W Zagłębiu Miedziowym od historycznej daty odkrycia w 1957 r. głównego złoża rud miedzi – pielęgnowano i wzbogacano tradycje jednego z najbardziej szanowanych zawodów świata, jakim jest górnictwo.
Wszelkie symbole, obrzędy czy ceremonie związane z kultywowaniem górniczo-hutniczych tradycji w KGHM, nabierały coraz bogatszych form przy dynamicznym procesie budowy Polskiej Miedzi i rozwoju obszaru Zagłębia Miedziowego.
Dziś największym świętem branżowym organizowanym w KGHM jest – obchodzona tradycyjnie w grudniu – Barbórka. Po pandemicznym roku pracownicy KGHM znów będą mogli świętować bez żadnych ograniczeń.
Patronat Świętej Barbary przyjęli górnicy prawie na całym świecie z tej racji, że Święta Barbara chroniła przed nagłą, a niespodziewaną śmiercią. Dlatego też i dla rzeszy górników Polskiej Miedzi 4 grudnia jest wyjątkowo istotnym dniem czczenia kultu Świętej Barbary oraz okazją do wyrażenia szacunku i uznania dla trudu i znaczenia pracy miedziowych górników dla regionu i kraju. Wtedy też w górniczych Oddziałach KGHM odbywało się wiele tradycyjnych uroczystości i imprez.
Głównym cyklem uroczystości barbórkowych są obchody centralne z udziałem wielu gości z instytucji i urzędów lokalnych, regionalnych i centralnych oraz współpracujących firm krajowych i zagranicznych.
Pochód Lisa Majora i ceremonia skoku przez skórę
W ramach obchodów centralnych odbywają się uroczystości i obrzędy odwołujące się do wielowiekowej tradycji i pielęgnujące kult Świętej Barbary. Mają one wymiar zarówno religijny, czego przykładem jest uroczysta barbórkowa msza święta, jak i ceremonialny i biesiadny. Przykładem tych drugich jest m.in. pochód Lisa Majora wraz z ceremonią skoku przez skórę.
Skok przez skórę zrodził się w Styrii, górniczym okręgu Austrii, i jest uroczystym obrzędem przyjmowania przez górniczą starszyznę adeptów (młodych lisów) do stanu górniczego. Młode lisy – zazwyczaj uczniowie szkół górniczych – doprowadzani w pochodzie prowadzonym przez Lisa Majora przed oblicze starych strzech, przyjmowani są do stanu górniczego przez obrzęd skoku przez skórę.
W dawnych czasach najbardziej charakterystycznym elementem stroju górniczego był skórzany fartuch. Skóra górnicza, zwana też łatą, była najważniejszym atrybutem wyposażenia górniczego. Skórę podkładał sobie górnik pod kolana, gdy musiał pracować w pozycji klęczącej, okrywał się nią, gdy ze stropu lała się woda, siedział również na niej przy posiłku. Stąd skóra stała się symbolem przyjęcia do stanu górniczego. W przeszłości obrzęd „górniczych chrzcin” odbywał się w gospodzie na szychcie piwnej. Adepci doprowadzani byli w śpiewnym korowodzie przez Lisa Majora przed oblicze starych strzech. Kandydat wykonywał skok przez skórę, po czym następowało uroczyste pasowanie na górnika.
Dziś skóra wciąż pozostaje symbolem przyjęcia do stanu górniczego, a skok przez skórę jest kultywowany w ramach uroczystości barbórkowych głównie w formie inscenizacji na ulicach górniczych miast. Młode lisy – dziś zazwyczaj uczniowie szkół górniczych – doprowadzani są w pochodzie prowadzonym przez Lisa Majora przed oblicze starych strzech. Tam odbywa się ślubowanie, a następnie symboliczny skok przez skórę, którą trzyma dwóch seniorów stanu górniczego. Po skoku ma miejsce akt pasowania, który polega na uderzeniu szpadą po ramieniu adepta, a następnie przypasowaniu górnikowi-adeptowi skóry i od tej chwili uznaje się go za przyjętego do stanu górniczego.
Coroczna akademia
Uroczystość pochodu poprzedzona jest akademią wręczenia odznaczeń, szpad górniczych i wyróżnień wraz z kordzikami górniczymi. To nawiązanie do długiej tradycji związanej z górniczymi militariami, kiedy to szpada spełniała wśród członków stanu górniczego nie tylko funkcję paradną, ale również militarną. Obecnie szpady i kordziki górnicze nadawane są za wybitne osiągnięcia i długoletnią pracę w górniczych Oddziałach KGHM.
Uroczystość pochodu poprzedzona jest akademią wręczenia odznaczeń, szpad górniczych i wyróżnień.
Zdj. KGHM
Muzyczne pobudki, tradycja z Górnego Śląska
Każdego roku orkiestry górnicze uczestniczą w pobudkach górniczych. To tradycja, która przywędrowała do Zagłębia Miedziowego z Górnego Śląska.
O świcie 4 grudnia orkiestry górnicze wygrywają wiązanki melodii na ulicach miast Zagłębia Miedziowego, zatrzymując się pod adresami zamieszkania przedstawicieli dozoru górniczego, szczególnie dyrektorów kopalń. Zgodnie z tradycją, orkiestra budzi przełożonych do skutku, czyli do momentu, aż ci wyjdą i zgodnie z zasadami podziękują orkiestrze, częstując „czym chata bogata”. Tradycyjnie wynosi się górnikom słodycze, ciasto i wznosi się symboliczny toast.
Karczma piwna
Centralnym punktem biesiadnej części barbórkowych obchodów jest górnicza karczma piwna. To jeden z bardziej efektownych i najstarszych elementów tradycji górniczej. W KGHM podczas karczm piwnych świętują jednak nie tylko górnicy, również przeróbkarze w okresie barbórkowym oraz hutnicy w dzień Świętego Floriana.
Od lat karczma piwna jest biesiadnym podsumowaniem całorocznej pracy gwarectwa górniczego (wyłącznie mężczyzn). Dawniej górnicze karczmy piwne przebiegały według ścisłego, stałego rytuału, a ich uczestnicy musieli obowiązkowo być ubrani w mundur górniczy. Za nieprawidłowo skompletowany mundur wysokie prezydium karczmy karało zakuciem w dyby lub wypiciem piwa z solą. Uczestnicy zasiadali przy dwóch długich stołach, starsi (stare strzechy) oraz młodsi (młode strzechy), dzieląc się na tzw. tablice lewą i prawą, współzawodnicząc ze sobą na punkty. Podczas biesiady śpiewano pieśni i piosenki górnicze, opowiadano dowcipy, zasłużonych nagradzano szpadami górniczymi, wręczano również prezenty nawiązujące do śmiesznych wydarzeń mających miejsce od ostatniej biesiady.
W podobnym stylu organizowane są górnicze combry babskie, podczas których biesiadują wyłącznie panie.
Pomnik Jana Wyżykowskiego
Pomnik odkrywcy polskiej miedzi autorstwa Hanny Jelonek odsłonięty został w grudniu 1985 r. Usytuowany jest w parku miejskim w Lubinie. Każdego roku – w rocznicę historycznego odkrycia złoża rud miedzi oraz w dzień Świętej Barbary – pracownicy KGHM i mieszkańcy regionu składają hołd odkrywcy. Pod pomnikiem tradycyjnie od lat, 4 grudnia odbywa się uroczystość, w której obok przedstawicieli z Oddziałów KGHM i spółek Grupy Kapitałowej KGHM, uczestniczy wiele delegacji regionalnych i lokalnych instytucji, organizacji i placówek. To taka lokalna i wyjątkowa tradycja…
Uroczystości barbórkowe pod pomnikiem Jana Wyżykowskiego, odkrywcy polskiej miedzi.
Zdj. KGHM
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
