Dlaczego tak jest? Niewspółmiernie do innych krajów, w Polsce bardzo mało za produkowane przez siebie odpady płaci przemysł. O ile za tonę wprowadzonego na rynek plastiku w Niemczech, Austrii, Litwie i innych krajach UE firmy płacą kilkaset euro, tak w Polsce opłaty te oscylują wokół kilku euro.
Zdaniem ekspertów, którzy wzięli udział w szczycie klimatycznym Togetair 2020 podwyższenie tych opłat zapewniłoby od 2 do 3 mld zł wpływów rocznie. Pieniądze te ściągnęłyby ciężar finansowej odpowiedzialności z mieszkańców i ulżyły samorządom.
Magdalena Dziczek, członek zarządu EKO-PAK zgadza się, że opłaty uiszczane przez firmy wprowadzające produkty w opakowaniach na rynek są o wiele za niskie, co rzutuje na sytuację w całej gospodarce odpadami, która jest po prostu niedofinansowana.
– Dziś trudno obronić dotychczasowy system, który jest w praktyce systemem fikcyjnym, opartym na obrocie dokumentami, a nie recyklingu. To efekt źle uchwalonych przepisów i braku nadzoru nad rynkiem, w którym nieuczciwi przedsiębiorcy przez lata wystawiali pokwitowania, że dokonali recyklingu, a w praktyce nic takiego nie robili. Działalność takich firm obciążała też legalnie działające podmioty, które nie mogły z tym konkurować – wyjaśnia.
O tym, że mamy dziś problem z nadmiarem plastiku mówił też Szymon Dziak-Czekan, prezes zarządu Stowarzyszenia Polski Recykling.
– Na świecie wytwarza się około 350 mln ton tworzyw sztucznych, w Polsce jest to ok. 3,5 mln ton rocznie. To są olbrzymie ilości. Żeby uświadomić sobie z jak olbrzymim problemem musi się mierzyć branża, spójrzmy, że waga surowców wprowadzanych na rynek każdego roku odpowiada wadze wszystkich ludzi mieszkających na całej Ziemi – mówi.
Dodaje, że od kilku lat branża recyklingu postuluje, by naprawić system i wprowadzić wyższe opłaty od producentów, bo ich brak w ramach Rozszerzonej Odpowiedzialności Producentów dotkliwie odbija się na sytuacji branży. A zwłaszcza dziś - gdy ceny ropy gwałtownie spadły, czyniąc powstałe na ich bazie surowce jeszcze tańszymi w produkcji – takie wsparcie jest dla branży bardzo potrzebne.
– Dziś my, jako zakłady recyklingowe, dostajemy dosłownie kilkanaście złotych za przetworzenie jednej tony tworzywa sztucznego. Za takie kwoty o jakimkolwiek recyklingu nie może być mowy – konkluduje.
Wielu przekonuje też, że ostatnie lata przespaliśmy, bo zadowalaliśmy się symboliczną poprawą wskaźników recyklingu, a całą masę nienadających się do przetworzenia i kosztownych w utylizacji odpadów wysyłaliśmy do Chin. Było to wygodne i tańsze rozwiązanie. Do czasu.
W 2017 r. Państwo Środka zamknęło swoje granice i przestało przyjmować odpady z całego świata. Wtedy europejski rynek przeżył wstrząs, bo okazało się, że produkujemy zbyt dużo śmieci, z którymi nie mamy co zrobić. Nadmiar tworzyw sztucznych i innych frakcji sprawił, że wiele samorządów i sortowni skończyło z odpadami, których nikt od nich nie chce odebrać. Zakłady recyklingu przyjmowały bowiem wyłącznie najlepsze i najczystsze frakcje. A z tym jest w Polsce problem, bo selektywna zbiórka kuleje, przez co większość odpadów wciąż jest zmieszana, zabrudzona, a koszt jej doczyszczenia na tyle duży, że recykling staje się nieopłacalny.
- To nie tylko polski problem, mierzą się z nim również dużo bardziej rozwinięte gospodarki, w których selektywna zbiórka i edukacja mieszkańców stoi na dużo wyższym poziomie. Chińskie embargo okazało się papierkiem lakmusowym, który zweryfikował jak naprawdę wygląda recykling w całej UE. Okazało się, że bez chińskiego rynku zbytu dla niechcianych frakcji, cała Europa zaczyna się dusić od nadmiaru odpadów – mówi Anna Larsson, Dyrektor Reloop Platform.
Zwraca przy tym uwagę, że nie należy traktować tego jako wymówki, by wycofywać się z ambitnych celów dotyczących recyklingu, które sobie postawiliśmy.
– Wiele krajów wprowadza dziś reformy, które jeszcze mocniej zaingerują w rynek niż ROP. We Francji przyjęto przepisy, które zakazują wprowadzania od 2030 r. opakowań nienadających się go recyklingu. Wiele krajów fakultatywnie wdraża wytyczne dotyczące ekoprojektowania. We Włoszech i Wielkiej Brytanii mówi się o wprowadzeniu podatku od plastiku, który miałby premiować opakowania zawierające w sobie określony procent surowców wtórnego. Tych mechanizmów jest coraz więcej – mówi.
Jak z kolei przekonuje Jacek Wodzisławski, prezes Fundacji RECAL w Polsce należałoby wdrożyć tak skalibrowane stawki opłat za wprowadzanie produktu w konkretnym rodzaju opakowania, by kwoty te pozwoliły sfinansować nie tylko zbiórkę i transport, ale również późniejsze zagospodarowanie.
- Mam to szczęście, że reprezentuję organizację zajmującą się odzyskiem aluminium, które jako jedyne tworzywo osiąga – w przypadku puszki – poziom recyklingu powyżej 80 proc. Do hut aluminium nie trzeba więc dopłacać, ale do przerobienia opakowań wielomateriałowych czy tworzyw sztucznych, już niestety tak – wyjaśnia ekspert.
Podkreśla przy tym, że ustalenie sztywnych stawek byłoby błędem, bo dużo bardziej sprawdziłyby się opłaty modulowane, uzależnione od wielu parametrów dotyczących opakowania.
– Nie możemy stosować jednej stawki dla bardzo szerokiej grupy produktów powstających z tworzyw sztucznych, których mamy wiele rodzajów, często ze sobą połączonych. Nie jestem akurat przeciwnikiem wykluczania jakichkolwiek opakowań, ale myślę, że decyzje o stosowaniu wybranych rodzajów podejmie sam biznes, gdy zobaczy co mu się bardziej opłaca. Jeżeli dziś o projekcie opakowania decydują działy marketingu, które nastawione są tylko na zwiększanie zysku, to po wprowadzeniu takich rozwiązań musieliby oni liczyć się również z wyliczeniami księgowych, który przyjdą i zatrzymają niektóre zapędy, mówiąc, że będą one po prostu kosztować za dużo, właśnie z powodu wyższych opłat za wprowadzenie produktów na rynek – mówi ekspert.
Karol Wójcik, Przewodniczący Rady Programowej Związku Pracodawców Gospodarki Odpadami przestrzega jednak przed nadmiernym optymizmem związanym z wprowadzeniem ROP. W jego ocenie rozwiązanie to, choć konieczne i pilnie potrzebne, nie jest jeszcze panaceum na wszystkie bolączki w branży.
– Najważniejsze, by wprowadzić regulacje, które w praktyce wykluczą z rynku opakowania nienadające się do recyklingu. Producenci, którzy będą się decydować na stosowanie takich materiałów powinni płacić za to tak duże opłaty, by przestało się to im opłacać. To skłoni ich do tego, by wybierać inne rozwiązania. A jeżeli nawet nie, to owe wyższe opłaty pozwolą sfinansować kosztowny proces utylizacji nienadającego się do recyklingu produktu – mówi.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
