Coraz więcej państw rezygnuje z bicia monet o 1/100 (lub nieco więcej) wartości jednostki pieniężnej. Polska do nich wkrótce dołączy. Dlaczego kasuje się "grosiki"? Dlatego, że koszt produkcji jest większy od wartości samej takiej monety. Przed Polską takiej operacji dokonało już kilka państw...
Nim przejdziemy do współczesności, parę faktów z historii monety. Otóż pierwsze powstały w VII w. p.n.e. w Lidii (dzisiejsza Turcja). Były one wykonane z elektrumu (stopu złota i srebra, naturalnie występującego w niektórych rzekach Azji Mniejszej) i miały owalny kształt. Następnie, monety zostały rozpowszechnione w basenie Morza Śródziemnego przez Fenicjan oraz Greków. Metalowe pieniądze wykształciły się także niezależnie w Chinach i Indiach. Monety o niewielkie wartości określa się mianem bilonu. Tenże jest pieniądzem zdawkowym (fiducjonalny), tak jak banknoty i jego wartość ustalona emitent.
Bilon, to rzymska nazwa stopu miedzi i srebra stosowanego do wyrobu monet o niskiej wartości. Bilon bito także z niklu, brązu lub mosiądzu, a nawet złota (w Hiszpanii w pierwszej połowie XIX w.). Obecnie do wyrobu bilonu używa się stali, aluminium i stopów.
Tyle historii, teraz o współczesności...
Izrael nie chce agorot...
W Izraelu wycofano z użycia monety o najniższej wartości, a ceny w sklepach do dziś zawierają jednak niemożliwe do zapłacenia gotówką kwoty z "promocyjną końcówką" - np. 1,99 szekli.
Nowa izraelska szekla (nis) jest w użyciu od 1985 r. i dzieli się na 100 agorot (liczba pojedyncza: agora). W 1991 r. z użycia wycofano monetę o wartości jednej agory, a w 2008 r. - pięć agorot. Mimo wycofania monet do dziś ceny produktów kończą się na przykład na 19, 99 czy 95 agorot. Cenę kończącą się cyframi 1-4 zaokrągla się w dół, a 5-9 - w górę.
Choć ceny kończące się na 99 są powszechne, to w Izraelu w przeciwieństwie do innych krajów klient nigdy nie dostaje reszty. Do dziś jednak na sklepowych półkach ceny produktów kończą się na 99 agorot. Dla konsumentów płacących gotówką cena jest zaokrąglana za całe zakupy, a nie za pojedyncze produkty. Problem nie dotyczy płacących kartą. W użyciu są wciąż monety o wartości 10 i 50 agorot.
Czesi bez halerzy...
Czesi wycofali drobne monety w 2003 roku. Słowacy w roku 2004, a Węgrzy w 1991 r. Oficjalnym powodem była nieopłacalność ich produkcji. Nieoficjalnym: rosnąca inflacja. Kilka lat później operację wycofania kolejnych monet powtórzono w Czechach i na Węgrzech.
10- i 20-halerzówki wycofali Czesi w październiku 2003 roku. Narodowy Bank Czeski powołał się na wysokie koszty związane z utrzymaniem ich w obiegu. Twierdzono, że sklepy odmawiały przyjmowania wspomnianych monet, które przestały spełniać rolę środka płatniczego. Wyjaśnienie było jednak bardziej skomplikowane. Większość Czechów "magazynowała" bowiem w domach monety o najniższym nominale, ponieważ obciążały ich portfele. Monety nie wracały zatem do obiegu, ale duże sieci handlowe musiały je wydawać klientom i zgłaszały bez przerwy zamówienia na nowe emisje do Banku Centralnego. Koszt produkcji monet był dwukrotnie wyższy od ich wartości nominalnej.
1 września 2009 Narodowy Bank Czeski wycofał kolejną monetę o najmniejszym nominale, tym razem 50-halerzową. Halerze wciąż znajdowały się na paragonach wydawanych w sklepach. Przy płaceniu zaokrąglano rachunek w górę do pełnej korony, jeśli "końcówka" ceny przekraczała 50 halerzy. Mimo to - zdaniem Narodowego Banku Czeskiego - ceny towarów wzrosły w minimalny sposób (najwyżej o 0,5 proc.). Niektóre firmy (zgodnie z zasadami konkurencji) zaokrąglały ceny towarów "w dół". Inne twierdziły, że wycofanie monet oznaczało aż 4-procentową stratę na ich marżach.
Nim przeszli na euro...
Podobną operację przeprowadzono 1 stycznia 2004 roku na Słowacji. I tu Narodowy Bank Słowacki uzasadnił decyzję wysokimi kosztami produkcji. Obliczono bowiem, że wybicie jednej monety przekracza trzykrotnie jej wartość. W obiegu znajdowało się 598 milionów drobnych monet.
Wszystkie banki wymieniały monety przez cały rok, potem, do roku 2008, operację taka przeprowadzał jedynie Narodowy Bank Słowacki. Przed wymianą monet banki żądały jednak ich posegregowania. Ustalono, że mogą być przekazywane w torebkach foliowych zawierających maksimum 200 sztuk.
Ponieważ o wycofaniu monet poinformowano stosunkowo wcześnie, wielu Słowaków starało się ich pozbywać od połowy grudnia. W szkołach instalowano kasety z pleksiglasu, do których uczniowie wrzucali drobne pieniądze. Po Nowym Roku szkoły wymieniały je na pomoce naukowe. Kolejne kasety instalowano w miejscach publicznych: przed domami kultury, supermarketami - przeznaczając dochód na cele charytatywne. Duże datki wrzucano do skarbonek kościołów.
Słowacy zwrócili około 50 procent monet. Wielu obywateli obawiało się jednak, że dojdzie do ukrytych podwyżek cen. Było w tym sporo prawdy. Wiele cen towarów, kończących się na 80, 90 halerzy, zostało zaokrąglonych w górę. Co prawda, supermarkety wprowadziły po Nowym Roku akcje promocyjne polegające na zaokrąglaniu wszystkich cen w dół, ale wspomniana inicjatywa rozmyła się w kolejnych miesiącach.
1 forint za 4 forinty
Na Węgrzech monety o najmniejszym nominale: 10, 20, i 50 fillerów wycofano w roku 1999. Narodowy Bank Węgier uznał, że wspomniane monety mają znikomą wartość. 100 fillerów stanowiło równowartość 1 forinta. Powodem była wysoka inflacja w pierwszych miesiącach transformacji ustrojowej po upadku reżimu komunistycznego i zainicjowaniu przemian społecznych. Wszystkie ceny "zaokrąglono" wówczas do jednego forinta.
1 marca 2008 roku wycofano również monety o nominale 1 i 2 forintów uzasadniając ten krok nieopłacalnością produkcji. Koszt wyprodukowania 1 forinta sięgał 4 forintów. W sklepach końcową sumę zaokrąglano do 5 forintów. Dlatego Węgrzy komentowali ten fakt "pełzającą inflacją". Z drugiej strony przyznawali, że wartość 1 i 2 forintówek była niewielka i przed ich wycofaniem wielu obywateli nie zabierało ich z lad sklepowych podczas wydawania reszty.
Termin ostatecznej wymiany w Węgierskim Banku Narodowym mija 28 lutego 2013 roku. Węgrzy, podobnie jak Słowacy, woleli jednak je przeznaczać na różnego rodzaju cele społeczne.
Kolejną operację przeprowadzono 15 czerwca 2009 roku. Wycofano wówczas z obiegu banknot o nominale 200 forintów, zastępując go monetą. Decyzję uzasadniono szybkim "zużywaniem się" papierowych nominałów. Protestów nie było, zwłaszcza, że w 2012 roku Bank Centralny Węgier przeprowadził spektakularną akcję dobroczynną: rozdał domom opieki społecznej, domom dziecka i niepełnosprawnym brykiety z wycofanych banknotów do palenia w piecach. W sumie, w ubiegłym roku, rozdano 50 ton takich brykietów organizacjom i obywatelom mającym problemy z kupnem paliwa.
Rosja też kasuje bilon
Centralny Bank Rosji (CBR) zamierza wycofać z obiegu monety o nominałach jednej i pięciu kopiejek (odpowiednio - 0,1 i 0,5 grosza). Od 2012 roku już nie bije takich monet. O konieczności wycofania z obiegu monet o nominale 1 i 5 kopiejek Centralny Bank Rosji mówi od 2006 roku. Argumentuje, że bicie takich monet nie ma ekonomicznego uzasadnienia. Bicie monety 1-kopiejkowej kosztuje 47 kopiejek, a 5-kopiejkowej - 69 kopiejek.
Oprócz monet 1- i 5-kopiejkowych w Federacji Rosyjskiej w obiegu znajdują się monety o nominałach 10 i 50 kopiejek (odpowiednio - 1 i 5 groszy), a także 1, 2, 5 i 10 rubli (odpowiednio - 10, 20 i 50 groszy oraz 1 złoty). Według CBR obecnie w obiegu znajduje się 7,3 mld monet 1-kopiejkowych i 5,8 mld - 5-kopiejkowych.
Niektórzy obawiają się, że wycofanie z obiegu monet o nominałach 1 i 5 kopiejek może doprowadzić do wzrostu cen. Eksperci uspokajają jednak, że zaokrąglenie cen do 10 kopiejek nie będzie miało większego wpływu na inflację. Tym bardziej, że zdecydowana większość cen w Rosji już teraz jest zaokrąglana do 1 rubla.
Jest takie państwo...
W Europie wycofują drobniaki, bo stwierdzili, że ich bicie jest zbyt drogie. Tymczasem Zimbabwe (d. Rodezja) w tej mierze wyprzedza tzw. cywilizowany świat o lata świetlne. Tam już od dawna nie ma bilonu, a w użyciu jest pieniądz papierowy, którego druk - czasem, w zależności o sytuacji wewnętrznej - również kosztuje więcej niż wartość wyrażona na banknocie.
Walutą tego afrykańskiego państwa jest dolar, oczywiście, Zimbabwe. Choć dzieli się na 100 centów, to centów na oczy nikt nie widział od prawie trzydziestu lat. Przypomnijmy, że w tym kraju szalała tak hiperinflacja, że wszystkie tego rodzaju zjawiska w innych stronach świata, były przy niej co najwyżej "inflacją". W 2008 r. (tuż przed reformą walutową) wynosiła ona 231 milionów procent w skali rocznej! Z początkiem 2009 r. wyemitowano banknot o nominale 100 000 000 000 000 ZWD.
2 lutego 2009 r. dokonano denominacji w stosunku 1 000 000 000 000:1. Nowe nominały banknotów to: $1, $5, $10, $20, $50, $100, $500. Obecnie za 120 dolarów Zimbabwe można byłoby kupić 1 złotówkę, gdyby ktoś takiej transakcji chciał dokonać. Teraz już wiadomo, dlaczego i po denominacji w tym państwie nie ma bilonu...
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
