Gdy 90 lat temu nieznani artyści - prawdopodobnie górnicy - wykonywali w wyrobiskach Kazimierza-Juliusza płaskorzeźby przedstawiające godło państwowe, to z pewnością nie przypuszczali, że w 2016 r. ich dzieła wyjadą na powierzchnię. Na pewno nie myśleli też o tym, że kopalnia-matka znajdzie się w stanie likwidacji.
Historia pisze jednak różne scenariusze. Ten w pewnym stopniu zakończył się dobrze, bo udało się uratować przed zatopieniem trzy z pięciu orłów.
Po raz pierwszy o tym, że trzeba ratować zabytkowe płaskorzeźby, napisaliśmy w portalu górniczym nettg.pl 8 września. Zwróciliśmy się wówczas z pytaniem do SRK, czy podejmie starania w celu uratowania symboli państwowych. Od naszej publikacji sprawa nabrała tempa. Szybkość działania była konieczna, bo harmonogram prac przewidywał już w połowie września zamknięcie części dołowej kopalni. Ostatecznie termin ten przesunięto o trzy tygodnie.
Manifest polskości
10 września w kopalni Kazimierz-Juliusz uczestniczyliśmy w zjeździe, w czasie którego Aleksander Harkawy z Katowickiego Domu Sztuki oceniał możliwości demontażu zabytkowych obiektów.
- Do uratowania wytypowano dwa orły, które powstały w latach 20. ubiegłego stulecia. Techniczna możliwość przeniesienia ich ze ścian i wywiezienia na powierzchnię, jak najbardziej istnieje - powiedział wówczas Harkawy, który docenił także walory patriotyczne i artystyczne obiektów.
- Taki przejaw sztuki, jak i manifestacji tradycji i polskości, z jakimi można spotkać się w Kazimierzu-Juliuszu, jest wyjątkowy - stwierdził.
Pierwszy z orłów znajdował się w hali pomp na poziomie V kopalni. Wykonano go w 1927 r. Drugi natomiast znajdował się na poziomie IV i był o rok starszy. Przy nim zbudowana była także kapliczka św. Barbary. Oceniono, że ją także uda się uratować. Oczywiście to, że wyrobiska kopalni ma opuścić figurka patronki górników, było bezdyskusyjne. Czekano z tym jednak do ostatniego dnia, by św. Barbara do końca mogła czuwać nad pracownikami.
Wszyscy dbali
W toku prowadzonych prac udało się także odzyskać godło górnicze z 1906 r., które znajdowało się na poziomie III kopalni. Przy orle z poziomu IV dokonano także ciekawego odkrycia. Okazało się, że pod wierzchnią warstwą znajduje się jeszcze jeden orzeł. Roku jego powstania nie udało się oszacować.
Prace nad odzyskaniem zabytków zakończyły się na początku tego miesiąca. 7 października wyjechały one na powierzchnię.
- W tym wyjątkowym dniu naszła mnie smutna refleksja, bo to wydarzenie oznacza definitywny koniec górnictwa węgla kamiennego w Zagłębiu Dąbrowskim. Ta kopalnia to 32 lata mojego życia. Szybem Kazimierz-1, którym dziś wyjechały orły i św. Barbara, zjeżdżałem na swoją pierwszą dniówkę. Przez te lata niezliczoną ilość razy mijałem orły i św. Barbarę. Choć nie było formalnego przypisania do nich, to wszyscy staraliśmy się o nie dbać. Przetrwały blisko 90 lat w niezłym stanie - przyznał Leszek Trzciński, główny inżynier wentylacji w Kazimierzu-Juliuszu, który dodał, że ostatni miesiąc w kopalni był intensywny z racji prowadzenia akcji "Orzeł".
- Cieszę się, że zostały podjęte decyzje, które umożliwiły uratowanie tych zabytków. Są one w końcu częścią historii kopalni oraz dzielnicy Kazimierz Górniczy.
Jeszcze jeden
Ostatecznie na powierzchnię "wyfrunęły" trzy orły, godło górnicze oraz św. Barbara wraz z kapliczką. Ostatnia z wydobytych płaskorzeźb pochodzi z 1950 r.
- Prace nad płaskorzeźbami z 1926 i 1927 r. przebiegały etapami i dzięki temu mieliśmy okazję popracować nad jeszcze jedną, młodszą płaskorzeźbą. Nie mówiliśmy o tym głośno, bo nie wiedzieliśmy, czy zakończy się to powodzeniem. Orzeł ten był trwale przymocowany do podłoża i dlatego bardzo trudno było go odspoić. Niestety efekt końcowy nie był na tyle zadowalający, aby się nim chwalić. W pracowni jednak postaramy się przywrócić mu dawny blask - wyjaśnił TG Aleksander Harkawy.
Pracownia to miejsce, w którym najbliższe miesiące spędzą orły. Potem mają trafić do sosnowieckich muzeów, gdzie być może ucieszą oczy niejednego górnika, który mijał je w wyrobiskach ostatniej kopalni węgla kamiennego w Zagłębiu Dąbrowskim.
Kalendarium akcji "Orzeł"
16 maja 2016 r. - przedstawiciel Trybuny Górniczej i portalu górniczego nettg.pl odwiedza wyrobiska likwidowanej kopalni Kazimierz-Juliusz. Jego uwagę przykuwają płaskorzeźby przedstawiające godło państwowe.
8 września - w portalu górniczym nettg.pl publikujemy materiał o płaskorzeźbach i o tym, że mogą one trafić pod wodę, która wypełni wyrobiska kopalni po zamknięciu części dołowej. Czasu zostaje niewiele, bo ok. dwóch tygodni. Zadajemy pytanie Spółce Restrukturyzacji Kopalń, do której należy zakład, czy zamierza ratować te historyczne obiekty.
10 września - dziennikarz naszej redakcji zjeżdża do kopalni razem z konserwatorem dzieł sztuki Aleksandrem Harkawym, który ma ocenić możliwości odzyskania płaskorzeźb. Do uratowania wytypowane są dwa orły z 1926 r. (poziom IV) i 1927 r. (poziom V). Ponadto ekspert stwierdza, że można zdemontować również kapliczkę św. Barbary znajdującą się pod jedną z płaskorzeźb. Naszym przewodnikiem jest Leszek Trzciński, główny inżynier wentylacji w kopalni.
13 września - SRK informuje nas, że 12 września wszczęto procedurę związaną z przygotowaniem wniosku i wyłonieniem wykonawcy, który zdemontuje i wytransportuje orły na powierzchnię w celu ich przekazania do zainteresowanego muzeum. W związku z tym roboty likwidacyjne w kopalni będą prowadzone w ograniczonym zakresie.
17 września - zapoczątkowane zostały prace związane z demontażem płaskorzeźb. Pierwsze działania prowadzono przy orle z 1927 r., który znajdował się na poziomie V kopalni.
22 września - reporter Trybuny Górniczej był ponownie w kopalni Kazimierz-Juliusz. Obserwował postęp prac związanych z ratowaniem orłów. Dowiedział się, że jest szansa na uratowanie godła górniczego z 1906 r.
23 września - redakcja zwróciła się do SRK ws. godła górniczego. Zapytaliśmy, czy zostanie podjęty trud jego ratowania? Tego samego dnia otrzymaliśmy odpowiedź. Godło także opuści wyrobiska Kazimierza-Juliusza.
26 września - w kopalni zorganizowano zjazd dla dziennikarzy, którym zaprezentowano płaskorzeźby oraz przedstawiono plan działań. Figurka św. Barbary, kapliczka oraz orzeł z 1927 r. były już zdemontowane.
29 września - ponownie przedstawiciel naszej redakcji był w kopalni Kazimierz-Juliusz. Oglądał demontaż elementów godła górniczego. Dowiedział się, że pod orłem z 1926 r. odkryto jeszcze jedną płaskorzeźbę przedstawiającą godło państwowe.
7 października - na powierzchnię wyjechały zabytkowe orły, godło państwowe, figurka św. Barbary oraz kapliczka.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
