Od 2020 r. maleje ilość wypadków w górnictwie

- Według danych GUS w 2020 r. liczba wypadków przy pracy w sekcji „Górnictwo i wydobywanie” zmalała o ponad 17 proc. w stosunku do roku poprzedniego – mówi w rozmowie z portalem netTG.pl Gospodarka i Ludzie dr inż. DANIEL PODGÓRSKI, zastępca dyrektora Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - Państwowego Instytutu Badawczego.

W kwietniu 2020 r. swoje 70–lecie świętował Instytut, który jest podstawową placówką naukowo-badawczą w Polsce, zajmującą się kompleksowo problematyką kształtowania warunków pracy zgodnie z psychofizycznymi możliwościami człowieka. Co to oznacza w praktyce?
CIOP-PIB, jako jednostka naukowa zajmująca się bezpieczeństwem i ochroną zdrowia pracowników, ma swój początek w 1938 r. kiedy z inicjatywy Ministerstwa Opieki Społecznej powstała Wzorcownia Urządzeń Ochronnych i Poradnia Bezpieczeństwa Pracy.

Po wojnie dzięki staraniem jej twórców powołano Centralny Instytut Ochrony Pracy z uprawnieniami do wydawania opracowań naukowych dotyczących ochrony pracy. Instytut wypracował swoją pozycję w wyniku realizacji programów badawczych np. „Zwalczanie zagrożeń zawodowych i ochrona człowieka w procesie pracy” (1976-1985), „Ochrona człowieka w środowisku pracy” (1986-1989) czy „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy” – obecnie realizowany jest jego V etap (2020-2022).

Wynikiem wielu prac badawczych jest m.in. określenie brzegowych warunków środowiska pracy dla bezpieczeństwa pracowników, które rozpatruje Międzyresortowa Komisja ds. Aktualizacji Wykazu Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy powołana w1983 r. zarządzeniem ministrów ds. pracy i zdrowia.W1994 r. powstało Centrum Edukacyjne organizujące szkolenia i studium podyplomowe dla specjalistów bhp.

Od 1995 r. w CIOP redagowany jest kwartalnik naukowy „International of Occupational Safety and Ergonomics”. W 1996 r. Instytutowi przyznano uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora w dziedzinie „inżynieria środowiska”. W 2009 r., decyzją Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, przyznano mu kategorię A na podstawie oceny dorobku naukowego i jego praktycznych zastosowań.

W2015 r. zbudowano nowe laboratoria Centrum Badań i Rozwoju Technik Bezpieczeństwa Procesów Pracy i Środowiska (TECH-SAFE-BIO). Instytut reaguje na pojawiające się zagrożenia oraz wykorzystuje swoje doświadczenie np. obecnie podczas pandemii wykorzystujemy nasze doświadczenie w zakresie oceny i przeciwdziałania zagrożeniom biologicznym.

Czy w Polsce poprawia się kultura ochrony pracy?
Dane statystyczne wskazują, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy ulega poprawie. Zmniejsza się liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy. Według najnowszych danych GUS, w 2020 r. liczba śmiertelnych wypadków przy pracy zmniejszyła się w stosunku do 2008 r., kiedy rozpoczynał się pierwszy etap realizowanego przez CIOP-PIB programu rządowego pn. „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy”, niemal o 64 proc., a liczba wypadków ciężkich aż o 58 proc.

W tym samym czasie zmniejszyła się również o 27 proc. liczba zatrudnionych w warunkach przekroczenia dopuszczalnych wartości narażenia na czynniki szkodliwe i niebezpieczne. Zmiany liczby wypadków przy pracy i zatrudnionych w warunkach zagrożenia nie wynikają ze zmian w liczbie pracujących, gdyż równocześnie maleją wskaźniki uwzględniające dane z rynku pracy.

W czasie realizacji wspomnianego programu wskaźnik częstości dla śmiertelnych wypadków przy pracy na 1000 pracujących zmalał o 69 proc., wskaźnik dla ciężkich wypadków przy pracy o 63 proc., natomiast wskaźnik zatrudnienia w warunkach zagrożenia zmalał o 35 proc.. Dane te bez wątpienia wskazują na słuszność podejmowanych działań prewencyjnych, w tym działań realizowanych w ramach wymienionego programu. Pomimo poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w Polsce, wciąż jednak wiele jest do zrobienia.

Trzeba pamiętać, że nadal w wypadkach przy pracy w Polsce każdego roku ginie niemal 200 osób, a blisko pół miliona osób pracuje w warunkach przekroczenia dopuszczalnych wartości narażenia na czynniki szkodliwe i niebezpieczne.

Jak wypadamy na tle Europy?
Dane europejskiego urzędu statycznego Eurostat wskazują, że pomimo znacznej poprawy warunków pracy w Polsce, wciąż wiele nam brakuje do poziomu bezpieczeństwa, jakim cieszą się mieszkańcy takich krajów jak Holandia, Szwecja, Niemcy czy Norwegia, w których wskaźniki wypadków są znacznie niższe niż w Polsce.

Poziom warunków pracy w tych krajach jest dla nas wzorem, do którego dążymy dostarczając i upowszechniając rozwiązania organizacyjne i technologiczne. Między innymi dzięki tym działaniom zbliżamy się do unijnej średniej. W raporcie z Europejskiego Badania Warunków Pracy przeprowadzonego w 2015 r., przez Europejską Fundację na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy z siedzibą w Dublinie (Eurofound) w 28 państwach UE oraz w państwach kandydujących, stwierdza się, że negatywny wpływ pracy na własne zdrowie odczuwa 27 proc. Polaków, przy średniej dla państw unijnych równej 25 proc.

Na podobne wyniki wskazuje badanie modułowe „Wypadki przy pracy i problemy zdrowotne związane z pracą”, zrealizowane w 2020 r., w którym 66 proc. pracujących Polaków stwierdziło, że w ich miejscu pracy występują czynniki fizyczne, które mogą mieć niekorzystny wpływ na samopoczucie lub zdrowie fizyczne.

Co to oznacza?
Że wciąż wielu Polaków z powodu niekorzystnych warunków pracy, a także stosunkowo długiego czasu pracy, jest narażonych na problemy zdrowotne związane z pracą, a nawet choroby zawodowe. Według danych Instytutu Medycyny Pracy, pomimo wyraźnego, wieloletniego spadku liczby stwierdzanych chorób zawodowych, w Polsce każdego roku rozpoznaje się około 2 tys. nowych przypadków. W 2019 r. rozpoznano 2065 chorób zawodowych, czyli o niemal 42 proc. mniej niż w 2008 r.

Wiele ze stwierdzanych chorób zawodowych to choroby powstałe w wyniku wieloletniej ekspozycji na szkodliwe dla zdrowia czynniki fizyczne i chemiczne oraz uciążliwości wynikające z niespełnienia podstawowych wymagań higieny pracy i ergonomii, np. pylice płuc, przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego oraz układu ruchu.

Czy jesteśmy już bardziej świadomi, lepiej dbamy o swoje zdrowie i życie w pracy?
Wiele wskazuje na to, że świadomość występujących w pracy zagrożeń systematycznie wzrasta. Regulacje prawne, a także coraz większa liczba informacji na temat tych zagrożeń sprawiają, że możemy je identyfikować i że potrafimy ograniczać ich negatywne konsekwencje. Istotną rolę odgrywają różnego rodzaju rozwiązania i działania promocyjne realizowane od wielu lat w ramach rządowego wieloletniego programu pt. „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy”.

Czy przedsiębiorstwa, instytucje mają już dobrze wykształcone służby BHP?
W Polsce przygotowanie kadr do pracy w służbie bhp opiera się na specjalistycznym kształceniu. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 2 listopada 2004 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy do pracy do służby bhp są dopuszczone osoby, które ukończyły:

Programy kształcenia zawierają interdyscyplinarną wiedzę nt. czynników i uwarunkowań środowiska pracy, związanych z nimi zagrożeń oraz możliwości psychofizycznych człowieka. Po rozpoczęciu pracy, zgodnie z rozporządzeniem w sprawie służby bhp, specjaliści, co 5 lat podlegają obowiązkowym szkoleniom okresowym.

Celem tych szkoleń jest aktualizacja, uzupełnienie wiedzy i umiejętności, szczególnie w zakresie przepisów prawnych, analizy i oceny zagrożeń oraz zapewnienia bezpiecznych warunków pracy. Ponadto specjaliści służby bhp mogą korzystać z różnych szkoleń specjalistycznych oferowanych przez jednostki prowadzące edukację w tym obszarze.

Rynek edukacji ustawicznej, czyli podmiotów oferujących szkolenia specjalistyczne i okresowe w dziedzinie bhp nie podlega regulacjom, które zapewniałyby wysoką jakość tych szkoleń. Wyjątkiem jest działająca przy CIOP-PIB sieć Regionalnych Ośrodków BHP. To 16 ośrodków na terenie całego kraju (po jednym w każdym województwie), które posiadają akredytację Instytutu poświadczający ich kompetencje. Aby otrzymać akredytację ośrodek musi spełnić wymagania w zakresie kompetencji kadry i jej doskonalenia, programów kształcenia, materiałów dydaktycznych itp.

Czy mamy już dobre szkolnictwo kadr dla bhp?
Obecnie na terenie Polski są 32 uczelnie, które w swojej ofercie mają studia podyplomowe w zakresie bhp. Przynajmniej tyle samo uczelni prowadzi studia I lub II stopnia o kierunku lub specjalności w zakresie bhp. O prowadzeniu kształcenia na danym kierunku decyduje senat uczelni.

Z badań przeprowadzonych w Instytucie, wśród absolwentów studiów podyplomowych, pracodawców i specjalistów bhpwynika, że zakres kształcenia teoretycznego jest wystarczający, natomiast wzmocnienia wymaga praktyczny wymiar kształcenia. Absolwenci sygnalizują braki w obszarze kompetencji interpersonalnych, głównie związanych z komunikacją i współpracą w grupie.

Do najczęstszych należy brak umiejętności prowadzenia negocjacji czy delegowania zadań. Bywa, że wiedza, umiejętności i kompetencje specjalistów ds. bhp są niedostateczne i niewspółmierne do oczekiwań pracodawców. Z praktyki wynika, że należy stale doskonalić przygotowanie kadr w prawnie wyznaczonych 22 zadaniach służby bhp.

Jak sobie radzimy z bhp w pandemii?
Pandemia COVID-19, spowodowała istotne i jak się wydaje nieodwracalne zmiany na rynku pracy. Do najbardziej zauważalnych należy praca zdalna. Według badania przeprowadzonego przez Europejską Fundację na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy (Eurofound) w lipcu 2020 w czasie pandemii COVID-19 co najmniej 48 proc. europejskich pracowników pracowało w domu przynajmniej przez pewien czas, a 34 proc. wyłącznie w domu.

W Polsce, według badania „Popyt na pracę” przeprowadzonego przez GUS w końcu września 2020 r. udział osób, które pracowały zdalnie w związku z pandemią w ogólnej liczbie pracujących objętych tym badaniem wyniósł 5,8 proc.

Wyniki wstępnych badań CIOP-PIB wskazują, że pracownicy preferują formę hybrydową pracy, czyli częściowo zdalną, a częściowo w siedzibie pracodawcy. Wyniki badań prowadzonych w 2021 r. w CIOP-PIB wskazują w znacznej mierze na brak odpowiednio wyposażonych stanowisk pracy. Utrzymywanie przez długi czas pozycji siedzącej, na nieergonomicznym stanowisku pracy wiąże się z obciążeniem układu mięśniowo-szkieletowego.

Pracownicy zdalni częściej niż pracownicy stacjonarni odczuwali dolegliwości kręgosłupa codziennie lub kilka razy w tygodniu. Znacznie częściej pracownicy zdalni zgłaszali dolegliwości w odcinku szyjnym kręgosłupa, co może być związane z częstszym korzystaniem z laptopa i zbyt niskim ustawieniem jego ekranu. Okazuje się także, że pandemia, z jednej strony wymusiła pracę zdalną a z drugiej zmobilizowała pracodawców do zadbania o jakość zarządzania rozproszonym personelem. Innym ważnym wnioskiem z przeprowadzonych badań jest, że praca zdalna nasila konflikt życie prywatne - praca.

Trudność w organizowaniu pracy w domu, w którym przebywają także inne osoby dotyczy szczególnie pracowników posiadających pod opieką małe dzieci. W celu wspierania działań pracodawców w Instytucie opracowano wytyczne pt. „Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia osób pracujących w czasie pandemii COVID-19” z listą kontrolną wspierającą dostosowanie miejsc pracy do nowej sytuacji, a także wytyczne do oceny ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na wirus SARS-CoV-2 w miejscu pracy.

Ponadto w CIOP-PIB opracowano przykładową kartę oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy zdalnej, zawierającą zasady postępowania na poszczególnych etapach przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego oraz poradnik pt. „Zasady organizacji pracy zdalnej przy komputerze”.

 Są prowadzone prace nad rozwiązaniami prawnymi pracy zdalnej. Czy w tym projekcie są zagwarantowane warunki bezpiecznej pracy , jest ocena ryzyka zawodowego w pracy zdalnej?
Praca zdalna została wprowadzona w związku z sytuacją epidemiologiczną i jest jedną z nietypowych form świadczenia pracy poza siedzibą pracodawcy. Pojęcie pracy zdalnej zostało zdefiniowane w ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.

Ustawodawca w celu przeciwdziałania COVID-19 ustalił, że pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie, przez czas oznaczony, pracy określonej w umowie o pracę, poza miejscem jej stałego wykonywania. Ustawodawca nie sprecyzował dotychczas zasad wykonywania pracy zdalnej.

Nie oznacza to, że pracodawca pozostawia pracownikowi całkowitą swobodę dysponowania czasem, zakresem realizacji zadań itp. Pracodawca wydając polecenie pracy zdalnej może ustalić czas w jakim pracownik pozostaje w jego dyspozycji, ewentualną zmianę rozkładu czasu pracy lub przejście pracownika z systemu dobowego czasu pracy na system zadaniowy.

W przypadku pracy zdalnej pracownik w wyznaczonym czasie pracy pozostaje w dyspozycji pracodawcy, co oznacza między innymi, że pracodawca może wezwać go w tym czasie do zakładu pracy, a pracownik musi wykonać to polecenie.

Jakie zadania ciążą na pracodawcy w pracy zdalnej?
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy są przepisami wyznaczającymi minimalną granicę ochrony pracownika i obowiązują pracodawcę bez względu na sposób wykonywania pracy (w tym pracy w domu, czy poza domem). Pracodawca może być zwolniony z realizacji obowiązków z zakresu bhp jedynie na podstawie przepisów rangi ustawowej.

Ponieważ ustawodawca takich wyjątków nie przewidział w przypadku pracy zdalnej więc na pracodawcy ciąży obowiązek ustalenia i zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy taki sam jak gdyby praca była wykonywana w zakładzie pracy.

Istotne jest też ustalenie zasad korzystania ze sprzętu służbowego lub prywatnego, ewentualny ekwiwalent za ten sprzęt oraz za ponadnormatywne zużycie np. energii elektrycznej w tym domu. Warto podkreślić, że do czasu uchwalenia zmian w Kodeksie pracy opcja pracy zdalnej na polecenie pracodawcy jest decyzją podejmowaną jednostronnie przez pracodawcę.

Należy liczyć się z tym, że po zakończeniu epidemii w uregulowaniach dotyczących pracy zdalnej wydawanie przez pracodawcę polecenia pracy zdalnej będzie dotyczyło jedynie wyjątkowych sytuacji wymienionych w przepisach ustawy.

 Czy górnictwo to ciągle najniebezpieczniejsze miejsce pracy w Polsce?
Jeżeli pod uwagę weźmiemy tylko liczbę wypadków przy pracy, to najwięcej wypadków ma miejsce w sekcji przetwórstwa przemysłowego, szczególnie w działach związanych z tzw. przemysłem ciężkim oraz działach, w których jest zatrudnionych najwięcej osób.

Jeżeli jednak uwzględnimy liczbę pracujących, od której w oczywisty sposób zależy możliwa liczba wypadków przy pracy, to obliczając wskaźnik częstości należy stwierdzić, że sekcje i działy związane z górnictwem i wydobywaniem mają zdecydowanie najwięcej wypadków przy pracy na 1000 pracujących, szczególnie jeżeli uwzględnimy skutki wypadku, w tym jego ciężkość. Ale także tu mogę się podzielić pozytywną informacją.

Według danych GUS w 2020 r. liczba wypadków przy pracy w sekcji „Górnictwo i wydobywanie” zmalała o ponad 17 proc. w stosunku do roku poprzedniego, a dane wstępne za rok 2021 wskazują, że również w tym roku możemy liczyć na dalsze spadki w liczbie wypadków, w tej ważnej branży.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.