W skansenie upamiętniającym dawną kopalnię Radzionków stanęła jedyna w swoim rodzaju rzeźba. Przedstawia górnika w kasku na głowie gotowego na kolejną szychtę. Jej autorem jest bytomski rzeźbiarz Tadeusz Sadowski. Wraz z przemianami gospodarczymi i likwidacją kopalni figura ulegała stopniowej dewastacji. Dzięki zaangażowaniu Klubu Emerytów Górniczych w Radzionkowie oraz zgodzie obecnych właścicieli terenu znalazła nowe miejsce.
Na pierwszy rzut oka przywołuje w pamięci posągi antycznych bóstw i herosów, bohaterów greckiej mitologii pozbawionych kończyn. O tym, że ze starożytnością nie ma nic wspólnego, świadczy jedynie ów kask na głowie. Kto go dostrzeże, wie już na pewno, że bliżej mu do naszej śląskiej tradycji pamiętającej czasy drugiej połowy ubiegłego stulecia, kiedy to górnictwo węglowe stanowiło trzon polskiej gospodarki, a media rozpisywały się o rekordowych fedrunkach zgłaszanych przez załogi kopalń, zwłaszcza w okresie barbórkowym.
Rzeźba wyszła spod dłuta nieżyjącego już Tadeusza Sadowskiego, jednego z najbardziej znanych artystów bytomskich. Jego prace po dziś dzień zdobią różne miejsca miasta. Urodzony w 1915 r. w Białymstoku rzeźbiarz był autorem m.in. rzeźby bramkarza przed stadionem Polonii, o którym wieść gminna niosła, że przedstawia Edwarda Szymkowiaka ps. „Szymek” – polskiego piłkarza występującego na pozycji bramkarza, reprezentanta Polski i olimpijczyka, a także pomnika Stanisława Moniuszki przed Operą Śląską, Muz w Parku Miejskim oraz pelikanów na Stawie Łabędzim. Jego pracę można też zobaczyć w Radzionkowie – oprócz Górnika stworzył bowiem pomnik Powstańców Śląskich, który w 2015 r. został przeniesiony z placu Letochów do Parku na Księżej Górze. Figura została odsłonięta w 1984 r. na terenie kopalni Powstańców Śląskich ruch I, czyli na tzw. Bojtnerce. W akcję przeniesienia rzeźby do miejskiego miniskansenu górniczego zaangażowani byli członkowie Klubu Emerytów Górniczych w Radzionkowie.
Zależało im na „górniku”
– Powiem z ręką na sercu, szkoda było nam tej rzeźby. Stała zapomniana, gdzieś w krzakach. Kiedyś postać miała ksywkę „król węgla”. Ale kto te czasy pamięta? Tylko my, którzy pracowaliśmy w tej kopalni. Zależało nam, aby „górnik” powrócił jako cenny eksponat na centralne miejsce skansenu. Przeprowadziliśmy w tym celu starania. Prywatny właściciel terenu, na którym stała rzeźba, wyraził zgodę, a władze miasta zapewniły siły i środki, aby rzeźbę przetransportować w nowe miejsce – opowiada Władysław Twardowski, prezes Klubu Emerytów Górniczych w Radzionkowie.
W planie jest przymocowanie górnikowi nowych rąk. Czy będzie w nich trzymał młot lub kilof? To jeszcze kwestia otwarta. Trzeba z pewnością sięgnąć do źródeł w postaci archiwalnych fotografii i planów, aby dokonać renowacji zgodnie z oryginałem. Choć, jak twierdzą niektórzy, nawet w obecnym stanie postać ma w sobie to „coś”, co tworzy nastrój i pozwala odnieść dzisiejszą rzeczywistość do czasów realnego socjalizmu, kiedy powstała.
Już sam skansen stanowi w pewnym sensie ewenement. Emeryci górniczy z Radzionkowa odremontowali go, aby wskazać kolejnym pokoleniom mieszkańców miasta i okolic, gdzie przed laty fedrowała kopalnia Radzionków. Zakład powstał w 1871 r. i działał przez kolejne 124 lata, przyjmując różne nazwy. Dziś praktycznie nie ma po nim śladu. Jedyne, co pozostało, to właśnie to miejsce.
Likwidacja kopalni rozpoczęła się w 1996 r. Sześć lat później, gdy teren po niej był praktycznie pusty, firma okołogórnicza przywiozła przed dawną jego bramę połowę koła szybowego, sekcję ścianowej obudowy zmechanizowanej oraz trzy wozy do transportu urobku. Sprzętem zaopiekowali się związkowcy. Oni też postawili symboliczny przodek, wykorzystując odrzwia obudowy typu ŁP. Począwszy od 2006 r. na Barbórkę przy kapliczce patronki górników spotykali się byli pracownicy kopalni. Nie było jednak nikogo, kto zadbałby o górnicze pamiątki zebrane na niewielkim terenie. Dopiero pięć lat temu działające w Radzionkowie Koło Emerytów Górniczych wyszło z inicjatywą wyremontowania całego obiektu. Trudy organizacyjne przedsięwzięcia wziął na siebie Władysław Twardowski, były kombajnista.
– O środki wystąpiliśmy do gminy. Dostaliśmy je, ale wszystkie prace remontowo-instalacyjne musieliśmy wykonać sami. Rynny, kanalizacja, monitoring, wszystko zrobiliśmy we własnym zakresie – wyjaśnia, oprowadzając po niewielkim obiekcie.
W zainscenizowanym chodniku przodkowym byli górnicy zainstalowali dodatkowo obudowę drewnianą stosowaną zwykle w przypadku zagniatania wyrobiska. Nie zapomniano o ławce, na której ongiś siadali górnicy podczas frezunku. Na ścianie zaś zawisła informacja o historii kopalni, stare fotografie oraz tablica z nazwiskami osób zaangażowanych w prace renowacyjne. Byli sztygarzy, kierownicy oddziałów, a nawet sam dawny dyrektor kopalni, Mieczysław Żurek, włożyli wiele serca i wysiłku w prace renowacyjne. Jak podkreśla Władysław Twardowski, intencją było pokazanie na tyle, na ile jest to możliwe, jak wygląda górnicza robota na dole.
Stuletnia kapliczka
Duże wrażenie robią trzy potężne wozy do transportu urobku po brzegi wypełnione węglem. Udało się też odnowić kaplicę św. Barbary. Z pewnością jest najcenniejszym obiektem skansenu. Liczy ponad sto lat. Jej historia owiana jest tajemnicą. Źródła historyczne mówią, że została zaadaptowana po budynku akumulatorowni. Innego zdania są gospodarze skansenu.
– Od początku był to budynek przeznaczony właśnie dla patronki górników. Podobne obiekty do dziś stoją na terenach po byłych bytomskich kopalniach, m.in. po Rozbarku – wskazuje szef górniczych emerytów z Radzionkowa.
Wnętrze kaplicy zdobią zdjęcia pochodzące z okresu międzywojnia. Na jednym z nich pozują członkowie rodziny Donnersmarcków w towarzystwie dyrektora kopalni i duszpasterza miejscowej parafii.
– To był 1932 r., a w tle widzimy ówczesną figurę św. Barbary. Po wojnie ślad po niej zaginął. Obecnie w kapliczce stoi inna, z 1952 r. Kiedyś zdobiła kopalnianą cechownię. Zastaliśmy ją w opłakanym stanie, dziś figura jest pięknie odrestaurowana – pokazuje z dumą Marek Hajda.
Z dawnego ołtarza wiele się nie zachowało, jedynie dolna część, symbolizująca bryły węgla. Resztę trzeba było stawiać od nowa. Na ołtarzu umieszczono także niewielkie rzeźby wykonane w węglu, szpadę górniczą i kilofek, będące darami od byłych pracowników radzionkowskiej kopalni.
Byli pracownicy kopalni dbają o obiekt. Wszystko jest tu dziś jak nowe. Wyczyszczona została elewacja kaplicy, są nowe rynny i drzwi. W br. wyremontowano dach obiektu i odmalowano eksponaty. Nocą cały obiekt jest jasno oświetlony wraz z figurą św. Barbary.
W Barbórkę zgromadziło się w skansenie kilkunastu członków Klubu Emerytów Górniczych, by uczcić święto swojej patronki. Przybyli m.in. burmistrz miasta dr Gabriel Tobor wraz z zastępcą Grzegorzem Szeremetą. Byli także miejscowi proboszczowie: ks. Damian Wojtyczka z parafii św. Wojciecha w Radzionkowie oraz ks. Eugeniusz Krawczyk z parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
– Przez półtora wieku górnicza praca utrzymywała rodziny. Przywiązanie do wiary, szacunek dla pracy i drugiego człowieka – te wartości wielu naszych mieszkańców pielęgnuje do dziś. Tradycje górnicze są w mieście kultywowane nie tylko od Barbórki, a dowodem na to jest ten właśnie skansen. To buduje naszą tożsamość. Liczymy na to, że nasze dzieci i wnuki będą kultywować pamięć o swoich ojcach i dziadkach i nie pozwolą, aby ta piękna tradycja odeszła w niepamięć – mówił Gabriel Tobor.
Orkiestra odegrała hymn górniczy, ołtarz św. Barbary znów pokryły wieńce i kwiaty.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
