Zasoby węgla brunatnego w Polsce należą do jednych z największych w Europie, po Niemczech, Turcji i Rosji. Państwowy Instytut Geologiczny ocenił je na 22 mld t. Wydobycie węgla brunatnego kształtowało się w 2020 r. na poziomie niespełna 45,983 tys. t wobec 50 344,8 tys. t w 2019 r. - wynika z danych Agencji Rozwoju Przemysłu. Odbiorcami surowca są: energetyka zawodowa i przemysłowa, koksownie i ciepłownie.
Zasoby geologiczne bilansowe węgla brunatnego w Polsce są zlokalizowane na obszarze ośmiu województw (dolnośląskiego, kujawsko-pomorskiego, lubelskiego, lubuskiego, łódzkiego, mazowieckiego, opolskiego i wielkopolskiego). Natomiast zasoby przemysłowe występują na obszarze czterech województw (dolnośląskiego, lubuskiego, łódzkiego i wielkopolskiego). Jest ich ok. 1 mld t. Według szacunków w sektorze węgla brunatnego zatrudnienie waha się na poziomie ok. 22 tys., a po uwzględnieniu miejsc pracy w usługach towarzyszących łącznie może to być nawet ok. 100 tys. osób.
Węgiel brunatny - z racji swojej specyfiki – wykorzystuje się w pobliżu miejsca wydobycia. Jego transporty na dalsze odległości jest skomplikowany i nieopłacalny. Podczas przewozu zbija się bowiem w masę trudną do rozładowania, w zimie z powodu swojej wilgotności zamarza. Z tych właśnie powodów elektrownie bazujące na tym paliwie są budowane w pobliżu odkrywek. Surowiec dociera do nich przenośnikami.
Elektrownie opalane węglem brunatnym są w stanie dostarczyć do polskiego systemu energetycznego ok. 8 GW, co stanowił ok. 18 proc. mocy wszystkich polskich siłowni. W 2020 roku udział węgla brunatnego w produkcji prądu skurczył się z 35 proc. w poprzednich latach do 24 proc.
Dwóch graczy
Rynek węgla brunatnego w Polsce podzielony jest pomiędzy Polską Grupę Energetyczna oraz Zespół Elektrowni Pątnów-Adamów-Konin. Największy krajowy producent węgla brunatnego - PGE zarządza kopalniami: Bełchatów (5400 MW) i Turów (2000 MW). Bełchatów jest największą kopalnią odkrywkową w Polsce i jedną z największych w Europie, a surowiec tam wydobywany jest najtańszym paliwem energetycznym w Polsce, z którego produkowana jest najtańsza energia w kraju. Obecnie w KWB Bełchatów wydobywa się rocznie blisko 42 mln t węgla ze złóż Bełchatów i Szczerców. Elektrownia Bełchatów dostarcza ok. 20 proc. energii elektrycznej produkowanej w Polsce. Łączna moc osiągalna elektrowni sięgała poziomu 5472 MW. Zakończenie trwającej obecnie eksploatacji węgla brunatnego ze złóż w polach Bełchatów i Szczerców nastąpi odpowiednio w 2026 r. i 2038 r. Równolegle przygotowano plan wyłączeń bloków w elektrowni Bełchatów począwszy od 2030 r. – 1 blok, 2031 r. – 1 blok, 2032 r. – 2 bloki, 2033 – 2 bloki, 2034 r. – 3 bloki, 2035 r. – 2 bloki i 2036 – 1 blok.
PGE planuje w Bełchatowie budowę farm wiatrowych o mocy blisko 100 MW, farmy fotowoltaiczne o mocy około 600 MW, magazyny energii o mocy do 300 MW.
Sprawa Turowa
Elektrownia Turów pełni kluczową rolę w KSE i dostarcza w momentach szczytowego obciążenia systemu 5–7 proc. zapotrzebowania na moc w zależności od sytuacji w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym. Kompleks w Turowie składa się z kopalni i elektrowni i odpowiada za ok. 7 proc. krajowej produkcji energii, a prąd produkowany w elektrowni trafia do ponad 3,3 mln gospodarstw domowych. W 2020.r. w Turowie miał miejsce rozruch bloku o mocy 496 MW. Posiada potencjał produkcji energii elektrycznej do 3 TWh rocznie. Jednostka może produkować energię elektryczną, zgodnie z zapotrzebowaniem zgłoszonym przez operatora systemu przesyłowego.
Blok jest jednostką centralnie dysponowaną i jego obciążanie uzależnione jest od zapotrzebowania w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym (KSE). Spełnia surowe normy ochrony środowiska. Emisja SO2 w porównaniu z wyłączonymi wcześniej blokami nr 8, 9 i 10 jest prawie 20-krotnie niższa, a emisja pyłów około 10-krotnie. Blok jest przystosowany do rygorów emisyjnych wynikających z konkluzji BAT, które zakładają wdrożenie najlepszych dostępnych technologii proekologicznych. Jego budowa była ostatnim projektem energetycznej jednostki opalanej węglem w Grupie PGE.
Z jego funkcjonowaniem więżą się niestety problemy.
Jednak największa uwagę skupiła wokół swej działalności kopalnia Turów. Jest ona przykładem przedsiębiorstwa o stuletniej historii, które modelowo potrafi łączyć tradycję z nowoczesnością. Roczne wydobycie to ok. 8 mln t węgla, zdejmowane jest 32 mln m sześć nadkładu. Powierzchnia odkrywki wynosi 2487 ha. W kwietniu 2021 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej opublikował skargę Czechów, którzy twierdzą, że polska kopalnia Turów zabiera im wody gruntowe i ma być to rzekomo efekt naruszonych przez Polskę przepisów. 21 maja TSUE uznał, że Polska powinna zawiesić działanie odkrywki do momentu rozstrzygnięcia sporu i wydał postanowienie, że Polska ma zapłacić za każdy dzień działalności kopalni Turów pół mln euro. Negocjacje międzyrządowe nie przyniosły żadnego kompromisu. Wyrok w tej sprawie ma zapaść w lutym 2022 r.
Aktywa do NABE
ZE PAK zarządzał w 2020 r. dwiema kopalniami: Adamów i Konin oraz zespołem dwóch elektrowni cieplnych w rejonie Konina. Są to: Elektrownia Pątnów I i II (1233 MW i 474 MW i Elektrownia Konin (198 MW). Elektrownia Adamów w Turku (600 MW) przestała funkcjonować wraz z końcem 2017 r. Zarząd PAK KWB Konin, spółki zależnej ZE PAK, podjął uchwałę o rezygnacji z działań i inwestycji zmierzających do eksploatacji nowych złóż węgla brunatnego i kopalin towarzyszących ze złóż: Piaski, Dęby Szlacheckie i Ościsłowo. W lutym 2021 r. po 62 latach działalności kopalni odkrywkowej, wykopano ostatnią tonę węgla z odkrywki Adamów. Po odkrywce Adamów pozostaną trzy akweny – do sztucznego jeziora Przykona dołączy zbiornik Adamów Pośredni, który już jest napełniany oraz akwen, który powstanie w wyrobisku końcowym.
ZE PAK zdecydował o przyjęciu kierunków strategii, zgodnie z którymi planuje do 2030 r. zakończyć produkcję energii z węgla. W ciągu ostatnich kilku lat ZE PAK zakończył produkcję energii z opalanych węglem bloków o łącznej mocy niemal 1,3 GW. Wraz z wygaszaniem działalności węglowej grupa chce rozwijać obszar wytwarzania energii z OZE. Ostatnio ZE PAK informował o podpisaniu umowy na zakup elektrolizera do produkcji wodoru w technologii membran protonowymiennych (PEM).
Co czeka w najbliższym czasie górnictwo węgla brunatnego? Projekt rządowy przewiduje utworzenie przez spółki energetyczne podmiotów skupiających aktywa wytwórcze oparte na węglu, nabycie ich przez Skarb Państwa i wniesienie do PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna, które zostanie przekształcone w Narodową Agencję Bezpieczeństwa Energetycznego (NABE). Nabycie udziałów przez Skarb Państwa zaplanowano na II lub III kw. 2022 r.
Wiadomo także, iż Polska Grupa Energetyczna nie podejmie się budowy kopalni węgla brunatnego Złoczew, która miałaby przedłużyć życie Elektrowni Bełchatów. Złoże Złoczew pozostanie w rezerwie energetycznej dla Polski.
Podsumowanie:
Udział węgla kamiennego i brunatnego w produkcji energii elektrycznej w Polsce w 2020 r. spadł poniżej 70 proc. – wynika z danych udostępnionych przez fundację Instrat, opartych na informacjach Agencji Rynku Energii. W 2019 r. udział węgla przekraczał 73 proc.
Z udostępnionych danych wynika, że w 2020 r. produkcja energii elektrycznej w Polsce wyniosła 158,5 TWh, wobec niespełna 164 TWh w 2019 r. Udział węgla kamiennego był rzędu 45 proc., a brunatnego – 24,5 proc., więc w sumie udział tych paliw nie przekroczył 70 proc.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
