Wieloletnie opóźnienia w opracowaniu strategii ochrony i zarządzania złożami surowców energetycznych oraz nie w pełni skuteczna realizacja istniejących programów restrukturyzacji sektora węglowego – to główne nieprawidłowości wykryte przez NIK. Instytucja właśnie opublikowała wyniki kontroli.
Kontrola gospodarki surowcowej państwa przeprowadzona przez Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji NIK w 2017 r. wykazała brak planu i zasad gospodarowania złożami kopalin. W wyniku wieloletnich zaniechań i przewlekłości prac prowadzonych przez administrację rządową, nie zostały wykonane istotne zadania dotyczące racjonalnego i efektywnego gospodarowania zasobami kopalin. Przede wszystkim nie stworzono wykazu strategicznych złóż kopalin, w tym energetycznych, nie opracowywano planów eksploatacji złóż i wytycznych dotyczących ich ochrony przed zabudową powierzchni nad złożem.
Obecna kontrola miała zbadać, czy działania w zakresie zabezpieczenia i wykorzystania krajowych zasobów surowców energetycznych uwzględniają potrzeby wynikające z polityki energetycznej państwa. Objęto nią Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz Ministerstwo Aktywów Państwowych w okresie od 2019 do 2023 r.
W ocenie NIK, działania administracji rządowej w zakresie zabezpieczenia i wykorzystania krajowych zasobów surowców energetycznych były nierzetelne i niewystarczające.
"Wieloletnie opóźnienia w opracowaniu strategii ochrony i zarządzania złożami surowców energetycznych oraz nie w pełni skuteczna realizacja istniejących programów restrukturyzacji sektora węglowego - to główne nieprawidłowości wykryte przez NIK w obszarze zabezpieczenia i wykorzystania krajowych zasobów surowców energetycznych. Ponadto nie sporządzono bilansu energetycznego kraju, który powinien uwzględniać założenia głównych celów polityki energetycznej UE realizowanych w procesie krajowej transformacji energetycznej" - stwierdziła NIK.
Zdaniem kontrolerów Polityka energetyczna Polski do 2040 r. została przyjęta 2 lutego 2021 r., a według przepisów prawa energetycznego powinna ona być przyjęta już w 2013 r. Co więcej, według przepisów prawa energetycznego obowiązujących do 2 lipca 2021 r., politykę energetyczną państwa aktualizuje się co cztery lata. Oznacza to, że przez 8 lat nie przygotowano i nie aktualizowano polityki energetycznej państwa. Obowiązek planowania strategii energetycznej państwa znalazł się również w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, która wyznaczyła termin przyjęcia Polityki Surowcowej Państwa na 2018 r. Faktycznie nastąpiło to jednak dopiero w marcu 2022 r., czyli po czterech latach od wyznaczonego terminu
Regulacje zapewniające ochronę złóż surowców energetycznych również zostały wprowadzone z opóźnieniem. Rządowe programy już od 2010 r. wskazywały na konieczność takiej ochrony. Zabezpieczać złoża surowców energetycznych miała – wprowadzona nowelizacją prawa geologicznego i górniczego z 2023 r. – definicja złoża strategicznego oraz procedura uznania złoża za strategiczne. Do zakończenia kontroli NIK (30 kwietnia 2023 r.) nie zainicjowano żadnego postępowania w sprawie wydania decyzji o uznaniu złoża kopaliny za złoże strategiczne.
Instytucja podkreśla, że zadania przypisane ministrowi klimatu i środowiska w polityce surowcowej państwa dotyczące surowców energetycznych zostały wykonane zgodnie z harmonogramem. Minister m.in przygotował wykaz złóż surowców strategicznych, który będzie wykorzystany na potrzeby przeprowadzenia postępowań administracyjnych w sprawie uznania złoża kopaliny za złoże strategiczne. "Natomiast wskutek braku skutecznego nadzoru Ministra Aktywów Państwowych, nie zostały wykonane kluczowe działania zawarte w programach restrukturyzacji węgla brunatnego i kamiennego" - można przeczytać w raporcie.
W obszarze górnictwa węgla brunatnego były to: nieukończenie procesów związanych z uzyskaniem koncesji na wydobywanie węgla brunatnego w wybranych lokalizacjach (termin realizacji wyznaczono do 2020 r.), niepodjęcie kierunkowej decyzji odnośnie budowy nowych kompleksów paliwowo-energetycznych opartych na węglu brunatnym (do 2019 r.), niewskazanie zapotrzebowania na nowe moce oparte na węglu brunatnym (2019 r.).
Nie sporządzono również bilansu energetycznego kraju w obszarze górnictwa węgla kamiennego. Bilans powinien uwzględniać założenia głównych celów polityki energetycznej UE, realizowanych w procesie krajowej transformacji energetycznej. Tym samym nie osiągnięto dotychczas celu, jakim było optymalne wykorzystanie istniejących złóż węgla energetycznego oraz utrzymanie niezbędnego poziomu inwestycji odtworzeniowych w horyzoncie wygaszania kopalń.
Z analiz NIK wynika, że według stanu na koniec 2022 r. zasoby operatywne węgla brunatnego wynoszą blisko 614 mln ton, natomiast zapotrzebowanie na ten surowiec do 2040 r. wynosi prawie 598 mln ton. Należy mieć na uwadze, że specyfika węgla brunatnego wymaga, aby elektrownie wykorzystujące ten surowiec były zlokalizowane blisko złóż. Zapotrzebowanie na węgiel kamienny – 225,2 mln ton, mogłoby być pokryte zasobami krajowymi (484,2 mln ton – planowane wydobycie w latach 2022–2049). Biorąc pod uwagę harmonogram wygaszania kopalń do 2049 r., szacunki spółek górniczych wskazują, że w złożach po zamknięciu kopalń zostanie ok. 862 mln ton zasobów operatywnych węgla kamiennego.
NIK zauważa, że istotnym czynnikiem ryzyka zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego Polski może być opóźnienie w uruchomieniu energetyki jądrowej, ponieważ wymagać to będzie dłuższego działania źródeł opartych o paliwa kopalne. Tym bardziej istotne jest ich zabezpieczenie.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
Raport na zamówienie Ministerstwa Klimatu i Środowiska. A kiedy NIK prześwietli zielonych? Nigdy. Bo BILIONY PLN do wiatru i słońca są mniejsze niż miliardy.