Staraniem Grzegorza Wałowskiego zostały ostatnio wydane dwie książki traktujące o biedaszybach w okolicach Wałbrzycha i Nowej Rudy na Dolnym Śląsku*. Temat całkowicie już zapomniany. Zarówno przez media, jak i przez tzw. czynniki rządowe.
Nie jest to zjawisko, którym można byłoby się pochwalić na salonach międzynarodowej polityki. Tymczasem zainteresowanie nim istenieje również poza granicami naszego kraju. Świadczą o tym nadchodzące dla niego zagraniczne zaproszenia na odczyty, sympozja i konferencje związane z górnictwem.
Mimo prześladowań, zakazów i wyroków sądowych kilkaset osób w rejonie Wałbrzycha i Nowej Rudy nadal trudni się wydobyciem węgla kamiennego w biedaszybach. Są oni do tego zmuszeni przez brak innego zatrudnienia i konieczność posiadania jakichkolwiek środków do życia. Wydobywany przez nich węgiel w skali kilku tysięcy ton rocznie łatwo znajduje nabywców. Decyduje o tym niższa jego cena oraz wyższa jego jakość.
Uczony z biedaszybów
Nie jest to żadna ironia. Wręcz przeciwnie. Paradoks polega na tym, że biedaszyby są określeniem raczej pejoratywnym. Pracują w nich na ogół ci, którzy już nic nie mają do stracenia, a innej pracy w żaden sposób nie mogą znaleźć. Jest to również praca wielce ryzykowna, choćby z tego tylko powodu, że wszelkie zabezpieczenia są tu umowne, prowizoryczne i wykonane metodą chałupniczą. Jednym z górników pracujących w tych "bieda kopalniach' był bohater tego tekstu. Po likwidacji Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego (DZW) w 2001 roku wraz z tysiącami swoich kolegów znalazł się na bruku. Bezrobocie w regionie wałbrzyskim dochodziło do 30 procent i o żadnej pracy nie było co nawet marzyć. A żyć trzeba. Nie jeden raz ścigała go policja, nachodził Okręgowy Urząd Górniczy. Ciążą na nim cztery prawomocne wyroki sądowe za prace w biedaszybach. Wszak praca w nich jest nielegalna. Nikt nie wydał zgody na tego rodzaju eksploatację.
Wiadomo, że kopaliny są własnością Skarbu Państwa i trzeba mieć koncesje na ich wydobywanie. Nikt z tych bezrobotnych i pozostawionych samym sobie górników nawet nie zamierzał się o to starać. Po pierwsze wiadomo było, że żadne władze na coś takiego nie wyrażą zgody. Po drugie na wszelkie starania trzeba mieć przynajmniej minimalny kapitał, a tu na chleb nie starczało od pierwszego, do pierwszego.
Ponieważ bezrobocie w tej branży dotyczyło wszystkich specjalności górniczych, znaleźli się inżynierowie, którzy mając dostęp do map występowania węgla na tym terenie, dobrze wiedzieli, gdzie go trzeba szukać. Trzeba przyznać, że Grzegorz Wałowski nie ogranicza się tylko do odnotowywania tego zjawiska, ale stale pracuje nad nowymi technikami i propozycjami wznowienia eksploatacji zalegających tu pokładów węgla kamiennego. Jest czymś wielce zastanawiającym, że opiekę naukową nad pracami ambitnego górnika z biedaszybów podjął się nie Główny Instytut Górnictwa, ani też AGH, czy Politechnika Gliwicka i Wrocławska ze swoimi wydziałami górniczymi, ale Politechnika Opolska i jej Wydział Mechaniczny.
Wykorzystać istniejące pokłady
Na temat techniki i technologii podziemnego zgazowania i uwodornienia węgla kamiennego istnieje obszerna już literatura naukowa. Są też wykonane badania eksperymentalne. Prace Grzegorza Wałowskiego nie są pod tym względem czymś nowym. Jednak sam fakt podejmowanych prób zastosowania tych technologii w porzuconym Dolnośląskim Zagłębiu Węglowym zasługuje na uwagę. Tym bardziej, że prowadzone przez niego systematyczne prace w tej części kraju są całkowicie nowatorskie.
Opieka naukowa Politechniki Opolskiej sprawiła, że autor tych książek uzyskał tu stopień magisterski na podstawie rozprawy o biedaszybach. Teraz ma otwarty przewód doktorski, a wspomniane publikacje są związane z jego dalszymi studiami nad zagadnieniem istnienia biedaszybów, jak i gospodarczym i przemysłowym wykorzystania istniejących tu jeszcze zasobów węgla kamiennego. Jego ewentualna odkrywkowa eksploatacja jest z wielu powodów niemożliwa. Dlatego, że płytko zalegające pokłady występują w zurbanizowanych częściach miasta. Zapadają one stromo i odkrywkowo dostępne zasoby szybko zostałyby wyczerpane, Stąd mogą być tu przydatne tylko nowoczesne technologie zgazowania i uwodornienia węgla kamiennego. Ten ostatni proces w jakiś sposób wykorzystuje technologię eksploatacji gazu łupkowego. Z tego powodu wydaje się, że ma on największe szanse na wdrożenie do praktyki.
Złamane prawo
Przy tej okazji przypomnieć trzeba, że w PRL biedaszyby pokazywane były, jako symbol bezrobocia, biedy i poniżenia śląskich górników za czasów "Polski sanacyjnej". Nikomu wtedy do głowy nawet nie przyszło, że sytuacja ta powtórzy się. Tym razem na Dolnym Śląsku.
Po 1989 roku w całym kraju dla górnictwa nastały złe czasy. Uprzywilejowane w tzw. "minionym okresie", teraz miało przeciwko sobie wszystkich. Każde kłamstwo, fałszerstwo i pomówienie, jakie kierowano pod jego adresem było przyjmowane, jako rzecz oczywista i nie wymagająca żadnych dowodów. Górnictwo stało się niepotrzebnym symbolem zacofania i technologii nawiązującej do XIX wieku. Na pierwszy ogień poszło najmniej dochodowe DZW. Dopuszczono się przy tym złamania obowiązującego wtedy prawa geologicznego i górniczego, które zabraniało porzucania zasobów bilansowych, czyli opłacalnych ekonomicznie.
Po to, aby wyminąć ten zakaz, stworzono poza prawną definicję tzw. "zasobów pozabilansowych grupy "b", do której wbrew nazwie zaliczono zasoby bilansowe! Jednak takich zasobów nie chciano eksploatować, choć formalnie byłoby to opłacalne.
Początkowo nawet je wykazywano w oficjalnych dokumentach. Potem wobec pojawiającej się krytyki tego rodzaju działalności skreślono je z wszelkiej ewidencji. Tak właśnie postąpiono z zasobami DZW. Teraz już "legalnie" kopalnie można było zatopić, wszak zostały one pozbawione zasobów. Trzeba zadać sobie pytanie, czy lepiej jest mieć duże zasoby, choć trudne do eksploatacji, czy małe i łatwe?
Pozornie odpowiedź wydaje się prosta lepiej jest mieć duże zasoby, choć trudne w eksploatacji. Praktyka jest zwykle inna. Po co się trudzić, ryzykować i męczyć się, kiedy można lekko, łatwo i wygodnie. Że kopalnia będzie miała krótszy żywot? A co nas to obchodzi? Nas tu już nie będzie. Tym niech się martwią nasi następcy. Ten mało odpowiedzialny tok rozumowania jest na ogół dość powszechny. W ten sposób skreślono z ewidencji około 4,5 miliarda ton z zasobów węgla kamiennego. Na ich udokumentowanie wydano mniej więcej tyleż złotówek. Można zadać kolejne retoryczne pytanie. Po co najpierw wydaje się pieniądze na poszukiwania złóż węgla kamiennego? Po to, aby po udokumentowaniu ich zasobów, potem skreślić je z ewidencji. W tym kontekście cała ta procedura wydaje się być żywcem wyjęta z surrealistycznej tragedii w stylu Sławomira Mrożka.
Przyszłość... biedaszybów
Dotychczasowa praktyka pokazuje, że żadne represje (kary) nie są w stanie zlikwidować biedaszybów. Z jednej strony nie przynoszą one nikomu chwały, lecz z drugiej dają utrzymanie setkom rodzin pozbawionych zatrudnienia. Podejmowane przez Grzegorza Wałowskiego i Politechnikę Opolską próby zastosowania tu nowych technologii są jakąś szansą dla byłych górników, dziś pozbawionych środków do życia. Są one również szansą na dla całego regionu Wałbrzycha i Nowej Rudy...
• Grzegorz Wałowski - Wałbrzych: od biedaszybów do... Podziemne zgazowanie węgla kamiennego. Wydawnictwo Akcji Katolickiej Archidiecezji Lubelskiej. Lublin 2009.
• Grzegorz Wałowski - Nowa Ruda: od biedaszybów do... Podziemne uwodornienie węgla kamiennego. Wydawnictwo Poligraf. 2011.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
