Akcja zbierania podpisów pod petycją o zmianę przepisu ustawy emerytalnej w sprawie rozliczania pracy w górnictwie pod ziemią ruszyła na portalu interenetowym kampanii obywatelskich avaaz.org.
- Ta sprawa leży mi na sercu i wierzę, że wspólnie możemy coś zmienić! - wezwała inicjatorka akcji Maria D., która w jednym z przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, znowelizowanej w 2015 r., dopatrzyła się rażącej niezgodności z Konstytucyją RP - konkretnie z zasadą równego traktowania obywateli.
W czym tkwi problem?
Osoby urodzone przed 1949 r. mogą na postawie art. 39 ustawy emerytalnej obniżyć wiek uprawniający do przejścia na emeryturę. W ich przypadku za każdy udowodniony rok pracy pod ziemią granica wieku emerytalnego obniża się o 6 miesięcy (w sumie nie więcej, niż o 15 lat).
- Dla urodzonych w 1949 r. i później nie ma już takiej możliwości - uzasadnia wnioskodawczyni i dodaje: - Dlaczego urodzeni "później" są poszkodowani? Tak samo ciężko pracowali pod ziemią, jak ci "wcześniej urodzeni". Też już są schorowani i powinni móc dostać emeryturę. Zapis w ustawie emerytalnej powinien wszystkich pracujących pod ziemią traktować jednakowo, niezależnie od tego, kiedy się urodzili!
Równość rzecz święta, ale...
Co do zasady równości wielokrotnie wypowiadał się w sprawach emerytalnych m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich oraz sądy. Potwierdzali, że wprawdzie "równość w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego nie oznacza jednakowego, czy nawet podobnego traktowania wszystkich potencjalnych świadczeniobiorców", jednak "oznacza konieczność podobnego traktowania podmiotów podobnych, które mają wspólną cechę istotną z punktu widzenia badanej regulacji prawnej". Podobne opinie wydawał również Trybunał Konstytucyjny.
Czy ustawodawcy wolno różnicować przyszłych emerytów przy pomocy daty urodzenia?
Z pewnością tak, gdyż podział na urodzonych przed 1949 r. i póżniej wprowadzono skutecznie w związku z nowym systemem emertalnym - opartym na kapitale początkowym. Starsi obywatele korzystają ze starego systemu naliczania świadczeń, ale kolejne nowelizacje (w tym z 2015 r.) umożliwiają im - w określonych przypadkach - wnioskować o ponowne przeliczenie emerytury, gdyby okazało się, że nowa wypadnie korzystniej. Możliwe jest też wyliczanie emerytury w sposób mieszany.
Emerytury górnicze: wiek albo staż
Przy obowiązujących przepisach o emeryturach górniczych możliwe są dwa warianty uzyskania prawa do emerytury: ze względu na staż (co najmniej 25 lat pracy pod ziemią) lub ze względu na wiek (od 50 roku życia trzeba udowodnić 20-25 lat pracy, w tym 15 lat tzw. czystej pracy górniczej; od 55 roku życia odpowiednio przynajmniej 10 lat pracy górniczej).
Pewien wyłom w systemie czyni art. 39 ustawy emerytalnej, który uprzywilejowuje urodzonych przed 1949 r. przy obliczaniu wcześniejszego wieku emerytalnego. Otóż nie muszą oni spełniać powyższych kryteriów do emerytury górniczej (tzn. mają zbyt niski staż). Wystarczy, że pod ziemią przepracowali przynajmniej 5 lat, a wtedy ich wiek emerytalny obniża się o pół roku za każdy rok pracy pod ziemią.
Obecnie w Polsce wiek emerytalny wynosi dla kobiet i mężczyzn 67 lat, ale od października 2017 r. zostanie obniżony do 65 lat dla mężczyzn i 60 lat dla kobiet.
Czy jednak art. 39 ustawy emerytalnej w ogóle może wpłynąć na sytuację dzisiejszych świadczeniobiorców? Wszyscy urodzeni przed 1949 r. są już w wieku emerytalnym, ich przywilej jest więc dziś czysto teoretyczny.
Urodzeni później też korzystali
W praktyce z art. 39 ustawy (w związku z art. 46) mogli również skorzystać urodzeni później, mianowicie w latach 1949-1968. Pod warunkiem, że nie przystępowali do OFE a do końca 2008 r. zgromadzili 25 lat tzw. okresów składkowych i nieskładkowych.
Jak tłumaczy Wiesława Rokosz, naczelnik wydziału w Oddziale ZUS w Chorzowie, innym zastosowaniem art. 39 może być uzyskanie wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej. Emerytura przysługuje w takim przypadku urodzonym po 1948 r., po osiągnięciu wieku określonego w art. 39 (wiek ustalony poprzez obniżenie wieku 65 lat o 6 miesięcy za każdy pełny rok pracy górniczej nie więcej niż o 15 lat), jeżeli do 1999 r. przepracowali pod ziemią przynajmniej 5 lat, zgromadzili 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych pracy i nie przystąpili do OFE. Co więcej, w tej sytuacji uwzględnia się przy wyliczeniu wcześniejszego wieku emerytalnego również te okresy pracy górniczej, które przypadały po 1998 r.
Trudno mówić o nierówności
- Na przykład do 1999 r. ubezpieczony udowodnił 6 lat pracy górniczej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pod ziemią (czyli posiada co najmniej 5 lat pracy górniczej na dzień 1 stycznia 1999 r.) oraz 5 lat takiej pracy po 1998 r. Łącznie posiada on więc 11 lat pracy górniczej, co uzasadnia obniżenie wieku emerytalnego o 5 lat i 6 miesięcy, zatem wiekiem uprawniającym do emerytury w tym przypadku jest wiek 59 lat i 6 miesięcy - tłumaczy ekspertka.
Okazuje się zatem, że z punktu widzenia całego systemu emerytalnego wątpliwe jest naruszenie konstytucyjnej zasady równości. Sporny przepis umożliwiał bowiem identyczną redukcję konkretnego parametru (powszechny wiek emerytalny) bez względu na to, czy świadczeniobiorca urodził się przed 1949 r., czy później. Zastosowanie dat urodzenia, jako podstawy podziału, było spowodowane przekształceniami systemu i miało praktycznie tymczasowy charakter, bo w naturalny sposób traciło na znaczeniu z upływem lat.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
