Federacja Rosyjska zamierza podbić światowe rynki węgla - ogłosił w sierpniu 2018 r. Władimir Putin. Czy to realny plan? Problemów do rozwiązania jest wiele. Analizuje je szwajcarska badaczka dr Natalia Markova z Uniwersytetu St. Gallen na łamach brytyjskiego miesięcznika "Dry Bulk".
W pierwszych dwóch częściach artykułu (który udostępniamy w redakcyjnym przekładzie Czytelnikom portalu netTG.pl) wyjaśniliśmy, że za sprawą zaniżonych taryf opłaca się rosyjskim kopalniom transportować węgiel przez tysiące kilometrów. Pokazaliśmy też, że eksportową ekspansję Rosji poważnie utrudniają wąskie gardła systemu: czyli niedostatek torów o wystarczającej przepustowości, nieefektywne państwowe inwestycje w infrastrukturę oraz wydajność pracy górników, która jest czterokrotnie niższa niż u konkurencji.
W ostatniej części analizy dr Natalia Markova opisuje, jak lekceważąco podchodzi się w rosyjskim górnictwie do problemów ochrony środowiska naturalnego. Ocenia, że Rosja jest pod tym względem negatywnym wyjątkiem wśród światowych producentów węgla. Autorka wyciąga też wnioski z całości z swych spostrzeżeń.
Oddziaływanie kopalń na środowisko
Inna bolączka towarzysząca coraz większemu wydobyciu węgla w Rosji wiąże się z oddziaływaniem kopalń na środowisko naturalne. Ma ono wybitnie negatywny charakter.
Na przykład wydobycie węgla w Kuzbasie, które w 2018 r. wyniosło 255 mln t, bardzo znacznie przewyższało wydolność ekologiczną regionu, którą wcześniej wyliczono dla tego zagłębia na 170 mln t.
Zarówno w Kuzbasie, jak i w innym tradycyjnym zagłębiu węglowym w republice Komi, doprowadzono do krytycznej sytuacji ekologicznej.
W światowym górnictwie węglowym większość emisji gazów cieplarnianych ma związek z uwalnianiem metanu z kopalń. O ile jednak zachodnie kopalnie zagospodarowują przeciętnie 80 proc. tego gazu, w Rosji tylko niewielkie jego ilości wykorzystuje się do wytwarzania prądu czy ciepła. Według raportu kompanii SUEK w 2017 r. zużyto tam 7,5 mln m sześc. wychwyconego z kopalń metanu, co stanowi... mniej niż 1 proc. emisji tego gazu w spółce.
W Rosji lekceważy się wpływ emisji gazów cieplarnianych na zmiany klimatu. Pod tym względem kraj ten jest wyjątkiem wśród producentów węgla na świecie.
Emisja dwutlenku węgla wprawdzie obniżyła się w Rosji po upadku ZSRR z powodu załamania się przemysłu o 46 proc. w latach 1990-2014. Nawet gdy Rosji od biedy uda się spełnić międzynarodowe zobowiązania co do redukcji emisji dla ochrony klimatu, to wcale nie znaczy, że rozwiązała problem zanieczyszczeń powietrza i wód pyłami i odpadami z produkcji górniczej.
Branża węglowa jest pierwszym winowajcą zanieczyszczenia wód odpadami przemysłowymi w Rosji. Ponad 70 proc. wszystkich ścieków przemysłowych trafia bez oczyszczenia do środowiska, a sektor węglowy odpowiada za 76 proc. tych zanieczyszczeń. W sąsiedztwie kopalń doprowadzono w ten sposób do powstania poważnej groźby dla zdrowia mieszkańców.
Kompanie górnicze bronią się argumentem, że zainstalowały potrzebne filtry, ale ich rzeczywista skuteczność stoi pod ogromnym znakiem zapytania. Na przykład w kompanii SUEK w 2017 r. ze 121 mln m sześc. ścieków dokładnie oczyszczono 6 proc., aż 28 proc. w ogóle, a pozostałe ścieki - tylko częściowo.
Nie lepiej przedstawia się sytuacja w odpadach suchych.
Górnictwo węglowe odpowiada za 62 proc. (3,875 mln t) takich odpadów z całego przemysłu w Rosji. To głównie nadkład gruntu w odkrywkach i skała płonna. Kopalniom udało się w 2017 r. zutylizować 56 proc. skał, a ilość odpadów wzrasta lawinowo z powodu wzrostu produkcji (np. między 2016 a 2017 r. o 15 proc.).
Zarządzanie ochroną środowiska w rosyjskiej branży węglowej jest słabe, a wprowadzana w obszarze środowiskowym certyfikacja ISO zakładów górniczych przebiega bardzo powoli.
Na przykład w kompanii SUEK tylko 7 z 40 kopalń węgla uzyskało certyfikat ISO 14001.
Wyniki biznesowe górnictwa poprawiają się wyłącznie w podstawowych wskaźnikach ekonomicznych (wielkość wydobycia, sprzedaż, podatki, nakłady inwestycyjne itp.), ale pomija się ukryte koszty społeczne i środowiskowe.
Takie jednostronne podejście sprawia, że kompanie górnicze utraciły zdolność do prawidłowego rozwiązywania problemów: regułą stało się załatwianie spraw dopiero wówczas, gdy już doszło do bardzo poważnych zagrożeń.
Przykładem jest port w Nachodce w pobliżu miasta, przez które przechodzi rocznie 30 proc. rosyjskiego eksportu węgla morzami. Węgiel przy składowaniu i załadunku traktowano tam identycznie, jak piasek, czy gruz, co prowadziło do koszmarnego zapylenia powietrza. Systemy wydajnych filtrów zainstalowano w Nachodce niedawno i tylko dlatego, że jeden z uczniów odważył się w 2017 r. napisać... list ze skargą do prezydenta Putina.
Oczywiste jest, że problemy ekologiczne będą się pogłębiać ze wzrostem wydobycia węgla w Rosji, szczególnie w Kuzbasie. Planowane przeniesienie eksploatacji złóż węgla do wschodniej Syberii i na Daleki Wschód Rosji być może nieco osłabi wpływ górnictwa na środowisko, lecz z pewnością nie rozwiąże problemu. Dlatego należy liczyć się nawet z tym, że wzrost wydobycia rosyjskiego węgla zostanie zahamowany pod presją rosnącego sprzeciwu społecznego.
Nie bez znaczenia będzie też głos światowej wspólnoty obrońców środowiska oraz rosnący globalnie nacisk na kompanie węglowe. Dla rosyjskiego eksportu węgla wynika stąd realne ryzyko, przynajmniej na kierunku do Europy. Aby zachować swój udział w rynku, górnictwo rosyjskie musi wdrożyć czyste i wydajne technologie. Musi też realnie ocenić i zaplanować na lata żywotność przemysłu węglowego w kraju.
Podsumowanie
Eksport jest podstawowym celem producentów węgla i handlowców tym surowcem w Rosji, a ich najważniejszym priorytetem stało się rozwijanie rynków zamorskich. Rosyjski węgiel ma potencjał, by jego udział rósł stopniowo na światowych rynkach, szczególnie w regionie Azji i Pacyfiku.
Kompanie górnicze muszą jednak w pełni uświadomić sobie, że oznacza to dla nich dużo silniejszą zależność od zewnętrznych warunków rynkowych i od zmiennej koniunktury cenowej, od wzbierającego nacisku ekologów i od surowszych wymagań ze strony instytucji finansujących. Aby zmierzyć się z wyzwaniami globalnego rynku, rosyjski węgiel musi najpierw rozwiązać swoje wewnętrzne problemy, do których należą przede wszystkim: efektywność kosztów, infrastruktura transportowa, wydajność pracy górników i ochrona środowiska – stwierdza dr Natalia Markova.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
