Kanadyjska firma Rathdowney nie rezygnuje z uruchomienia kopalni cynku i ołowiu na Jurze. Ma o co walczyć. Złoża w obszarze jurajskim są oceniane przez Kanadyjczyków na ok. 24 mln ton. Państwowe badania wykonane wcześniej na tym terenie mówią nawet o 100 mln. ton. To prawdziwa żyła złota. Rzecz w tym, że mieszkańcy Jury nie chcą ani dewastacji terenu przez kopalnie odkrywkowe, ani związanego z ich pracą spadku poziomu wód gruntowych.
Złoża rud cynku i ołowiu w Polsce to przede wszystkim północna i północno-wschodnia część Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Ich eksploatacja trwa od... ok. 2,5 tys lat - co potwierdziły znaleziska archeologiczne biżuterii łużyckiej wykonanej z ołowiu. Pierwsza historyczna informacja o kopalniach rud ołowiu w rejonie Olkusza pochodzi z XII wieku. Od tamtego czasu rudy kopano tu stale. Początkowo z płytkich pokładów, czasem z niewielkich gniazd rudnych. Potem eksploatacja zeszła pod ziemię.
Ile rudy wydobywano? W XV wieku obszar śląsko-krakowski dawał rocznie od 150 do 600 ton samego ołowiu. A trzeba pamiętać, że w tych czasach całe wydobycie było prowadzone metodami ręcznymi, przy użyciu nieskomplikowanych narzędzi. Historycy przemysłu szacują na podstawie tych danych, że tylko w ciągu 300 lat wyprodukowano na tym obszarze do 100 tys. ton ołowiu, co daje pojęcie o bogactwie złóż. W późniejszych latach, między XV a XVIII wiekiem łączna produkcja ołowiu mogła wynieść do 600 tys. ton. Przy okazji uzyskiwano od 100 do 1300 kg srebra, a w XIX wieku samo pozyskiwanie srebra sięgnęło łącznie 500 tys. kg.
Jak bogate złoża chce eksploatować Rathdowney? Geolodzy są zgodni co do jednego: trudno ocenić. W czasie swoich badań firma wykonała 270 odwiertów, z których wydobyła 30 tys. metrów rdzeni. Badania geologiczne prowadzone na złożach Poręba (od 1967 r.), Chechło i Zawiercie (od 1968 r.) wskazują jednak, że jurajskie rudy charakteryzują się dużą zmiennością zawartości cynku i bardzo dużą - ołowiu. Według geologów dokładność rozpoznania złoża na podstawie wierceń jest niższa, a błąd może sięgać nawet 40 proc. wyniku pomiarów.
Jednak to nie geologia i nie badania wpływają na zasobność złóż i opłacalność ich wydobycia, ale... polityka i rynek. O politykę Zawiercie już się otarło. W latach 70., kiedy Polska Ludowa była przedstawiana jako siódma potęga gospodarcza świata, rozważano już nie tylko budowę kopalni, ale nawet... przeniesienie miasta i mieszkańców na nowe miejsce. Chodziło nie tylko o cynk i ołów, ale też o... uran, który w śladowych ilościach miał znajdować się w rudonośnych złożach.
Teraz przyszedł czas na rynek. O ile do początku XXI wieku produkcja kopalni Pomorzany w Olkuszu wystarczała, o tyle boom gospodarczy Chin i Indii, dwóch najchłonniejszych rynków świata spowodował, że ceny cynku i ołowiu na światowych giełdach poszybowały w górę. A ponieważ światowe zasoby obu metali są ograniczone, zaczęto się przyglądać złożom ocenianym do tej pory jako nieopłacalne do eksploatacji. Zmieniała się również technologia prowadzenia wydobycia i przeróbki rudy. Praca, która kiedyś wymagała tysięcy ludzi i dziesiątek maszyn, dziś wymaga nadal dziesiątek maszyn - nowej generacji, ale za to na obszarze 150 km kw. objętych koncesjami pracować ma raptem 400-600 osób. Spadające koszty wydobycia i przeróbki rudy spowodowały, że atrakcyjne dla eksploatacji stały się złoża, które jeszcze niedawno były określane jako pozabilansowe.
Problemem jurajskich kopalni jest sama Jura - obszar bogaty historycznie, przyrodniczo i krajobrazowo, o unikalnej rzeźbie terenu, ale jednocześnie obszar ubogi w wodę. Co prawda Kanadyjczycy wprost deklarują, że ich działalność miałaby być jak najmniej uciążliwa dla środowiska, ale stworzenie kopalni odkrywkowych między Porębą, Zawierciem i Chechłem - gdzie zaczyna się jedyna europejska pustynia, oznacz wykopanie wielkiej dziury w ziemi i dopilnowanie, żeby nie zalewała jej woda. Jak napisali przedstawiciele firmy w oficjalnym stanowisku: Firma Rathdowney Polska pracuje nad rozwiązaniem, aby całość wód odprowadzanych z systemu odwadniania kopalni spożytkować do zaopatrzenia ludności w wodę pitną, lub do nawodnień rolniczych i leśnych, kompensujących niekorzystne zmiany klimatyczne.
Projekt Olza - bo tak na razie nazywa się przedsięwzięcie - ciągnie się już od ok. 10 lat. To wtedy Kanadyjczycy otrzymali trzy koncesje na wydobycie w obszarach Chechło, Rokitno i Zawiercie. Kopalnia, jeżeli ruszy, ma pracować do 10 lat, z możliwością przedłużenia eksploatacji na kolejne 15-25 lat. Ma dać zatrudnienie 400-600 ludziom przy wydobyciu i przeróbce, oraz kolejnym blisko 2 tys. w otoczeniu zakładu. Inwestycja jest szacowana na 270 mln dolarów, ale według założeń powinna się zwrócić po niespełna trzech latach.
Mieszkańcy okolicy planowanej kopalni szacują, że nawet 10 lat działalności kopalni nie tylko odstraszy turystów i na wiele następnych lat obniży ceny ich nieruchomości, ale doprowadzi do zmian krajobrazu choćby w postaci hałd. Nie znaczy to, że na Jurze hałd nie ma - ale wszystkie są związane z historycznym wydobyciem rud żelaza i sporadycznie węgla brunatnego na niewielką skalę. Wszystkie też od końca eksploatacji zdążyły się już pokryć roślinnością.
Kanadyjczycy z Rathdowney nie wycofują się z projektu Olza i nadal prowadzą prace wynikające z koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż. Mieszkańcy Jury też się nie wycofują i wysytąpili o wpisanie obszaru Jury Krakowsko-częstochowskiej na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Ostatnio w Polsce na tę listę trafiła... kopalnia rud cynku, ołowiu i srebra w Tarnowskich Górach.
(Przy pisaniu korzystałem z publikacji: Marek Nieć, Ewa Salamon, Justyna Auguścik, Zmiany i zużycie zasobów złóż rud cynku i ołowiu w Polsce, Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk, rok 2018, nr 102, s. 129–152)
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
