Aparat ucieczkowy – podstawowe wyposażenie górników w podziemnych zakładach górniczych. Ma on umożliwić ewakuację ze strefy zagrożonej gazami szkodliwymi dla zdrowia oraz tam, gdzie stężenie tlenu jest niewystarczające do oddychania.
Barbórka – święto obchodzone w Polsce 4 grudnia w dniu św. Barbary – patronki górników. W ten sposób określa się także dodatkową pensję wypłacaną górnikom.
Czako – tak nazywa się nakrycie głowy, które jest częścią górniczego stroju galowego. Jest ono najbardziej charakterystyczne, ponieważ jest przyozdobione pióropuszem, którego kolor zdradza, jakie miejsce w górniczej hierarchii zajmuje jego właściciel. Kolor zielony przeznaczony jest dla dyrektorów generalnych, biały – dla dyrektorów, inżynierów i techników, czarny – dla górników, czerwony – dla orkiestry górniczej oraz biało-czerwony – dla kapelmistrza. Do wykonania jednego pióropusza potrzeba aż dwieście gęsich piór.
Dozór – osoby zarządzające pracą, pełniące kontrolę nad jej bezpieczeństwem i stanem technicznym kopalni. Można tu wymienić m.in. dyrektora zakładu, naczelnych inżynierów, kierowników działów, nadsztygarów czy sztygarów.
Eksploatacja – zespół czynności mający na celu wydobycie kopaliny użytecznej z miejsca jej występowania. Rozróżniamy eksploatację podziemną, otworową i eksploatację odkrywkową. Eksploatacja prowadzona jest najczęściej w ramach robót górniczych.
Flaps – kiedyś ciężko pracujący mieli prawo do tzw. zupy z wkładką, zazwyczaj z solidną porcją kiełbasy. Na Śląsku mówiło się o czymś takim właśnie flaps, czyli posiłek regeneracyjny. Obecnie flapsy mają charakter bonów żywnościowych.
Gruba – gwarowa nazwa miejsca pracy górnika, czyli kopalni.
Hałda – to przede wszystkim wysypisko odpadów górniczych i przemysłowych, choć „Słownik języka polskiego” określa tym mianem także składowisko kopaliny użytecznej na otwartym terenie. W tym drugim znaczeniu tego słowa raczej nie używa się na Śląsku.
Inertny gaz – obojętny chemicznie i w warunkach danej reakcji chemicznej nie uczestniczy w jej przebiegu. Ratownicy górniczy wykorzystują te gazy (azot lub dwutlenek węgla) do likwidacji zagrożeń pożarowych. Podczas akcji są one wtłaczane w miejsce zagrożenia i wypierają tlen.
Jazda ludzi – przewóz ludzi w kopalniach chodnikami w wozach przeznaczonych do tego celu.
Kombajn ścianowy lub chodnikowy – w pierwszym przypadku to maszyna służąca do pozyskiwania węgla z pokładu, która jest wyposażona m.in. w organ urabiający i porusza się po specjalnej konstrukcji, czyli przenośniku zgrzebłowym. Kombajn chodnikowy to natomiast samojezdna maszyna przeznaczona do drążenia wyrobisk korytarzowych i komorowych.
Lampownia – pomieszczenie, w którym przechowywane są lampy górnicze używane przez górników w czasie pracy. Tam są też ładowane oraz kontrolowane i naprawiane.
Łaźnia – budynek w obrębie kopalni, odpowiednio urządzony i wyposażony, służący do mycia się i przebierania pracowników.
Marka – znaczek kontrolny służący do ewidencji pracowników pracujących pod ziemią. Obecnie metalowe znaczki zastąpiły tzw. dyskietki, które górnicy odbijają na specjalnych czytnikach przed zjazdem i po wyjeździe.
Nadzór górniczy – Wyższy Urząd Górniczy oraz podległe mu okręgowe urzędy górnicze i Specjalistyczny Urząd Górniczy. Głównym zadaniem jest nadzór i kontrola zakładów górniczych w Polsce w celu ochrony życia i zdrowia górników, ochrony środowiska na terenach eksploatacji górniczej, a także rekultywacji gruntów pogórniczych.
Ocios – boczne ściany wyrobiska.
Przodek – część wyrobiska, aktywny koniec wyrobiska korytarzowego. W przodku bądź w jego bezpośrednim sąsiedztwie mają miejsce wszystkie prace związane z drążeniem wyrobiska.
Ratownictwo górnicze – dział ratownictwa zajmujący się udzielaniem pomocy górnikom i kopalniom zagrożonym skutkami zdarzeń związanych z pożarami podziemnymi, wybuchami gazów kopalnianych i pyłu węglowego, wyrzutami gazów i skał, zawałami skał i tąpaniami, gwałtownymi wdarciami wody do wyrobisk górniczych oraz usuwaniem skutków i przywracaniem bezpiecznych warunków pracy po zaistnieniu tych zdarzeń oraz działalnością prewencyjną i szkoleniową w kopalniach.
Spąg, strop, szola – spąg to „podłoga” w kopalni. Natomiast na „sufit” mówi się strop. Aby to zobaczyć, trzeba na dół zjechać szolą, czyli górniczą windą.
Ściana – wyrobisko podziemne ograniczone dwoma, w zasadzie równoległymi do siebie, wyrobiskami poziomymi (chodnikami – nadścianowym i podścianowym) lub pochyłymi (pochylnia). W ścianie eksploatacyjnej zachodzi urabianie węgla.
Tąpnięcie – zjawisko dynamiczne spowodowane wstrząsem górotworu, w wyniku którego wyrobisko lub jego odcinek uległo gwałtownemu zniszczeniu lub uszkodzeniu, w następstwie czego nastąpiła całkowita lub częściowa utrata jego funkcjonalności lub bezpieczeństwa jego użytkowania.
Urobek – kopalina pozyskana poprzez robotę górniczą, niezależnie od frakcji i zawartości skały płonnej.
Wyrobisko – przestrzeń w nieruchomości gruntowej lub górotworze powstała w wyniku robót górniczych. Według Prawa geologicznego i górniczego wyrobiskiem jest jedynie przestrzeń. Natomiast w znaczeniu technicznym wyrobiskiem jest nie tylko przestrzeń, ale i zlokalizowane w niej instalacje czy urządzenia.
Związek zawodowy – dobrowolna i samorządna organizacja ludzi pracy, powołana do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Górnictwo jest jedną z niewielu branż w Polsce, w której związki zawodowe wciąż mają silną pozycję.
Żomp (ewentualnie: rząpie) – dolna część szybu górniczego, położona poniżej ostatniego poziomu.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
