Zasady nabywania uprawnień do emerytury wcześniejszej - dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., które udokumentowały okres pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, unormowane zostały w przepisach art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.). Powołany przepis oprócz warunków ogólnych, przewiduje warunki dodatkowe, które określają wiek uprawniający do przejścia na emeryturę w zależności od charakteru oraz udokumentowanej liczby lat pracy w szczególnych warunkach.
Do warunków ogólnych zaliczymy udokumentowanie na dzień 1 stycznia 1999 r. okresu składkowego i nieskładkowego, wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiet oraz 25 lat dla mężczyzn, w tym okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze określony w dotychczasowych przepisach.
Przy ustalaniu wymaganych okresów składkowych i nieskładkowych stosuje się zasadę:
• okresy nieskładkowe nie mogą przekraczać jednej trzeciej udokumentowanych okresów składkowych,
• uwzględnia się jak okresy składkowe:
• okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono składkę,
• przypadające przed 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 lat życia,
• przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu 16. roku życia,
• nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków, zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
Warunki nabywania prawa do emerytury
Warunki nabywania prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach oraz szczegółowe wykazy tych prac zawarte zostały w przepisach art. 32 wymienionej wyżej ustawy oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.
Osoby, które wykonywały zatrudnienie w stanowiskach wymienionych w wykazie A stanowiącym załącznik do wymienionego rozporządzenia, nabędą uprawnienia do emerytury, jeżeli oprócz warunków ogólnych: udokumentują co najmniej 15 lat takiej pracy, osiągną wiek emerytalny wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn.
Osoby, które wykonywały pracę na przeróbce mechanicznej węgla, pracę górniczą, pracę przy wydobywaniu i udostępnianiu węgla brunatnego, które zostały ujęte w wykazie B, uzyskają uprawnienia emerytalne, jeżeli łącznie z warunkami ogólnymi: udokumentują co najmniej 20 lat zatrudnienia przy pracach wymienionych wyżej, osiągną wiek wynoszący co najmniej 50 lat dla kobiety i 55 lat dla mężczyzny.
Szczegółowe warunki przewidziane w art. 39 odnoszą się natomiast do pracowników, którzy nie spełniają wymaganych warunków do emerytury górniczej na podstawie art. 50a, a na dzień 01.01.1999 r. posiadają udowodniony okres co najmniej 5 lat pracy górniczej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pod ziemią, lub pracy górniczej, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego oraz w kopalniach otworowych siarki. W przypadku tej grupy osób wymagany wiek emerytalny, ustala się w ten sposób, że wiek emerytalny 65 lat dla mężczyzn, 60 lat dla kobiet obniża się o 6 miesięcy za każdy udokumentowany pełny rok pracy górniczej, o której mowa wyżej, nie więcej jednak niż o 15 lat. Okres pracy górniczej stanowiący podstawę obniżenia wieku emerytalnego ustala się na dzień przejścia na emeryturę, to oznacza, że okresy pracy górniczej - wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy - przebyte po 31 grudnia 1998 r. dla pracowników wymienionych powyżej również mają wpływ na obniżenie powszechnego wieku emerytalnego.
Ponadto osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. mogą skorzystać z możliwości przejścia na emeryturę na zasadach określonych w art. 46 w związku z art. 32 ustawy emerytalnej, jeżeli do dnia 31 grudnia 2008 r.:
- udokumentowały okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn,
- spełniły warunki dotyczące wieku,
- udokumentowały wymagany okres pracy w szczególnych warunkach,
- nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyły wniosek o przekazanie środków, zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu na dochody budżetu państwa.
Zasady dokumentowania pracy w szczególnych warunkach
Podstawowym dokumentem stwierdzającym wykonywanie prac w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze jest:
- świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wystawione według wzoru stanowiącego załącznik do resortowych aktów prawnych, lub
- świadectwo pracy zawierające odpowiedni zapis wskazujący na wykonywanie prac w szczególnych warunkach oraz wskazanie działu pozycji i nazwy aktu prawnego, w których dane stanowisko zostało wymienione.
Wymienione dokumenty winny zostać sporządzone przez:
- zakład pracy, w którym pracownik świadczył pracę, lub
- następcę prawnego zakładu pracy albo
- zakład pracy, który przejął pracownika na podstawie art. 23 Kodeksu pracy,
- organy założycielskie zlikwidowanych zakładów pracy, w tym przez byłe Ministerstwo Gospodarki,
Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa.
UWAGA! Jednostki zajmujące się przechowywaniem dokumentacji zatrudnienia (archiwa) - nie są uprawnione do kwalifikowania prac w szczególnych warunkach i do wystawiania świadectw wykonywania pracy w szczególnych warunkach.
Zasady kwalifikowania prac w szczególnych warunkach
Przy ustalaniu okresów prac w szczególnych warunkach należy pamiętać o następujących zasadach:
1. Praca w szczególnych warunkach musi być wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przewidzianym dla danego stanowiska pracy.
2. Wykonywanie pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy bądź wykonywanie różnego rodzaju prac, innych niż wykazane w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, nie może stanowić podstawy do uznania wskazanego w świadectwie okresu, jako okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
3. Przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
4. Okresy czynnej służy wojskowej, przypadające od dnia 29 listopada 1967 r. do dnia 31 sierpnia 1979 r., podlegają zaliczeniu do pracy w szczególnych warunkach, jeżeli w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z tej służby pracownik zgłosił pracodawcy swój powrót do pracy w celu podjęcia zatrudnienia na tych samych warunkach, u którego był zatrudniony w chwili powołania do służby. Zasady tej nie stosuje się przy ustalaniu uprawnień do emerytury na podstawie art. 46 w związku z art. 32.
5. Przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach prace wykonywane na stanowiskach wymienionych w wykazie B mogą być zaliczane do okresów pracy wykonywanych na stanowiskach wymienionych w wykazie A. Jednakże prace wymienione w wykazie A nie mogą zostać zaliczone do prac wymienionych w wykazie B.
6. Stanowisko, na którym wykonywana była praca w szczególnych warunkach, winno być zgodne z wykazem prac w szczególnych warunkach zawartym w jednym z następujących aktów prawnych:
- rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
- zarządzeniach, uchwałach resortowych wydanych na podstawie § 1 ust. 2 wymienionego rozporządzenia - przez właściwych dla danego resortu ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze dla podległych i nadzorowanych zakładów pracy (dotyczy zakładów pracy, w których takie wykazy obowiązywały).
Dokumentacja niezbędna do ubiegania się o emeryturę
W celu ubiegania się o przyznanie emerytury należy przedłożyć następujące dokumenty:
- wniosek o emeryturę (Zus Rp-1E),
- informację dotyczącą okresów składkowych i nieskładkowych (Zus Rp-6),
- dokumenty potwierdzające przebyte okresy zatrudnienia / prowadzenia działalności gospodarczej / służby wojskowej / pobierania zasiłków chorobowych / pobierania zasiłku dla bezrobotnych / urlopu wychowawczego / nauki w szkole wyższej / praktycznej nauki zawodu,
- dowody / dokumenty potwierdzające okresy nieskładkowe,
- dokumenty potwierdzające okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
- dokumenty potwierdzające osiągane wynagrodzenie.
Poradnik został opracowany przy współpracy Oddziału ZUS w Zabrzu.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
