ROZMOWA Z DR. HAB. RAFAŁEM ŻELAZNYM, PREZESEM ZARZĄDU KATOWICKIEJ SPECJALNEJ STREFY EKONOMICZNEJ
Zgodnie z wciąż obowiązującymi przepisami działalność specjalnych stref ekonomicznych zakończy się w grudniu 2026 r. Czy to znaczy, że został Wam tylko rok?
Absolutnie nie. 31 grudnia 2026 r. przestaną obowiązywać przepisy Ustawy z 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych, co m.in. będzie skutkowało odejściem od geograficznie wyodrębnionych obszarów, na których przedsiębiorcy mogli uzyskać zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej z prawem do zwolnień z podatku dochodowego. W tym modelu możliwość skorzystania ze zwolnień była uzależniona od inwestowania na określonym terenie.
Istotną zmianę w funkcjonowaniu specjalnych stref ekonomicznych wprowadzono już w 2018 r. Ustawą o wspieraniu nowych inwestycji, powołującą do życia tzw. Polską Strefę Inwestycji (PSI). To kolejny etap w rozwoju stref, bowiem zastąpiono model geograficznie wyodrębnionych obszarów nowym systemem wsparcia, w którym cała Polska stała się swoistą strefą ekonomiczną. Przedsiębiorca może uzyskać zwolnienie z podatku dochodowego PIT lub CIT, inwestując w dowolnym miejscu naszego kraju, oczywiście po spełnieniu określonych warunków – prowadzenia działalności, która jest objęta wsparciem, i osiągnięciu tzw. kryteriów ilościowych i jakościowych. Zezwolenia na działalność w strefie zostały zastąpione decyzjami o wsparciu (DoW) i właśnie z końcem 2026 r. zezwolenia przejdą do historii. Inwestorzy będą zatem w dalszym ciągu mogli ubiegać się o wsparcie z wykorzystaniem DoW wydawanych w imieniu ministra właściwego do spraw gospodarki przez zarządzających 14 specjalnymi strefami ekonomicznymi w Polsce. Można powiedzieć, że to kolejny etap rozwoju stref – moim zdaniem korzystniejszy dla przedsiębiorców. Tym niemniej zmieni się sytuacja samych 14 SSE, bo wraz z wygaśnięciem starych przepisów stracą przychody z tytułu wydawanych zezwoleń na działalność firm w strefach. Szacunki stref dotyczące wartości utraconych przychodów oscylują od kilkunastu do kilkudziesięciu procent (tzw. luka przychodowa).
Zarządzający strefami mają od dawna świadomość, że muszą poszukiwać alternatywnych źródeł przychodów, które tę lukę uzupełnią. W Katowickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej (KSSE) wdrażamy m.in. projekt pod nazwą „zezwolenie na decyzję”, którego istotą jest informowanie inwestorów posiadających zezwolenie o możliwości pozyskania wsparcia w ramach PSI. Podsumowując, specjalne strefy ekonomiczne po 2026 r. w dalszym ciągu będą tworzyć korzystne warunki do inwestowania i za pomocą decyzji o wsparciu udzielać zwolnień podatkowych oraz kreować ekosystem zachęcający przedsiębiorców do inwestycji.
A co zmieni się dla firm działających w strefach?
Jeśli chodzi o bieżącą działalność, to praktycznie nic. Oczywiście, jeśli jakaś firma nie zdążyła skorzystać z całej pomocy publicznej, jaką uzyskała w ramach zezwolenia, to po 2026 r. już tej pomocy nie wykorzysta. Ale firmy posiadające zezwolenia wiedzą o tym i na bieżąco występują o wsparcie na mocy przepisów z 2018 r. My sami zachęcamy firmy, które mają w planach projekty inwestycyjne, aby zgłaszały wnioski na mocy nowych przepisów i w ten sposób zapewniły sobie możliwość skorzystania ze zwolnień podatkowych.
Przedsiębiorcy, inwestorzy, którzy są lub chcą być objęci wsparciem strefowym, zawsze mogą złożyć wniosek o wydanie nowej decyzji o wsparciu i dalej korzystać ze strefowego ekosystemu wsparcia. Warto pamiętać, że ten ekosystem to nie tylko zwolnienie podatkowe, ale również szereg usług, dzięki którym realizacja inwestycji jest o wiele łatwiejsza. Profesjonalne usługi szkoleniowe, doradcze, marketingowe – czy wsparcie w kontaktach z różnymi organami administracji publicznej, to tylko niektóre z nich. Exodusu firm, które są w strefach, się nie spodziewam, choć mogę sobie wyobrazić, że jakaś firma, która funkcjonowała w ramach zezwoleń, nie zdecyduje się na nowe projekty inwestycyjne lub będzie je prowadziła w ramach własnych środków bez korzystania z pomocy publicznej.
Ale jak rozumiem, to wcale nie oznacza, że nie ma nowych inwestycji w strefach. Kto zainwestował w ostatnich latach najwięcej i jak zmienia się struktura firm, które tworzą nowe miejsca pracy w katowickiej strefie?
Historycznie pierwsze zezwolenie strefowe otrzymał General Motors Opel Manufacturing Poland w Gliwicach. Sektor motoryzacyjny jest do chwili obecnej w strukturze inwestycji w KSSE sektorem dominującym. Na kolejnych miejscach plasują się wyroby ze szkła, branża metalowa, budowlana i spożywcza. W ubiegłym roku ta ostatnia miała największy udział procentowy, biorąc pod uwagę wartość zadeklarowanych nakładów inwestycyjnych ze wszystkich branż (ok. 37%).
Największą inwestycję w 2024 r. zrealizował Tymbark-MWS. Kosztem 321 mln PLN dokonana zostanie rozbudowa i zwiększenie zdolności produkcyjnych istniejącego zakładu w Tychach. Planowane przedsięwzięcie będzie polegać na inwestycji w nowoczesny, zautomatyzowany system transportu i magazynowania towarów z zastosowaniem regałów wysokiego składowania, jak i w nowe linie technologiczne oraz halę produkcyjno-magazynową. Niewiele mniej, bo ok. 310 mln zł nakładów inwestycyjnych, zadeklarowała firma Dogmates, która inwestuje w produkcję indywidualnie dopasowanych i świeżych posiłków dla czworonogów z całej kontynentalnej Europy, pod marką „Psi Bufet”. Jeśli mówimy o 2025 r., to na chwilę obecną największą inwestycję w KSSE realizuje Schaeffler Vehicle Lifetime Solutions Poland. Na budowę nowego zakładu, który będzie obejmował wyspecjalizowane usługi magazynowe i logistyczne (między innymi: przechowywanie, usługi dla klienta, dostawy), a także kittingowe, zadeklarowano wartość nakładów inwestycyjnych na poziomie 271 mln zł.
Generalnie rzecz biorąc, w KSSE dominują inwestycje o charakterze przemysłowym, co oczywiście nie oznacza, że nie posiadamy inwestycji w sektorze usług, w tym nowoczesnych usług biznesowych w obszarze finansów, IT czy HR. W tym przypadku wsparcie strefowe jest najczęściej związane ze zwolnieniem podatkowym w oparciu o dwuletnie koszty nowo utworzonych miejsc pracy, a nie o wartość nakładów inwestycyjnych. Tym niemniej wysokości potencjalnego zwolnienia są identyczne i wynoszą – 40 proc. dla dużych, 50 proc. dla średnich i 60 proc. dla małych firm.
Transformacja to słowo odmieniane ostatnio na Śląsku przez wszystkie przypadki, ale choć jest to proces, który zachodzi we wszystkich sektorach, to jednak najbardziej interesujący dla nas w regionie jest sektor górniczy i hutniczy. Czy obserwuje Pan w działaniach firm inwestujących w KSSE, w ich strategii, pomysły na wykorzystanie pracowników z tych sektorów?
Oczywiście, że tak. W obszarze oddziaływania KSSE znajdują się również tereny poprzemysłowe – w tym tereny pogórnicze. Oczywiście łatwiej inwestować na terenach łatwiejszych, tzw. greenfieldach, one oczywiście są dla inwestorów ciekawsze, czyste geologicznie, nie spotyka się tam niespodzianek, jakie często się zdarzają na terenach poprzemysłowych. Ale tych terenów jest coraz mniej, dlatego podejmujemy działania z gestorami terenów poprzemysłowych w celu ich aktywizacji. Mamy w tym zakresie już doświadczenia – kilka obszarów zostało zaktywizowanych inwestycyjnie, kilka projektów jest w fazie realizacji. Wymaga to dobrej współpracy między właścicielami terenów, instytucjami publicznymi i potencjalnymi inwestorami, co jako swoisty integrator staramy się ułatwiać.
Ze względu na atrakcyjność lokalizacyjną, odpowiednie wyposażenie w infrastrukturę, np. przyłącza energetyczne o odpowiedniej dla inwestorów mocy, bocznice kolejowe, drogi dojazdowe – są to obszary mające potencjał do zagospodarowania. Nie mniej ważnym elementem ich atrakcyjności jest kapitał ludzki. Kultura pracy technicznej ludzi, którzy pracowali w sektorach ciężkich, jest czymś, co często trudno znaleźć u ludzi młodych, nawet u absolwentów wyższych uczelni. To są często świetnie wykształceni ludzie, ale proponowanie im pracy w systemie zmianowym czy weekendowym budzi nie tylko zdziwienie, ale wręcz niedowierzanie czy sprzeciw.
Poza tym, przedsiębiorcy doskonale wiedzą, że jak ktoś potrafi naprawić w warunkach podziemnych maszyny górnicze, to poradzi sobie w wielu innych sytuacjach wymagających umiejętności technicznych. Reasumując, moim zdaniem, ta kultura techniczna, te umiejętności, ale także gotowość do nauki nowych rzeczy i odbywania sensownych szkoleń, sprawią, że ci, którzy będą chcieli, nie powinni mieć problemów ze znalezieniem pracy.
Czy widzi Pan taką motywację u zarządzających firmami, które się likwidują i zwalniają pracowników, żeby wraz z terenami, jakie mają na sprzedaż, szukały też pracownikom nowej pracy?
Jest w tym względzie dużo lepiej niż było. Widzę zmianę w sposobie myślenia gestorów terenów poprzemysłowych w kierunku zagospodarowania nie tylko terenu, ale również tej części kapitału ludzkiego, która jest zainteresowana kontynuacją zatrudnienia. Może nie nazwałbym tego szukaniem nowej pracy, ale współpracą wielu partnerów w celu nadania tym terenom nowych funkcji, a pracownikom nowych szans na zatrudnienie.
Współpracujemy z wieloma podmiotami, szukając nowych inwestorów dla Śląska, także dla brownfieldów. Nie mamy patentu na rację, a współpraca z innymi jest wręcz konieczna. W trakcie Europejskiego Kongresu Małych i Średnich Przedsiębiorstw podpisaliśmy porozumienie o współpracy z Urzędem Marszałkowskim Województwa Śląskiego, Miastem Katowice, Regionalną Izbą Gospodarczą w Katowicach i Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolią, którego jednym z celów jest poprawa efektywności inwestycyjnej na terenach poprzemysłowych. Widzę dziś zrozumienie wśród wszystkich, że mamy szansę, żeby zaktywizować te tereny. Cieszę się, że część z nich zagospodarowano na obiekty kultury czy przestrzenie zielone, ale na dziś myślę, że ten kierunek się wyczerpuje, bo potrzeba nam terenów, na których powstaną nowe miejsca pracy, i to miejsca pracy o większej wartości dodanej.
Chodzi o to, żebyśmy nie tylko wdrażali rozwiązania technologiczne i produkowali to, co wymyślono poza Polską, ale znajdowali takich inwestorów, którzy obok parku produkcyjnego chcą inwestować w centra badawczo-rozwojowe czy laboratoria. Idziemy w kierunku inwestycji o wyższej kulturze technologicznej, aby powstawały miejsca pracy związane z nauką, badaniami i rozwojem, aby nasi pracownicy, nasi inżynierowie mogli uczestniczyć w tworzeniu nowych rozwiązań technologicznych, a nie tylko korzystali z tego, co wymyślili inni.
Tym niemniej część ekspertów czy polityków oczekuje od strefy głównie tworzenia miejsc pracy – tak, jakby właśnie nie o jakość, o jakiej Pan mówi, tylko o ilość chodziło. Jak jest naprawdę?
Od momentu powstania Polskiej Strefy Inwestycji w 2018 r. do końca 2024 r. KSSE łącznie pozyskała inwestycje o wartości 21 mld 692 mln zł, wydając 470 decyzji o wsparciu, co pozwoliło na utworzenie 11 458 nowych miejsc pracy. To najlepsze wyniki w każdej z trzech kategorii wśród wszystkich 14 specjalnych stref ekonomicznych działających w Polsce. Biorąc pod uwagę okres ostatnich 29 lat od powstania KSSE – tych nowych miejsc pracy powstało ponad 100 tys. Tym niemniej w chwili obecnej musimy mieć świadomość rosnącej dynamiki zachodzących procesów automatyzacji, robotyzacji czy wdrażania rozwiązań sztucznej inteligencji, co niewątpliwie wpływa na liczbę tworzonych nowych miejsc pracy.
Dodatkowo musimy pamiętać o zachodzących procesach demograficznych – czyli depopulacji i starzeniu się społeczeństwa, co wymaga racjonalnych działań m.in. w obszarze polityki migracyjnej, aktywizacji zawodowej osób w wieku produkcyjnym czy kształtowaniu nowych kompetencji. Powyższe trendy determinują zmiany w popycie na pracę skutkujące tym, że znaczenie kategorii ilościowej ustępuje miejsca właśnie tej jakościowej. Nie oznacza to bynajmniej, że nasze cele w zakresie utrzymania istniejących i tworzenia jak największej liczby nowych miejsc pracy nie są aktualne.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
