Import rosyjskiego węgla pozostaje naszym wyrzutem sumienia

- Jesteśmy zależni od Unii Europejskiej, której jednoznacznego stanowiska co do możliwości inwestycji w kopalnie węglowe wciąż nie ma – mówi w rozmowie z portalem netTGpl Gospodarka i Ludzie dr PIOTR WOJTULEK z Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego.

Czy po napaści Rosji na Ukrainę, Polska powinna postawić na węgiel kamienny i wrócić do wydobywania tego, którego wydobycie zostało zaniechane?
Za nami dopiero pierwszy szok po wybuchu wojny. Trudno po nieco ponad miesiącu ocenić, jak zmieni się sytuacja na rynku surowców energetycznych – stąd zalecałbym ostrożność w decyzjach strategicznych. Na pewno w Unii Europejskiej Polska pozostaje jedynym krajem, który wciąż utrzymuje górnictwo węgla kamiennego, posiada infrastrukturę i możliwości rozwoju tego sektora.

Mamy także niezagospodarowane złoża, a węgiel kamienny jest nadal potrzebny także w krajach przewodzących zielonej transformacji, np. w Niemczech. W kraju tym, oraz w krajach Beneluksu i we Francji wszystkie kopalnie węgla kamiennego zostały zamknięte i nie ma za bardzo do czego wracać. W Czechach ostatnią kopalnię wygaszają w tym roku. Na pewno odradzałbym proste decyzje odnośnie naszego powrotnego, większego zaangażowania w wydobywanie węgla energetycznego.

Dlaczego pan odradza?
Bo w perspektywie 30 lat przemysł ten wydaje się nie mieć większych perspektyw rozwoju, a nadmierne inwestycje w niego mogłyby wręcz obniżyć konkurencyjność polskiej gospodarki, która nie powinna bazować na oferowaniu surowców i energetyce węglowej. Dlatego wszelkie plany zwiększenia wolumenu wydobycia węgla energetycznego w Polsce powinny uwzględniać ograniczony horyzont czasowy dla tego typu inwestycji.

Ponadto we wszystkich naszych decyzjach pozostajemy jednak zależni od Unii Europejskiej, której jednoznacznego stanowiska co do możliwości inwestycji w kopalnie węglowe wciąż nie ma. Stanowisko to na pewno uwzględniałoby nie tylko kontekst wojny na Ukrainie, ale też konieczność redukcji emisji gazów cieplarnianych. Od tego stanowiska zdają się zależeć takie projekty, jak np. nowa kopalnia węgla kamiennego Brzezinka-3 w Mysłowicach.

W Polsce aż w 80 proc. zawodowa energetyka jest oparta na węglu energetycznym.
I to nie jest powód do chluby. Dążymy do gospodarki jak najmniej emisyjnej, a skoro tak, to nie ma odwrotu od inwestycji zmniejszających udział konwencjonalnej energetyki węglowej w naszym miksie energetycznym. Nie stanie się to nagle, ale trzeba się z tym procesem pogodzić. Natomiast pamiętajmy, że dziś rosyjski węgiel używany jest przede wszystkim przez gospodarstwa domowe i miejskie ciepłownie, a nie przez energetykę. W związku z tym najlepszą strategią uniezależniającą Polskę od niego są inwestycje eliminujące stare, węglowe instalacje ciepłownicze.

Dziś rosyjski węgiel energetyczny to ok. 60 proc. importu tego surowca do Europy, gaz 38 proc., a ropa naftowa 25 proc. Obawiam się, że UE nie jest w stanie obejść się bez rosyjskich kopalin, choć w przypadku węgla wydaje się to stosunkowo najprostsze.
Faktycznie, wskutek wielu lat zaniedbań i krótkowzroczności europejskich polityków, w tym zwłaszcza niemieckich – mamy obecnie sytuację uzależnienia UE od surowców energetycznych z Rosji. Natomiast jeśli chodzi o węgiel, państwa członkowskie Unii dysponują złożami, które pozwoliłyby nam bardziej uniezależnić się nie tylko od Rosji, ale także od innych krajów oferujących ten surowiec. Gorzej ma się sytuacja z ropą naftową i gazem ziemnym.

W Unii Europejskiej nie ma zbyt wielu złóż tych surowców, choć np. Holendrzy wracają do eksploatacji swojego największego złoża gazu Groningen. Inni nie mogą sobie pozwolić na taki ruch, więc czeka nas poszukiwanie dostawców poza Unią oraz Rosją. Postawimy najpewniej na wzrost importu ropy z krajów OPEC, natomiast ciekawi mnie, jak rozwinie się sytuacja z importem gazu ziemnego ze Stanów Zjednoczonych, skoro prezydent Joe Biden jeszcze w czasach swej kampanii wyborczej suflował możliwość ograniczenia wydobycia tamtejszych złóż niekonwencjonalnych np. łupkowych. Czy polityka USA w tej materii ulegnie zmianie i Ameryka na powrót będzie wspierać swoje wydobycie gazu? Zobaczymy.

Rosja to prawdziwy hegemon energetyczny na świecie, w 2021 r. odpowiadała za ok. 17 proc. światowej produkcji gazu ziemnego, 15 proc. węgla energetycznego oraz 12 proc. ropy naftowej.
I to nie tylko energetyczny, ale także w kwestii surowców metalicznych i chemicznych. Cóż, pod względem bazy zasobowej Rosjanie są potęgą, ale na szczęście także inne kraje mogą również z powodzeniem ich pod tym względem zastąpić, np. Kanada czy Australia. Jednak w przypadku takiej substytucji zwiększą się ceny, choćby ze względu na wyższe koszty transportu.

Kanclerz Niemiec Olaf Scholz oświadczył , że Niemcy będą nadal kupować ropę, gaz i węgiel z Rosji, aż do czasu dywersyfikacji importu tych kopalin. Jest pan tym zaskoczony?
Nie. Niemcy są znani ze swojej stabilności i niechęci do nagłych zmian. Oczywiście ich strategia oparcia swej gospodarki na surowcach rosyjskich okazała się politycznie szkodliwa, jej pośrednią ofiarą padła Ukraina, ale nawet w tej sytuacji postanowili nie reagować rewolucyjnie.

Natomiast mają spory dylemat. Gospodarka Niemiec ukierunkowana jest na import surowców, a nie na wykorzystywanie własnej bazy zasobowej. Przez lata Niemcy budowały całą logistykę dostaw surowców z Rosji – na przykład przez gazociągi Nord Stream. Sądzę, że wizja bycia gazowym hubem Europy jest dla Niemców wciąż bardzo atrakcyjna i chyba nie do końca z niej zrezygnowali, skoro Nord St ream 1 jest użytkowany, a projekt Nord Stream 2 wcale nie został zarzucony, tylko pozostaje zamrożony. O tym, w jakim kierunku podążą Niemcy na chwilę obecną naprawdę trudno wyrokować. Oczywiście mam nadzieję, że związki gospodarcze Niemiec z Rosją ulegną jednak rozluźnieniu.

USA, Kolumbia, RPA, Australii, Mozambik i Indonezja, to najwięksi na świecie eksporterzy węgla kamiennego. Skąd Polska powinna importować węgiel, by uzupełnić nasze braki po rosyjskim węglu?
Przede wszystkim import rosyjskiego węgla, choć rząd ogłosił na niego embargo, pozostaje naszym wyrzutem sumienia. Fakt, że musimy importować węgiel przy wciąż jeszcze sporych możliwościach produkcji własnego oznacza, że słabo wykorzystaliśmy choćby środki ze sprzedaży praw do emisji CO2. Przecież co roku polski budżet uzyskuje z tego tytułu kwoty rzędu miliardów złotych.

W związku z tym należałoby oczekiwać zmniejszenia importu, aby w ogóle nie trzeba było rozważać tego, skąd powinniśmy węgiel sprowadzać. Natomiast jeśli już stoimy przed tym dylematem, to braki powinny być kompensowane z krajów, z którymi Polska ściśle współpracuje gospodarczo, czyli przykładowo w ramach OECD. Kraje te reprezentują najwyższy poziom wiarygodności gospodarczej, co wpływa na bezpieczeństwo surowcowe. Warto byłoby zresztą taki priorytet ująć w Polityce surowcowej państwa.

Jak Polska powinna zdywersyfikować import kopalin?
Tutaj Polska ma spore sukcesy. Co prawda oprócz węgla kamiennego, którego złóż mamy w naszym kraju sporo, złóż gazu ziemnego mamy już niezbyt wiele i zapewniają one 20 proc. naszego zapotrzebowania. Natomiast złóż ropy naftowej nie mamy prawie wcale. Zarówno w kwestii gazu jak i ropy jesteśmy zatem i będziemy nadal zależni od innych krajów, ale sporo uczyniliśmy żeby to zmienić. Przede wszystkim sukcesem Polski jest inwestycja w gazoport w Świnoujściu, oby podobnym okazał się gazociąg Baltic Pipe.

Dzięki tym inwestycjom mamy szansę na wyeliminowanie rosyjskiego gazu, którego udział w naszym rynku wynosi obecnie około 50 proc.. Podobnie pochwalić należy nasze rafinerie naftowe, które zainwestowały w instalacje mogące przerabiać ropę inną niż ta z Rosji – tutaj udział rosyjski wynosi około 65 proc.. Mamy zatem solidne podwaliny pod dywersyfikację, która jest najbardziej zaawansowana w przypadku gazu – mamy podpisane kontrakty z dostawcami z USA, Kataru czy Norwegii. Gorzej z ropą naftową, zwłaszcza w sytuacji niechęci OPEC do zwiększania jej wolumenu wydobycia. Nie mamy tu jednak większego wyboru i to właśnie z OPEC będziemy musieli pertraktować.

Czy wysokie ceny paliw kopalnych to dobry bodziec do dalszego rozwoju OZE?
Bardzo bym sobie tego życzył. Rozwój zielonych technologii w energetyce to przyszłość i nie możemy pozwolić sobie na jego zaniechanie z czysto pragmatycznego punktu widzenia. Po latach te inwestycje zaczną się zwracać.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.