Energetyka węglowa w Unii Europejskiej: schyłek epoki czy strategiczna rezerwa? Narzekamy na wysokie rachunki za prąd, lecz czy mamy w ogóle pojęcie o efektywności energetycznej naszych gospodarstw domowych? Wreszcie kwestia bezpieczeństwa surowcowego – to główne tematy dyskutowane podczas XXXVIII konferencji z cyklu „Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej”.
W dobie transformacji energetycznej dostęp do wiarygodnych, aktualnych i kompleksowych danych geologicznych staje się fundamentem bezpiecznego planowania inwestycji oraz zarządzania zasobami naturalnymi. Prowadzenie Centralnego Archiwum Geologicznego należy do zadań Państwowej Służby Geologicznej, którą pełni Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy (PIG-PIB). Jak podkreślili w swej prezentacji naukowcy reprezentujący Polską Akademię Nauk: Wiktoria Brzezińska-Paciorek, Aleksandra Czul i Artur Dyczko, CAG nie tylko pełni funkcję technicznego zaplecza gromadzenia i przechowywania informacji geologicznej, lecz także stanowi istotne narzędzie wspierające rozwój gospodarczy, bezpieczeństwo surowcowe oraz podejmowanie świadomych decyzji planistycznych i inwestycyjnych. Polityka Głównego Geologa Kraju jednoznacznie wskazuje nowy kierunek rozwoju Państwowej Służby Geologicznej – od instytucji dokumentacyjnej po jednostkę odpowiedzialną za bezpieczeństwo surowcowe i cyfrowe kraju.
Węgiel koksowy po raz czwarty uzyskał status surowca krytycznego dla europejskiej gospodarki
Jak co roku uczestnicy konferencji wysłuchali raportu Mirosława Skibskiego, dyrektora oddziału ARP w Katowicach, który poinformował o wynikach finansowych spółek górniczych po ośmiu miesiącach roku. Za 2024 r. wynik finansowy branży netto to minus 13,4 mld zł, zaś po 8 miesiącach 2025 r. to 5,5 mld zł na minusie. Wygląda więc na to, że wynik górnictwa za cały 2025 r. będzie zbliżony do ubiegłorocznej straty. W 2012 r. wydobyto w polskich kopalniach ponad 79 mln t węgla, natomiast już w 2024 r. były to tylko 44 mln t. Po 8 miesiącach było to 27 mln t, a liczba kopalń zmniejszyła się w tym czasie z 30 do 17 obecnie. Poziom wydobycia po 8 miesiącach br. spadł względem porównywalnego okresu 2024 r. o 5,5 proc. Węgla energetycznego wydobyliśmy w tym roku 19,1 mln t, z kolei w zeszłym roku było to 21,3 mln ton. Udział rynku krajowego w strukturze sprzedaży wzrósł natomiast z 86 proc. w 2013 r. do prawie 94 proc. w 2018 r., czyli zmalał udział eksportu.
Aleksandra Burczyk, Jacek Witek i Jan Marcisz przypomnieli z kolei, że w 2024 r. węgiel koksowy po raz czwarty uzyskał status surowca krytycznego dla europejskiej gospodarki, a więc mającego ogromne znaczenie gospodarcze, obarczone ryzykiem przerwania dostaw ze względu na wysoką koncentrację jego produkcji poza Unią Europejską. W planach długoterminowych JSW stale zakłada ponad 80 proc. produkcję węgla koksowego. Pozostała część produkcji to węgiel do celów energetycznych, który trafia do energetyki zawodowej, JSW bowiem nie prowadzi sprzedaży węgla odbiorcom indywidualnym. Zakładany stały wzrost produkcji węgla koksowego, surowca krytycznego Unii Europejskiej, jest zgodny z założeniami transformacji energetycznej. Produkcja węgla do celów energetycznych prowadzona jest w KWK Knurów-Szczygłowice oraz w KWK Budryk. Węgiel ten charakteryzuje się niską zawartością siarki – poniżej 0,5 proc. i niską zawartością chloru – poniżej 0,3 proc. przy średniej klasie sprzedaży 21-23 – podkreślili autorzy opracowania.
Prof. Zbigniew Grudziński zwrócił uwagę, że ceny węgla na rynku międzynarodowym w ostatnich latach podlegały olbrzymim wahaniom. Główne czynniki je kształtujące to popyt i podaż, zwłaszcza dużych gospodarek światowych Chin czy Indii, oraz koszty produkcji i wydobycia u głównych eksporterów węgla energetycznego.
– Od lat najwięksi eksporterzy węgla to: Indonezja, Australia, Rosja, RPA, Kolumbia i USA. Ceny węgla w okresie 2020-2025 były kształtowane głównie przez takie czynniki, jak: kryzys wywołany przez COVID-19, inwazja Rosji na Ukrainę, różne polityki klimatyczne wdrażane w wielu krajach oraz niepewność polityki importowej Chin i Indii. Kompilacja tych czynników spowodowała, że ceny węgla były ekstremalnie wysokie i bardzo zmienne – podkreślił prof. Zbigniew Grudziński.
Są kraje, które widzą w węglu energetyczne zabezpieczenie
Choć w Brukseli najchętniej pożegnaliby się z węglem od zaraz, to jednak są kraje, które widzą w tym surowcu swoje energetyczne zabezpieczenie. I Polska nie jest tu odosobniona. Niemcy zaplanowali odejście od węgla brunatnego w energetyce dopiero na 2038 r. W pierwszej połowie br. w kraju naszych zachodnich sąsiadów wyprodukowano więcej energii elektrycznej z węgla niż z energii słonecznej. O tym, jaki los może czekać węgiel w najbliższych latach, mówiły Anna Kielerz i Monika Porzerzyńska-Antonik z Agencji Rozwoju Przemysłu.
Spore zainteresowanie towarzyszyło prezentacji raportu opracowanego przez Tadeusza Chmielniaka, Czesławę Rosik-Dulewską i Tomasza Chmielniaka na temat funkcji nowych technologii, w tym technologii wodorowych, w realizacji scenariuszy Net Zero Emissions. Sprawy zmian klimatycznych i polityki klimatycznej Unii Europejskiej budzą zrozumiałe emocje. UE i wiele państw deklaruje uzyskanie do 2050 r. neutralności klimatycznej, skutkującej ograniczeniem globalnego ocieplenia o 1,5-2 st. C. Jej osiągnięcie wymaga wprowadzenia różnych klas technologii. O ich rodzaju decyduje głównie struktura emisji dwutlenku węgla do atmosfery oraz przewidywany potencjał techniczno-ekonomiczny możliwych do opracowania technologii paliwowych i konwersji energetycznych. Podstawowe rodzaje branych pod uwagę technologii energetycznych to: OZE (energetyka wiatrowa i słoneczna), technologie jądrowe, w tym SMR-y, technologie wodorowe, geotermia, technologie paliw kopalnych z CCS. Przy okazji przypomniano, że energetyka odpowiedzialna jest za ok. 40 proc. globalnych emisji, transport – ok. 25 proc., pozostałe emisje: przemysł ciężki – hutnictwo, cement, chemia, rolnictwo i budownictwo to tzw. emisje rozproszone. Opracowano wiele normatywnych scenariuszy osiągnięcia założonych celów. Różnią się one rodzajem przyjętych technologii, skalą rozwoju gospodarczego oraz kształtowaniem się sytuacji demograficznej.
Można wnioskować, że zeroemisyjne systemy gospodarcze, charakteryzujące się globalnym wzrostem ekonomicznym, będą możliwe dzięki rozwojowi i wdrożeniu ambitnych, zaawansowanych technologii energetycznych, wspieranych nowymi technologiami informatycznymi oraz postępem w integracji różnych klas technologii – podkreślili autorzy prezentacji.
Pora zdekarbonizować własne „M”
I wreszcie kwestia efektywności energetycznej naszych gospodarstw domowych. Otóż istotnym dokumentem wpływającym na wielkość zapotrzebowania na energię końcową przez gospodarstwa domowe jest dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków – Energy Performance of Buildings Directive (EPDP, Dyrektywa UE 2024/1275). Przypomniała o tym dr hab. inż. Katarzyna Stala-Szlugaj z Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN. Będzie ona musiała zostać transponowana do prawa krajowego do 29 maja 2026 r. Dyrektywa EPDP bezpośrednio przyczynia się do realizacji celów UE w zakresie energii i klimatu, a zwłaszcza do osiągnięcia w pełni zdekarbonizowanych zasobów budowlanych do 2050 r. poprzez renowację energetyczną.
– Prawie 75 proc. zasobów budowlanych UE jest nieefektywnych energetycznie, a dodatkowo ok. 85-95 proc. istniejących budynków będzie nadal funkcjonowało w 2050 r. Dlatego kluczowym celem przytaczanej dyrektywy jest inicjowanie i wspieranie renowacji budynków, w tym przechodzenie na bezemisyjne systemy grzewcze – zwróciła uwagę dr hab. inż. Katarzyna Stala-Szlugaj.
Obrady XXXVIII konferencji z cyklu „Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej” odbywały się w dniach 20-22 października w Zakopanem pod patronatem Komitetu Górnictwa PAN oraz Komitetu Problemów Energetyki PAN. Z ramienia Instytutu GSMiE PAN konferencję zorganizowała Pracownia Ekonomiki i Badań Rynku Paliwowo-Energetycznego. Konferencji patronowały medialnie „Trybuna Górnicza” i portal nettg.pl.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
