Emisja metanu stała się jednym z najpilniejszych wyzwań, z którym musi poradzić sobie polskie górnictwo. Czy to w ogóle możliwe? - o to m.in. pyta red. Jacek Madeja dr. hab. Zygmunta Łukaszczyka, prof. PŚ, dyrektora Centrum Kształcenia Ustawicznego Politechniki Śląskiej.
- Emisja metanu stała się jednym z najpilniejszych wyzwań, z którym musi poradzić sobie polskie górnictwo. Czy to w ogóle możliwe?
- Zanim do tego przejdziemy, warto najpierw przyjrzeć się, jak wygląda stan faktyczny, jeśli chodzi o metan w polskim górnictwie. Według danych WUG, w 2021 roku podczas eksploatacji węgla wydzieliło się łącznie ok. 815 mln m sześc. metanu. To oznacza, że średnio było to 1,5 tys. m sześc. na minutę czystego metanu, który zasadniczo nie różni się od gazu ziemnego wykorzystywanego przez nas każdego dnia. To dane z 2021 roku, ale ta wielkość właściwie w ostatnich latach jest podobna. Z kolei ilość wydzielonego metanu w przeliczeniu na tonę wydobytego węgla oscylowała w latach 2017-2021 od 13 do 15 m sześc. na tonę.
Z drugiej strony kopalnie przez cały czas prowadzą w procesie eksploatacji węgla odmetanowanie, które ma wiele aspektów, ale w głównej mierze dotyczy kwestii bezpieczeństwa i ma zniwelować zagrożenia. Średnia efektywność odmetanowania w 2021 roku wyniosła blisko 42 proc. To oznacza, że ponad 340 mln m sześc. metanu zostało ujętych w stacjach odmetanowania. Natomiast trzeba mieć świadomość, że tylko niecałe 63 proc. z pozyskanego w ten sposób metanu zostało wykorzystane gospodarczo do produkcji energii. Natomiast cała reszta, czyli ponad 120 mln m sześc., została bezpowrotnie wypuszczona do atmosfery. Kiedy to wszystko podsumujemy, to okazuje się, że łącznie górnictwo w 2021 r. wyemitowało do atmosfery ponad 600 mln m sześc.
Warto też mieć świadomość, że emisja ta zgodnie z polskimi przepisami prawa objęta jest opłatami. W 2021 roku ta opłata wyniosła 31 gr za tonę wyemitowanego do atmosfery metanu, czyli prawie symbolicznie. Łącznie cały sektor odprowadził z tego tytułu do budżetu ok. 134 tys. zł za cały rok. To właściwie śladowe koszty, niezauważalne dla kopalń.
- Opłaty wprowadzone przez unijne rozporządzenie mają być znacznie wyższe.
- Unia Europejska chce wprowadzić dość rygorystyczne normy, biorąc pod uwagę emisyjność naszego górnictwa. Od 2027 roku ta norma ma wynieść 5 ton metanu na 1000 t wydobytego węgla innego niż koksowy, a od 2031 roku ten reżim ma być jeszcze większy i wynieść 3 tony. Emisja powyżej tych poziomów ma być objęta karami, co będzie stanowiło ogromny problem kosztowy dla polskich kopalń. Na razie sposób ich naliczania nie został określony, ale w prosty sposób można to odnieść do kar za emisję CO2. Zakładając, że w przypadku metanu potencjał tworzenia efektu cieplarnianego jest 23 razy wyższy od dwutlenku węgla, a cena uprawnień do emisji CO2 wynosi ok. 90 euro za tonę, można łatwo policzyć, że za cały wyemitowany metan ponad limity określone w projekcie dyrektywy metanowej polska branża górnicza musiałaby zapłacić ponad 2 mld zł na rok. To oczywiście szacunek, bo już mówi się, że potencjał cieplarniany jest 28 razy wyższy niż CO2, a pojawiają się też jeszcze większe wielkości. Natomiast szacunki te już teraz pokazują skalę problemu. To są koszty, którym kopalnie nie będą mogły sprostać.
- Czy jest jakieś wyjście z tej sytuacji?
- Trzeba powiedzieć wprost – górnictwo z tego powodu stoi pod ścianą. Uczciwie i szczerze trzeba też przyznać, że zbagatelizowaliśmy ten problem. Mimo że od kilku lat było wiadomo, że jest procedowane takie rozporządzenie, to przespaliśmy sprawę. Nie chodzi tylko o to, że zabrakło mocnego wyartykułowania kwestii, że nasze kopalnie w 80 proc. wydobywają węgiel z pokładów metanowych, więc takie dodatkowe koszty mogą być dla nich nie do uniesienia. Co ważne, niewiele zrobiliśmy w kwestii wychwytywania metanu z szybów wentylacyjnych kopalń. Mamy właściwie tutaj ten sam stan, co kilka lat temu. Nic istotnego w tej kwestii się nie stało. Jeśli spojrzeć z kolei np. na wskaźnik efektywności odmetanowania, to wzrósł on w 2021 roku w stosunku do 2020 zaledwie o niecałe 5 proc. To oznacza, że gdy teraz usiądziemy do stołu, to nie mamy zbyt mocnej karty przetargowej w tym zakresie.
Jeśli chodzi o negocjacje, to jest już za pięć dwunasta. Wierzę jednak, że wciąż nie jest za późno, żeby wynegocjować korzystny kształt tego rozporządzenia z jakimś okresem przejściowym.
- Nawet gdyby to się udało, to problem nie zniknie i znów wróci za jakiś czas. Czy da się w ogóle coś zrobić z metanem, zwłaszcza tym, który wydostaje się wraz z powietrzem kopalnianym przez szyby wentylacyjne?
- Są już znane technologie, które pozwalają na wychwycenie tego metanu. Tutaj potrzeba jednak wiele determinacji. Zamiast samemu piętrzyć problemy, powinniśmy przygotować się do budowy instalacji do pozyskania metanu, zarówno na dole kopalń, jak i bezpośrednio z szybów wentylacyjnych. W tym ostatnim przypadku problemem jest bardzo niska zawartość metanu w kopalnianym powietrzu. Natomiast są już opracowywane sposoby jego zagęszczania i na tym powinniśmy się skupić.
Druga kwestia dotyczy już uchwyconego metanu. Na wstępie mówiliśmy, że blisko 37 proc. tego ujętego już metanu, czyli ok. 125 mln m sześc., jest wypuszczane do atmosfery. Dlatego powinniśmy zintensyfikować jego wykorzystanie. To metan, który został już pozyskany, a kopalnie poniosły koszt odmetanowania, więc jego zagospodarowanie będzie przychodem dla spółki, i to niemałym. Tutaj trzeba byłoby również zmienić przepisy i ułatwić budowę instalacji, które pozwalają na zagospodarowanie tego metanu.
Kolejna kwestia to budowa zbiorników buforowych. Ponieważ metan nie wypływa z górotworu ze stałym stężeniem, ich budowa jest konieczna, żeby zmagazynować nadmiar niewykorzystanego gazu i sięgać po niego, kiedy jego ilość będzie mniejsza.
- Ale skąd na to wszystko wziąć pieniądze? Zwłaszcza jeśli chodzi o zagospodarowanie metanu z szybów wentylacyjnych, już teraz słychać głosy, że to na razie technologia demonstracyjna, a jej budowa i użytkowanie pochłonęłoby ogromne pieniądze.
- Przez cały czas szukamy problemów, a nie próbujemy zmierzyć się z tą rzeczywistością. Jeśli chodzi o kwestie techniczne, to górnictwo ma wciąż bardzo dobre zaplecze naukowo-badawcze i ogromny potencjał, żeby z tymi wyzwaniami sobie poradzić. Natomiast co do finansowania, to na rynku mamy wiele środków i instrumentów przeznaczonych na ochronę środowiska i klimatu. Dlaczego górnictwo nie mogłoby po nie sięgnąć i stworzyć w oparciu o takie środki montaż finansowy, a następnie zrealizować instalacje do pozyskania i gospodarczego wykorzystania metanu z kopalń węgla kamiennego? Mam wrażenie, że my przez cały czas bazujemy tutaj na błędnych kalkulacjach. Bierzemy tylko pod uwagę koszty wdrożenia takich instalacji, a zapominamy o tym, że dzięki temu nie trzeba będzie ponosić w przyszłości opłat (kar), a pojawią się z tytułu zagospodarowania metanu przychody. Zapominamy też o efekcie środowiskowym, co wobec rosnącej presji na ochronę klimatu i efektywność energetyczną ma ogromne znaczenie. To trochę jak z losem na loterię. Jeśli chcemy wygrać, musimy go najpierw kupić. Tutaj tak samo – musimy podjąć wysiłek, aby zmierzyć się z tym problemem i go rozwiązać. W innym przypadku branżę mogą czekać dodatkowe, znaczące koszty związane z wydobyciem węgla.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
