Prawdopodobnie każdy Polak zna spółkę KGHM Polska Miedź SA. Wielu słyszało również o odkryciu w roku 1957 ogromnych złóż miedzi na Monoklinie Przedsudeckiej. Mało kto pamięta jednak, że cechsztyńskie złoża miedzi, genetycznie związane z eksploatowanym obecnie, były wybierane już od średniowiecza.
Przedmiotem wydobycia były margle miedzionośne Niecki Północnosudeckiej, rozciągającej się pomiędzy Bolesławcem, Lwówkiem Śląskim i Złotoryją. Zaraz po II wojnie światowej ruszyło tu Stare Zagłębie Miedziowe, oparte jednak na kopalniach, których budowę rozpoczęli jeszcze Niemcy. Pierwszym zakładem, zaprojektowanym i zbudowanym w całości przez Polaków, była kopalnia Nowy Kościół.
Pierwsze prace przy budowie zakładu podjęto w roku 1950, ukończenie budowy nastąpiło zaś w roku 1954. Złoże udostępniono bardzo nietypowo, jak na warunki Starego Zagłębia - za pomocą sztolni, pięciu dowierzchni, a także szybu wentylacyjnego. Serię rudną tworzył pakiet 15 naprzemianległych warstewek margli i wapieni o łącznej miąższości od 1,5 do 5 m. Były to czasy, gdy o maszynach oponowych w polskim górnictwie nikt nie słyszał i struktura kopalni oraz system eksploatacji bardzo przypominały te znane z węgla. Wydobycie prowadzono systemem ścianowym, początkowo z ugięciem stropu na kasztach drewnianych, wypełnionych skałą płonną, od 1963 r., stosowano zaś likwidację przestrzeni wybranej za pomocą zawału.
Wydajność tych systemów była niewielka – roczne wydobycie kopalni nigdy nie przekroczyło 420 tys. t rudy rocznie. To kropla w morzu, jeśli porównamy wydobycie ze współczesnymi kopalniami KGHM, gdzie roczne wydobycie pojedynczej kopalni sięga kilkunastu milionów ton, a wydajność porównywalną z Nowym Kościołem, osiągają pojedyncze oddziały wydobywcze...
Również zawartość miedzi w rudzie była niewielka – średnio 0,51 proc. Dziś granica bilansowości leży na poziomie 0,7 proc.
Właściwości mechaniczne skał nie pozwoliły na zastosowanie znanej z kopalń węgla mechanizacji. Rudę urabiano metodą strzałową, zaś ładowanie urobku na przenośnik pancerny odbywało się częściowo ręcznie. Mechanizację ładowania próbowano uzyskać przez zastosowanie wrębiarki. Głównym problemem, z którym borykali się górnicy, było „rozlasowanie” złoża. Polegało ono na wypłukaniu węglanu wapnia ze skał położonych w sąsiedztwie zawodnionych spękań. Rozlasowany górotwór charakteryzował się niskimi parametrami wytrzymałościowymi i pomimo opracowania różnych wariantów wybierania takich partii złoża, niejednokrotnie musiano rezygnować z ich wybierania.
Poważnym zagrożeniem była woda. Kopalnia funkcjonowała w bezpośredniej bliskości doliny Kaczawy, a jej wyrobiska nie były położone głębiej niż kilkadziesiąt metrów pod powierzchnią ziemi. Ryzyko wdarcia się wody było zatem realne. Co ciekawe jednak, jedyny przypadek wdarcia wód do wyrobisk nie miał związku z ciekami wodnymi na powierzchni.
22 października 1959 r. podczas drążenia upadowej nastąpił nagły wypływ wody z naruszonego przypadkiem otworu badawczego z czasów rozpoznania złoża. Był to skutek podwójnego niedbalstwa. Otwór, według dokumentacji, miał być zlikwidowany przez cementację, co okazało się nieprawdą. Zaskoczenie musiało być jednak tym większe, że według tej samej dokumentacji otwór miał znajdować się w innym miejscu... Na szczęście obyło się bez ofiar w ludziach. Zalane zostało kilkadziesiąt metrów upadowej, a kopalnia jeszcze jakiś czas musiała borykać się ze wzmożonym dopływem wód z otworu.
Z Zakładami Górniczymi Nowy Kościół wiązano duże nadzieje. Planowano udostępnić 8,5 mln t rudy leżącej na Polu Zachodnim, oddzielonym od Pola Głównego rzeką Kaczawą. Ostatecznie planów tych nie zrealizowano. Katastrofalne pęknięcie zapory zbiornika odpadów poflotacyjnych w Iwinach spowodowało unieruchomienie Zakładu Wzbogacania Rud kopalni Konrad, przerabiającego również rudę z Nowego Kościoła, a pełen rozruch kopalni Lubin, przypieczętował los całego "Starego Zagłębia”. Udostępnienie ogromnych, liczących setki milionów ton rudy zasobów na Monoklinie Przedsudeckiej, a także zastosowanie systemów komorowo-filarowych z zastosowaniem maszyn oponowych, spowodowało, że kopalnie takie, jak Nowy Kościoł, raptownie stały się skansenami.
Nowy Kościół zamknięto 31 grudnia 1968 r. Przez 14 lat działalności kopalni wydobyto ok. 4,5 mln t rudy miedzi. Pracownicy zlikwidowanego zakładu zasilili w dużej mierze szeregi górników Zakładów Górniczych Lubin, stając się ważnym składnikiem kadry, rodzącego się, Nowego Zagłębia Miedziowego.
Ewenementem na skalę ogólnopolską jest wpływ szkód górniczych na powierzchnię terenu. Jest to chyba jedyna kopalnia w Polsce, której plan można wyrysować, nie wchodząc do niej. Przebieg chodników i pól ścianowych jest doskonale widoczny na zdjęciach satelitarnych.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
