W nocy z 2 na 3 maja 1921 r. wybuchło III Powstanie Śląskie wybuchło. Zwycięstwo znacząco zaważyło na przedwojennych granicach Rzeczypospolitej. Podobnie jak wcześniejsze w Wielkopolsce; także zwycięskie. Trwało do 5 lipca 1921 r. Był to ostatni z trzech zbrojnych zrywów polskiej ludności na Śląsku w latach 1919-1921, kiedy ważyła się sprawa przynależności państwowej obszaru należącego wcześniej do Niemiec.
Cel wystąpienia: przyłączyć Górny Śląsk do Polski. Powstanie, jako opcję na wypadek zwycięstwa zwolenników pozostawienia Górnego Śląska w granicach Niemiec, planowano już na długo przed plebiscytem. Podobne zresztą działania planowali Niemcy na wypadek niekorzystnego dla siebie wyniku głosowania. Obszar przyznany Polsce powiększony został do ok. 1/3 spornego terytorium. Polsce przypadło 50 proc. hutnictwa i 76 kopalń węgla. Miało to ogromne znaczenie dla gospodarczego bytu II Rzeczypospolitej. Cel powstania został w dużej mierze osiągnięty.
20 marca 1921 r. przeprowadzono plebiscyt na spornych terenach Górnego Śląska. W głosowaniu dopuszczono udział osób, które wcześniej wyemigrowały ze Śląska. W tym celu z Niemiec przyjechało 182 tys. emigrantów, z Polski - 10 tys. Głosowało ok. 97 proc. uprawnionych osób, z czego ok. 19 proc. stanowili wcześniejsi emigranci. Za przynależnością do Polski opowiedziała się mniejszość - 40,3 proc. głosujących.
Komisja Plebiscytowa zdecydowała o przyznaniu prawie całego obszaru Niemcom. Na tę wieść wcześniejsze pojedyncze strajki niezadowolonych z warunków życia mieszkańców regionu przekształciły się 2 maja w strajk generalny. W nocy z 2 na 3 maja rozpoczęło się powstanie. Na jego czele stanął znany działacz społeczny, a wcześniej komisarz plebiscytowy, Wojciech Korfanty.
Korfanty ( ur. w 1873 r. w Siemianowicach Śląskich) był od 1920 r. polskim komisarzem plebiscytowym na Górnym Śląsku (mianowanym przez rząd II RP). Gdy wyniki plebiscytu określono jako niekorzystne dla Polski, Korfanty proklamował powstanie i stanął na jego czele. Od początku nie był przekonany, że może zakończyć się ono zwycięstwem. Widział w wystąpieniu przede wszystkim zbrojną manifestację Górnoślązaków nastawionych propolsko. W jego opinii powstanie miało zwrócić uwagę Komisji Międzysojuszniczej mającej dokonać podziału Śląska pomiędzy Polskę i Niemcy. Dlatego też zarządził wstrzymanie działań zbrojnych i czekanie na decyzję mocarstw Ententy. W lipcu 1921 r. opuścił Śląsk, desygnując na stanowisko swego następcę Józefa Rymera.
Bitwa o Górę Św. Anny
Powstańcy zdołali opanować prawie cały obszar plebiscytowy, później broniąc go przed siłami niemieckimi. Największą bitwę III Powstaniu Śląskim stoczono w okolicach Góry św. Anny.
Gwardian Kolumban z klasztoru franciszkanów na Górze św. Anny w swoim pamiętniku napisał:
"Nikt by nie przypuszczał, że wystarczyło na to (opanowanie Góry Św. Anny - red.) około 40 rezolutnych chłopców uzbrojonych tylko w jeden karabin maszynowy i kilka karabinów ręcznych z 20 nabojami na chłopa". Czyli punkt ten opanowany bez większych przeszkód. Znacznie więcej problemów mieli Niemcy, którzy by odbić Górę z rąk powstańców potrzebowali ok 3 tys. żołnierzy (pod dowództwem generała) i dwa i pół tygodnia. I choć Niemcy przejęli ten strategiczny punkt, to front nie został przełamany, a walki wokół tej Góry prowadzone były prawie końca III Powstania Śląskiego.
W III powstaniu śląskim wzięło udział około 60 tys. Polaków - 1218 spośród nich poległo, 794 odniosło rany. W wyniku powstania zdecydowano o korzystniejszym dla Polski podziale Śląska.
W związku z Polską i dla Polski
Najwyższym polskim organem militarnym na Górnym Śląsku w dniu wybuchu powstania 3 maja 1921 r. była Naczelna Komenda Wojsk Powstańczych. Komendą kierował ppłk Maciej hrabia Mielżyński ps. Nowina-Doliwa, a od 6 czerwca 1921 r. ppłk Kazimierz Zenkteller ps. Warwas, obydwaj pochodzący z Wielkopolski. Zastępcą naczelnego dowódcy został mjr. Jan Ludyga-Laskowski - b. dowódca 1. Dywizji Wojsk Powstańczych. Szefem sztabu NKWP był mjr Stanisław Janusz Rostworowski ps. Lubieniec, szefem oddziału organizacyjnego - kpt. Alojzy Horak ps. Nestorowicz, szefem oddziału operacyjnego - por. Remigiusz hrabia Grocholski ps. Brochwicz, a szefem oddziału personalnego - por. Alfons Zgrzebniok ps. Rakoczy...
Głównymi doradcami wojskowymi dyktatora powstania, Wojciecha Korfantego, byli wysłannicy polskiego Ministerstwa Spraw Wojskowych, w tym mjr. Roman Abraham ps. "Roman Wydera", ur. we Lwowie, por. Wojciech Stpiczyński, ur. w Warszawie, oraz odpowiedzialny za wywiad wojskowy na Górny Śląsk - por. Jan Kowalewski, ur. w Łodz
Z obszaru plebiscytowego do Polski przyłączono 29 proc. terenu i 46 proc. ludności. W Polsce znalazły się m.in. Katowice, Świętochłowice, Królewska Huta (obecnie Chorzów), Rybnik, Lubliniec, Tarnowskie Góry i Pszczyna. Podział był też korzystny dla Polski gospodarczo - na przyłączonym terenie znajdowały się 53 z 67 istniejących kopalń, 22 z 37 wielkich pieców oraz 9 z 14 stalowni.
Dwie strony medalu
Według historyka z Uniwersytetu Śląskiego prof. Zygmunta Woźniczki z perspektywy czasu III powstanie śląskie stało się kulminacją odrodzenia narodowego Ślązaków, które prowadziło ich po wiekach nieobecności z powrotem do Polski. W skali europejskiej było to wówczas ewenementem, np. Litwini czy Ukraińcy, którzy byli w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, w tym samym mniej więcej czasie też odradzają się narodowo, ale idą przeciw Polsce.
Na koniec trzeba podkreślić, że dla wielu Ślązaków (głównie o nastawieniu proniemieckim) powstania śląskie były wojną domową (stanowczo i jednoznacznie taki pogląd lansuje dr Jerzy Gorzelik, lider Ruchu Autonomii Śląska). Taka ocena wydarzeń wynikała z tego choćby, że w czasie I wojny światowej przyszli powstańcy i ich przeciwnicy walczyli ramię w ramię, w jednym szeregu, w jednym okopie. W owym czasie, o czym warto pamiętać, formowanie się państwa polskiego (po 123 latach austriacko-niemieco-rosyjskiej okupacji) było postrzegane w Niemczech (i nie tylko tam) jak swego rodzaju wybryk natury. Działania powstańcze (prowadzone w korelacji z odrodzonym państwem polskim i na rzecz przyłączenia Górnego Śląska do niego) były traktowane jako zamach na integralność terytorialną państwa niemieckiego. Po prostu: w dziejach ludzkich nie ma sytuacji jednobiegunowych. Jeśli więc Polacy uważali, że dzięki powstaniom śląskim to czy tamto zyskali, to Niemcy mieli odwrotny pogląd. Po latach można tworzyć alternatywne wersje dziejów. Czy gdyby decyzja Komisji Plebiscytowej była w swym wymiarze korzystna dla Polski, to nie doszłoby do wybuchu III Powstania Śląskiego? A gdyby nie doszło, to czy Niemcy pogodziliby się z tym faktem? Sądzić należy, że tak czy inaczej na Górnym Śląsku musiało dojść do rozstrzygnięć na drodze zbrojnej.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
