- Przez lata próbowaliśmy ustalić, co tak naprawdę zostało tam „zakopane – dosłownie i w przenośni. Część dokumentacji przepadła razem z terenem, a brak tej wiedzy może dziś i w przyszłości stanowić realne zagrożenie, zwłaszcza w kontekście wód – mówił w trakcie konferencji „Transformacja, która nie utonie. Energia – Ludzie – Odpowiedzialność”, która odbyła się 11 grudnia na Politechnice Śląskiej Artur Dzikowski, zastępca prezydenta Jaworzna.
Wypowiedź wiceprezydenta Jaworzna wpisywała się w szerszy nurt wystąpień włodarzy miast i gmin, którzy – jak wcześniej przedstawiciele Bukowna i Bolesławia – mówili o realnych konsekwencjach transformacji widzianych z perspektywy lokalnych społeczności. Głos Jaworzna wybrzmiał jako merytoryczne ostrzeżenie: bez rzetelnej wiedzy o tym, co kryje się pod ziemią, transformacja terenów poprzemysłowych staje się poważnym i trudnym do oszacowania ryzykiem.
Jak podkreślał Dzikowski, jednym z największych problemów samorządów pozostaje brak kompletnej dokumentacji i danych dotyczących terenów poprzemysłowych. W wielu przypadkach nie wiadomo, co faktycznie zostało zdeponowane w gruncie kilkadziesiąt lat temu, jakie substancje znajdują się pod ziemią ani jakie procesy geochemiczne zachodzą tam obecnie.
Jego słowa szczególnie mocno wybrzmiały w kontekście terenów po dawnych Zakładach Chemicznych „Organika-Azot” w Jaworznie – jednego z najbardziej złożonych środowiskowo obszarów poprzemysłowych w regionie. To właśnie tam od miesięcy prowadzone są zaawansowane prace analityczne i eksperckie, realizowane przez Oddział Górnośląski Państwowego Instytutu Geologicznego we współpracy z miastem.
Zakres tych działań obejmuje m.in. kompleksową ocenę stanu środowiska, identyfikację źródeł potencjalnych zanieczyszczeń, analizę ryzyk hydrogeologicznych oraz przygotowanie podstaw pod plan poprawy stanu środowiska na wielkoobszarowym terenie zdegradowanym. Prace prowadzone są w ramach formalnej umowy pomiędzy Miastem Jaworzno a PIG-PIB, obejmującej doradztwo merytoryczne Rady Ekspertów oraz nadzór nad realizowanymi badaniami.
Dla samorządu kluczowe znaczenie ma fakt, że nie są to działania doraźne, lecz element systemowego podejścia PIG-PIB do zagrożeń środowiskowych wynikających z historycznej działalności przemysłowej – podejścia, które łączy archiwalną wiedzę geologiczną z nowoczesnymi narzędziami pomiarowymi, analizą ryzyka i stałym monitoringiem.
W tym kontekście podczas konferencji wyraźnie wybrzmiał również głos strony eksperckiej, podkreślający rolę Oddziału Górnośląskiego PIG-PIB jako terenowego zaplecza Państwowej Służby Geologicznej.
– Oddział Górnośląski PIG-PIB łączy pomiary, analizy i interpretację danych w taki sposób, aby samorządy mogły podejmować decyzje oparte na faktach, a nie na domysłach – wskazywano w trakcie debaty.
Artur Dzikowski zwracał uwagę, że bez współpracy z instytucjami dysponującymi zapleczem badawczym, archiwami geologicznymi i kompetencjami analitycznymi samorządy pozostają w sytuacji działania „w ciemno”. W jego ocenie właśnie dlatego tak istotna jest rola Państwowego Instytutu Geologicznego, który zapewnia ciągłość wiedzy, dostęp do danych i możliwość wiarygodnej oceny ryzyk w długiej perspektywie.
– Bez badań, pomiarów i rzetelnej analizy ryzyka nie da się dziś odpowiedzialnie planować przyszłości takich terenów. To nie jest kwestia estetyki czy rewitalizacji, ale bezpieczeństwa mieszkańców – podkreślał wiceprezydent Jaworzna.
Z perspektywy Oddziału Górnośląskiego PIG-PIB projekty takie jak Jaworzno są nie tylko zadaniem eksperckim, ale również elementem realizacji misji państwowej służby geologicznej.
– Dla Oddziału Górnośląskiego PIG-PIB udział w tak złożonych projektach środowiskowych, jak prace prowadzone na terenie byłej „Azotki” w Jaworznie, to ogromne wyzwanie merytoryczne i organizacyjne, ale także realny zaszczyt. Podobny model współpracy realizujemy m.in. w Tarnowskich Górach. Tak rozumiemy swoją rolę: służyć wiedzą, wspierać kompetencjami, pomagać samorządom w podejmowaniu trudnych decyzji – z misją, odpowiedzialnością i entuzjazmem zawodowym – podkreślał prof. Artur Dyczko, Dyrektor Oddziału Górnośląskiego PIG-PIB.
Wystąpienie Artura Dzikowskiego dobrze wpisało się w główną oś konferencji, zgodnie z którą bezpieczeństwo geologiczne i środowiskowe musi być fundamentem transformacji, a nie jej dodatkiem. Przykład Jaworzna pokazał, że tam, gdzie samorząd ma dostęp do wiedzy i wsparcia eksperckiego instytucji państwowych, możliwe jest stopniowe odzyskiwanie kontroli nad trudnym dziedzictwem przemysłowym.
Dzikowski zwrócił również uwagę na potrzebę stabilnych mechanizmów finansowania i stałego dialogu z administracją rządową. Jego zdaniem obecność przedstawicieli rządu i instytucji centralnych podczas konferencji była ważnym sygnałem, że perspektywa miast takich jak Jaworzno zaczyna być realnie uwzględniana w krajowej debacie o transformacji.
– Bez wsparcia państwa i dostępu do środków finansowych samorządy nie są w stanie samodzielnie udźwignąć ciężaru transformacji terenów pogórniczych i poprzemysłowych – zaznaczył.
Ważnym wątkiem debaty była również kwestia ochrony danych, które w praktyce stają się dziś jednym z filarów bezpieczeństwa transformacji – zwłaszcza danych geologicznych i środowiskowych, decydujących o kierunkach rozwoju miast i regionów.
– Podczas tej konferencji wielokrotnie wybrzmiewało jedno słowo: bezpieczeństwo – ludzi, środowiska i państwa. Dziś trzeba jasno powiedzieć, że jego integralną częścią jest także bezpieczeństwo danych. To właśnie dane geologiczne i środowiskowe decydują o tym, czy transformacja będzie odpowiedzialna, czy stanie się źródłem nowych zagrożeń. Dlatego w Państwowym Instytucie Geologicznym, decyzją dyrektora PIG-PIB prof. Krzysztofa Szamałka, powołane zostało Centrum Geoinformacji i Cyberbezpieczeństwa. Jego rolą jest nie tylko integrowanie i analiza informacji, ale przede wszystkim ich trwałe zabezpieczenie cyfrowe – tak, aby samorządy, administracja i instytucje nadzorcze mogły podejmować decyzje w oparciu o wiarygodne, chronione i dostępne dane – podkreślił Artur Dyczko, dyrektor Oddziału Górnośląskiego PIG-PIB.
Przykład prac prowadzonych na terenie byłej „Azotki” pokazuje, że transformacja nie może opierać się wyłącznie na deklaracjach. Wymaga danych, monitoringu, długofalowego zaangażowania oraz obecności instytucji, które potrafią łączyć wiedzę geologiczną z potrzebami lokalnych społeczności – konsekwentnie i odpowiedzialnie.
Ten wątek w dyskusji podsumował minister Marian Zmarzły, odnosząc się bezpośrednio do głosu samorządów:
– To, o czym mówił wiceprezydent Jaworzna, pokazuje, że transformacja zaczyna się od wiedzy i odpowiedzialności. Państwowa Służba Geologiczna – wraz z jej zapleczem terenowym, jakim jest Oddział Górnośląski PIG-PIB – daje samorządom realne narzędzia, by podejmować decyzje bezpieczne dla ludzi, środowiska i państwa – podkreślił minister.
Jak zgodnie wskazywali uczestnicy konferencji, tylko w takim modelu możliwa jest transformacja, która rzeczywiście „nie utonie” – bo zaczyna się od rozpoznania tego, co znajduje się pod ziemią, zanim zacznie się budować to, co ma powstać na powierzchni.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
