Przez trzy wieki bez… Bożego Narodzenia

Powszechnie uznaje się, że święto Bożego Narodzenia istnieje od zarania chrześcijaństwa i od początku było najważniejszym w chrześcijaństwie, a Jezus narodził się z Maryi Dziewicy 25 grudnia. Na początku najważniejszym świętem była niedziela, a później Wielkanoc. Boże Narodzenie obchodzi się dopiero o IV wieku.

Boże narodzenie. Jeszcze nie święto tylko fakt. Było to w Judei (Palestyna), na którą od 63 r. p.n.e. wpływ mieli Rzymianie (dopiero w 6 r. n.e. – dokoptowana do rzymskiej prowincji – Syrii). Z pewnością wydarzyło się to za panowania pierwszego cesarza – Oktawiana Augusta (był nim od 27 r. p.n.e. do 14 r. n.e.) i satelickiego króla Judei Heroda Wielkiego (panował w latach 37 – 4 p.n.e.). Jezus urodził się w Betlejem k. Jerozolimy w grocie, w której w niepogodę pasterze chronili zwierzęta, a która w polskiej tradycji ma obraz drewnianej szopy. „Dzisiaj w Betlejem, dzisiaj w Betlejem wesoła nowina, że Panna czysta, że Panna czysta porodziła Syna” – śpiewamy, ale czy o „tym” Betlejem?

Rzecz w tym, że w starożytnej Palestynie istniały (i tak jest do dziś) dwie miejscowości zwane Betlejem. Jedno w Judei, a drugie w Galilei w pobliżu Nazaret miejscowości, w której Jezus spędził dzieciństwo. Od wielu lat trwają między historykami protochrześcijaństwa spory, o któreż to Betlejem chodzi. Ewangeliczne określenie, Jezus z Nazaretu, ma przemawiać za tym, że przyszedł na świat w Galilei, a nie w Judei. Ta hipoteza brzmi przekonywająco, choć z drugiej strony wykorzystują ją różnego sortu rasiści twierdzący, że w takim przypadku Chrystus nie był… Żydem.

Co pisali apostołowie?
Jak skomentować to, że ewangeliści nie podają daty narodzin, co do których nie mieli wątpliwości, że zmienią one w przyszłości świat? Ewangelista Łukasz podaje, że Jezus miał około 30 lat, gdy został ochrzczony i rozpoczął swą misję. Nauczał 3,5 roku. W chwili śmierci miał więc mniej więcej 33 i pół roku. „Datowanie narodzin Jezusa Chrystusa nie jest jednomyślne, jak niejednomyślne było w ogóle liczenie i ustalanie czasu w starożytności. Rozbieżności wynikają z rodzaju kalendarza, jakim się posługiwano w danym kręgu kulturowym: słonecznym lub księżycowym, obrania jakiegoś punktu odniesienia dla datowania zaistniałych faktów, wreszcie ogólnego braku zainteresowania historią jako taką, bowiem ważniejsza była treść faktów i ich znaczenieˮ – zauważa ks. Ryszard Groń (na swoim blogu jakatolik.com).

Skoro apostołowie nie przykładali wagi do sprecyzowania daty urodzin ich Mistrza, nic dziwnego, że i późniejszych jego wyznawców nie za bardzo interesowało, którego dnia, miesiąca i roku urodził się Jezus. „Dla nas chrześcijan przełomu tysiącleci wydaje się trudnym do zaakceptowania fakt, że dzień, w którym Chrystus, Bóg-Człowiek, ujrzał światło dzienne, ginie w mrokach dziejów. Jednakże w owej tajemniczości tkwi i piękno, i głęboki sens” – tłumaczy ks. Tadeusz Kasabuła (na portalu opoka.org.pl). Tu należy dodać, że przez kilkanaście lat od śmierci Chrystusa uznający jego naukę i boskość traktowani byli jak odszczepieńcy judaizmu. Po raz pierwszy określono ich jako chrześcijan (gr. christos – pomazaniec) ok. 45 r. w Antiochii (dziś jest to terytorium Turcji, wtedy była to stolica prowincji Syria).

Czy już wtedy istniało święto Bożego Narodzenia? Wątpliwe. Wcześni chrześcijanie tworzyli często odległe od siebie grupki. Później, gdy chrześcijaństwo okrzepło, gdy po drugim powstaniu w Judei Rzymianie wygnali (w 135 r. n.e.) z Jerozolimy wszystkich Żydów (także chrześcijan), również nie było takiego święta. Tak było przez trzy wieki. Dopiero na początku IV w. zaczęto tu i ówdzie świętować rocznicę narodzenia Pana… 6 stycznia (tak do dziś jest w Etiopii). Boże Narodzenie w kształcie zbliżonym do współczesnego świętowano od 328 r. i początkowo tylko lokalnie, w Palestynie. „Pierwszą zachowaną wzmianką wskazującą istnienie publicznych celebracji liturgicznych święta narodzin Chrystusa jest notatka w dziele Chronograf z 354 r. (zredagowana już w 336 r.), znajdującym się obecnie w zbiorach Biblioteki Watykańskiej. Notatka została umieszczona w części dzieła poświęconej wspomnieniom liturgicznym męczenników tzw. Depositio Martyrum. Przed listą męczenników czczonych tego dnia (tzn. konkretnie VIII Calendas lanuarii, czyli 25 grudnia) umieszczono wpis o narodzinach Chrystusa w Betlejem w Judei, co sugeruje, że była to informacja o obchodach liturgicznych tego wydarzenia” – wyjaśnia „Encyklopedia Katolicka”.

Kalka z innych religii?
Popularne są hipotezy, że święto zaczęto obchodzić 25 grudnia, zawłaszczając tym samym pogańskie tradycje. Jest w nich tylko (albo aż) część prawdy. W IV w. chrześcijaństwo nie było już konglomeratem rozsianych po Syrii grupek. Było obecne w całym Imperium Rzymskim. I występowało z nader atrakcyjną ofertą dla biednych i wykluczonych - lepszego życia po śmierci w Królestwie Niebieskim. Wg niektórych historyków, 25 grudnia (i nie tylko) chrześcijanie „pożyczyli” z mitraizmu (kult solarnego boga Mitry). Nie wdając się w szczegóły można stwierdzić, że jest to tylko hipoteza i to mocno naciągana. Choćby z tej przyczyny, że – używając współczesnego języka – obie religie, acz do siebie w wielu miejscach zbliżone – miały do 391 r. (wówczas cesarz Teodozjusz uznał chrześcijaństwo za religię państwową) inne grupy docelowe...

Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.