuje u nas mniej osób z zagranicy. W danych ZUS widoczny jest znaczny wzrost liczby cudzoziemców zgłoszonych do ubezpieczenia społecznego, która na koniec 2022 r. sięgnęła 1 miliona 63 tysięcy i był to wynik o około 188 tysięcy wyższy niż na początku 2021 roku.
W tej sytuacji pojawia się konieczność wykorzystania doświadczeń norweskich w zakresie udziału partnerów społecznych w procesie trójstronnego kreowania polityk publicznych. Polskę czeka przecież proces stworzenia modelu zatrudniania cudzoziemców, który będzie musiał wziąć pod uwagę uwarunkowania na rynku pracy (związane z niedoborami siły roboczej czy konsekwencjami zmian demograficznych). Trzeba będzie uwzględnić także doświadczenia związane z pracą na podstawie powiadomień (jak wspominaliśmy, na chwilę obecną system pracy na podstawie powiadomień będzie funkcjonował co najmniej do 4 marca 2024 r.).
W tej chwili procedowana jest ustawa o zatrudnianiu cudzoziemców (projekt ustawy nie został jeszcze skierowany do Sejmu). Miałaby ona zacząć obowiązywać od 1 stycznia 2024 r. Z perspektywy zatrudniających najważniejsze z projektowanych rozwiązań to zniesienie lub ograniczenie testu rynku pracy i elektronizacja procesów ubiegania się o zezwolenie na pracę. To oczywiście element większego procesu elektronizacji całej administracji publicznej. Chodzi o to, żeby wyeliminować trudności związane z papierowym składaniem wniosków.
Jeśli chodzi o test rynku pracy, wprowadzono rozwiązanie kompromisowe. Jeśli sytuacja na lokalnym rynku pracy jest trudna, to minister właściwy do spraw pracy będzie mógł wprowadzić obowiązek wydania przez starostów listy zawodów i rodzajów prac, do których nie będzie się dopuszczać obcokrajowców.
W projekcie ustawy pojawiło się również ważne postanowienie, zgodnie z którym obligatoryjnie odmawia się wydania zezwolenia, jeżeli podmiot zatrudniający:
* nie dopełnia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Fundusz Emerytur Pomostowych oraz Fundusz Solidarnościowy;
* nie dopełnia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników;
* nie dopełnia obowiązku zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego pracowników lub innych osób objętych obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym;
* zalega z uiszczeniem podatków.
Rozwiązanie to ma uchronić cudzoziemców przed nierzetelnymi pracodawcami, a jednocześnie zmobilizować podmioty pragnące pozyskiwać zagranicznych pracowników, do spełniania wszelkich obowiązków wobec organów publicznoprawnych.
Czas pokaże czy ten projekt ustawy stanie się aktem obowiązującym. Niezależnie jednak od tego można postawić tezę, że konieczne jest większe zaangażowanie związków zawodowych i organizacji pracodawców w stworzenie docelowego modelu zatrudniania cudzoziemców w Polsce.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
