Gdyby nie górnictwo węgla kamiennego, to nie byłoby Pojezierza Dąbrowskiego. Jeziora, czyli popularne w całym regionie Pogorie, powstały w miejscu dawnych piaskowni. Od lat są ulubionym miejscem wypoczynku.
Wydobycie piasku na potrzeby kopalń spowodowało pojawienie się dużych zbiorników wodnych, dziś ulubionych miejsc rekreacji nie tylko mieszkańców Dąbrowy Górniczej.
Pod koniec XIX w. na terenie miasta działają trzy duże kopalnie węgla: Paryż, Flora i Reden oraz wiele małych. Wydobycie węgla pod miastem ze względu na ochronę budynków wymusza stosowanie podsadzki, a do tego potrzebne są duże ilości piasku. Powstające odkrywki piaskowe z czasem zamieniane są w zbiorniki wodne, tak powstają obecne Pogorie. Dzisiaj trudno sobie wyobrazić miasto bez tych atrakcji, które właśnie obchodzą okrągłe jubileusze.
Jedynka była pierwsza
Najstarszym pokopalnianym jeziorem w Dąbrowie Górniczej jest Pogoria I.
– Początki tego zbiornika sięgają roku 1922, kiedy Towarzystwo Francusko-Włoskie, właściciel między innymi kopalni węgla Paryż, otwiera tu piaskownię Gołonóg. Piasek był niezbędny do podsadzki hydraulicznej (zamułki), czyli do wypełniania pustych przestrzeni po wybraniu węgla w celu ochrony obiektów na powierzchni przed szkodami górniczymi. Piasek wydobywano koparkami wieloczerpakowymi i transportowano koleją elektryczną w rejon szybów kopalni Paryż – opowiada Zbigniew Mirkowski, adiunkt w Muzeum Miejskim Sztygarka w Dąbrowie Górniczej.
Wydobywanie piasku w Gołonogu na potrzeby kopalń. W tym miejscu powstała Pogoria I. Fot. Bracia Altman/Muzeum Miejskie Sztygarka
Warto wiedzieć, że początki eksploatacji węgla na obszarze górniczym kopalni Paryż sięgają lat 80. i 90. XVIII w. Wydobycie węgla zakończono 30 czerwca 1995 r., a ostateczną likwidację wyrobisk dołowych ukończono półtora roku później, w grudniu 1996 r.
Nie wiadomo, kiedy ostatecznie zakończono wydobycie piasku i utworzono w tym miejscu zbiornik wodny.
– W tym przypadku zdania są podzielone. Często w opracowaniach pojawia się rok 1943. Być może wtedy zakończono wydobycie na drugim, niższym poziomie i rozpoczęto częściowe zatapianie wyrobiska. Jednak z przekazów ustnych świadków wiemy, że 80 lat temu, w 1945 roku, w trakcie ofensywy wojsk radzieckich nie dopilnowano urządzeń pompowych i poziom wody podniósł się na tyle szybko, że przekroczono stan równowagi hydrogeologicznej i powstał zbiornik Pogoria I – podkreśla historyk.
Pogoria I ma powierzchnię 60 hektarów i maksymalną głębokość 8,5 m.
Pogoria I. Fot. Muzeum Miejskie Sztygarka
Jeśli chodzi o Pogorię II, to historia tego zbiornika wodnego jest równie ciekawa.
– Pierwotnie funkcjonowała tu kopalnia piasku Gołonóg II, która zaczęła działalność 90 lat temu, w 1935 r., a wydobycie zakończono 70 lat temu, w 1955 r. Powstałe wyrobisko miało aż 94 hektary powierzchni i głębokość do około 15 m. Jednak w tym przypadku nie planowano powstania tu zbiornika wodnego. Odkrywka została przeznaczona do składowania mas ziemnych pochodzących z nadkładu udostępnianych kopalń piasku Gołonóg III i Kuźnica Warężyńska, a także prawdopodobnie z odkrywki węglowej Brzozowica. Masy ziemne gromadzono tu przez ponad 20 lat, sukcesywnie zasypując wyrobisko – opowiada Zbigniew Mirkowski. – Tereny te też spontanicznie porastała roślinność, a w zagłębieniach tworzyły się oczka wodne. Większość powierzchni terenu dawnej kopalni po zasypaniu została zrekultywowana w kierunku leśnym, jednak ilość mas ziemnych była niewystarczająca do całkowitego zasypania i wyrównania powierzchni odkrywki. Ostatecznie zdecydowano o zalaniu wodą pozostałego wyrobiska i przeznaczeniu go jako ostoję flory i fauny. Zalewanie prowadzono w latach 1978-80, a powstały zbiornik Pogoria II ma powierzchnię 24 hektarów – dodaje.
Najsłynniejsze, czyli trójka i czwórka
Jak podkreśla Zbigniew Mirkowski, kopalnia piasku Gołonóg III działalność rozpoczyna w 1962 r., a wydobycie kończy już w 1972 r. Eksploatacja i zapotrzebowanie na piasek podsadzkowy musiało być w tamtym okresie ogromne, skoro w około 10 lat wydobyto stąd i przetransportowano do kopalń węgla 29 mln m sześc. piachu.
– W 1973 r., po niewielkich pracach ziemnych, rozpoczęto wypełnianie wodą odkrywki. Woda pochodziła z odwadniania rekultywowanego wyrobiska kopalni Gołonóg II i już funkcjonującego wyrobiska kopalni piasku Kuźnica Warężyńska oraz dopływów wód podziemnych. W czerwcu 1974 r. Przedsiębiorstwo Materiałów Podsadzkowych Przemysłu Węglowego oficjalnie przekazało zbiornik do użytkowania, a śladem po tym wydarzeniu jest pamiątkowy głaz na cypelku – informuje historyk.
Pogoria III. Fot. Monika Krężel
Całkowite wypełnienie odkrywki wodą nastąpiło 50 lat temu, w 1975 r. Zbiornik ma 207 hektarów powierzchni i maksymalną głębokość 15,5 m. Już na początku działalności kopalni zapadła decyzja o wodnym kierunku rekultywacji oraz o przeznaczeniu zbiornika na cele rekreacyjne.
Świetnym miejscem do rekreacji jest także Pogoria IV, najlepiej znana miłośnikom sportów wodnych. To czwarty pod względem powierzchni zbiornik wodny w województwie śląskim.
Wydobycie przez jedną z największych w Polsce kopalń piasku podsadzkowego Kuźnica Warężyńska rozpoczęto w 1967 r.
– Prace rekultywacyjne w celu utworzenia zbiornika wodnego prowadzono w latach 2002-2005. Polegały na robotach ziemnych kształtujących misę przyszłego zbiornika, wykonywaniu urządzeń hydrotechnicznych oraz częściowym umacnianiu brzegów narzutem kamiennym. Napełnianie wyrobiska wodą rozpoczęto w marcu 2002 r. poprzez stopniowe wyłączanie urządzeń pompowych oraz przerzuty wód z rzeki Czarna Przemsza – informuje Zbigniew Mirkowski.
Kopalnia piasku Kuźnica Warężyńska, dziś popularna Pogoria IV. Fot. Michał Faba/Muzeum Miejskie Sztygarka
20 lat temu, 25 sierpnia 2005 r. nastąpiło uroczyste przekazanie zbiornika do próbnego piętrzenia. Całkowite wypełnienie zbiornika nastąpiło już w listopadzie 2006 r.
Zbiornik wodny Kuźnica Warężyńska, popularnie zwany przez mieszkańców Pogorią IV, ma powierzchnię 560 hektarów. Maksymalna głębokość zbiornika to 23 metry.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
