- W Polsce obserwujemy stały spadek liczby gniazdujących par bocianów – mówi w rozmowie z portalem netTG.pl Gospodarka i Ludzie ADAM ZBYRYT, doktorant w Katedrze Ekologii Ewolucyjnej i Fizjologicznej Wydziału Biologii Uniwersytetu w Białymstoku.
Mamy dużo lasów, terenów zielonych i rolniczych. Jak to wpływa na populację ptaków?
Wyniki monitoringu ptaków krajobrazu rolniczego nie pozostawiają złudzeń – ich liczebność spada drastycznie. Wśród nich najbardziej zagrożone są: czajka, kulik wielki, przepiórka, turkawka, derkacz, gawron. To grupa ptaków, która najsilniej doświadcza zmian zachodzących w rolnictwie oraz globalnych zmian klimatu. Inaczej wygląda trend liczebności pospolitych ptaków leśnych, który od wielu lat umiarkowanie rośnie. Nie znamy dokładnych przyczyn tego zjawiska.
Najpopularniejszy ptak w Polsce to….
Najliczniejsze ptaki w Polsce to skowronek, zięba i wróbel. Największe skupiska najciekawszych i najrzadszych gatunków ptaków występuje w Polsce na obszarach Natura 2000 powołanych do ochrony tej grupy zwierząt, a zwłaszcza u wybrzeży Bałtyku, dolinie Odry, Bugu, Narwi, Biebrzy, Tatrach, Bieszczadach, Sudetach, stawach w Miliczu, Puszczach: Augustowskiej, Knyszyńskiej, Białowieskiej, Kampinoskiej i na Lubelszczyźnie.
Śląsk ze względu na to, że leży na południu kraju, gdzie jest relatywnie cieplej niż na północy, z wieloma zapadliskami wypełnionymi wodą, jest terenem bardzo atrakcyjnym dla ptaków. Coraz więcej ich zimuje i zalatuje z południa. Z tego względu można tu zobaczyć wiele rzadkich gatunków, niekiedy nawet więcej niż w dzikich ostępach północno-wschodniej Polski.
O które ptaki, ze względu na spadającą ich populację, powinniśmy się najbardziej zatroszczyć?
Paradoksalnie o te średnio liczne. Dlaczego? Ponieważ, inwestując stosunkowo niewiele czasu i środków mamy szanse uratować je od zagłady. Ich ochrona jest najefektywniejsza. Zazwyczaj są to gatunki dość szeroko rozpowszechnione, a to wszystko sprawia, że ich rola w ekosystemie jest ogromna, gdyż są powiązane z wieloma innymi elementami. Zniknięcie takich gatunków może powodować bardzo drastyczne zmiany.
W czasach kiedy nie potrafimy zatrzymać spadku liczebności wielu gatunków, zazwyczaj nieuzasadnione jest przywracanie gatunków wymarłych, gdyż trwale utraciły swoje siedliska. Wyjątkiem jest drop, którego populacje dobrze się rozwijają na Węgrzech i w Niemczech i jest szansa na przywrócenie twego gatunku także w zachodniej części naszego kraju. Ważna jest ochrona standardowych gatunków krajobrazu rolniczego, których występowanie wiąże się w obecnością innych gatunków ptaków, czyli tzw. bioindykatorów.
Do takich gatunków należy bocian biały. Poza innych, których populacje w Polsce są jeszcze liczne, a wyginęły lub są na skraju zagłady w Europie zachodniej, jak szpak, gawron, gąsiorek, ortolan, derkacz.
Bardzo lubimy białe bociany, które przylatują do nas na wiosnę, są kojarzone z narodzinami dziecka, optymizmem. i są uważane za polskie ptaki, kojarzone z narodzinami dziecka. Czy Polska nadal jest największym siedliskiem tych ptaków?
Najprawomocniej tak, ale nie znamy dokładnych danych na temat liczebności populacji z Hiszpanii, a wiele wskazuje, że tam bocianów bardzo przybyło, a jednocześnie w Polsce obserwujemy stały spadek liczby gniazdujących u nas par. Biorąc pod uwagę prowadzoną aktualnie politykę rolną stawiającą na modernizację i mechanizację rolnictwa, zanik wypasu oraz brak racjonalnego gospodarowania wodą, czyli ochrony mokradeł i retencjonowania wody, trend ten będzie się tylko pogłębiał.
Mówi się , że najgorzej na populację bocianów wpływają niekoszone łąki, które zawsze były dla nich głównym miejscem zdobywania pożywienia, a dziś w tym przeszkadzają im wysokie, niekoszone trawy. Zgadza się pan z tą opinią?
Tak, bociany lubią koszone łąki, najlepiej dwukośne i nawożone, ale nie intensywnie, gdyż w takich miejscach rozwija się dobrze ich główne źródło pokarmu –dżdżownice. Wbrew obiegowej opinii żaby nigdy nie stanowiły podstawy ich diety. Ale to nie brak koszenia łąk jest problemem, ale utrata mozaikowatości krajobrazu, gdzie nieużytki były przeplatane polami z różnym i uprawami, które oddzielały miedze, a na nich rosły pojedyncze drzewa, leżały sterty kamieni, oczka wodne nie były zasypywane, a rowy melioracyjne nie osuszały łąk, na których pasły się krowy i konie. To jest główny powód spadku liczebności bocianów – ujednolicenie krajobrazu.
Na skutek śmiertelnego porażenia prądem w Europie ginie w ciągu pierwszego roku życia aż 8 z 10 młodych bocianów. Co należy zrobić by temu zapobiec?
Należy zmodernizować linie elektroenergetyczne poprzez ich zakopanie w ziemi, co właśnie się dzieje w wielu miejscach lub zaizolowanie tych istniejących. Kilka lat temu z firmą Hubix opracowałem nowy typ urządzenia, które w tani i szybki sposób całkowicie eliminuje śmiertelne porażenia prądem.
Dotychczas ponad 600 najniebezpieczniejszych słupów w Polsce zostało zabezpieczonych za ich pomocą. Niestety, to tylko kropla w morzu potrzeb. Zabijanie bocianów w Syrii i Libanie, choć wygląda drastycznie i zdjęcia z tego procederu mocno przemawiają do opinii publicznej, nie są wcale tak dużym problemem jak linie elektroenergetyczne w Europie. To na naszym kontynencie ginie najwięcej bocianów.
Ale polscy energetycy w ostatnich latach bardzo dbają o bociany przenosząc i zakładając gniazda na słupach. Jak to wpływa na ochronę i rozrodczość bocianów?
Zazwyczaj robione jest to nie zbyt umiejętnie. Gniazdo jest usuwane w całości, a w tym miejscu montowana jest platforma. Tylko czasami na platformie zostaje położonych kilka patyków. Do takich miejsc bociany rzadko wracają, a jeśli już, to odbudowa gniazda jest dla nich tak energetycznie wymagająca, że w pierwszych latach obserwujemy w nich mniej młodych.
Dlatego ważne jest, aby w czasie takich akcji, by na platformie umieszczać co najmniej 30 cm starego gniazda. Znam jednak przykłady z różnych rejonów Polski, gdzie pracownicy zakładów energicznych bardzo pomagają bocianom, jak chociażby PGE Oddział Białystok i Lublin, czy Tauron na południu kraju, który współpracuje z ornitologami przy obrączkowania bocianów.
Potrafi pan empatycznie, bardzo ciekawie opowiadać w mediach o ptakach. Skąd ta ptasia pasja?
Dziękuję! Ptaki towarzyszą mi od dziecka. Pasję do przyrody zaszczepił we mnie mój dziadzio, który był mechanikiem, ale miał ogromną wiedzę na temat natury. Uwielbiam poszukiwać ciekawostek dotyczących niezwykle skomplikowanego życia ptaków w artykułach naukowych, ale także prowadzę własne badania.
Co ptaki dają człowiekowi?
Rosnąca liczba doniesień naukowych wskazuje, że przebywanie wśród ptaków, a zwłaszcza ich śpiew, dostarcza nam wiele przyjemności i wpływa bardzo pozytywnie na nasze samopoczucie i zdrowie psychiczne. Moimi ulubionymi są oczywiście bociany, ale lubię obserwować wszystkie ptaki. Dawno już przestałem poszukiwać tych najrzadszych i cieszę się z każdego obserwowanego ptaka, którego dawno nie wiedziałem. Zachęcam wszystkich do podglądania ich niezwykłych zachowań.
Jest pan autorem książki pt. „Ptaki Puszczy Białowieskiej” . Jak się dziś mają ptaki w największej polskiej puszczy?
Całkiem nieźle o ile pozwolimy Puszczy rządzić się swoimi prawami. To kluczowe miejsce występowania dzięcioła białogrzbietego i trójpalczastego, muchołówki białoszyjej, orlika krzykliwego, sóweczki, jarząbka. Są tam tak liczne właśnie dlatego, że Puszcza jest taka jak wyglądać powinna, czyli „zapuszczona”, poprzecinana bagnami, powalonymi drzewami, pełna martwych drzew, zarówno tych stojących jak i leżących.
Przyzwyczajeni do porządku w lasach gospodarczych, często niedopuszczany takie widoku i zakładamy, że to źle, że ten las tak wygląda. Ale przyroda uwielbia nieporządek! Im bardziej zróżnicowany tym bardziej różnorodny biologicznie. Wrócę tutaj do przykładu bociana białego, którego liczebność się zmniejsza ponieważ ujednolicamy krajobraz rolniczy. Rozumiemy to, czujemy, że nie jest to dobre dla przyrody i wpływa na nią negatywnie, w tym na ten nieoficjalny symbol naszego kraju, ale nie potrafimy przełożyć tego na las. Im bardziej zróżnicowany tym bogatszy i odporniejszy na zakłócenia. A zamierające świerki? Tak, wypadną, będzie ich mniej, ale ich miejsce zajmie kolejne pokolenie, co już się dzieje, lepiej dostosowane do nowych warunków.
Dziś puszcza to….
Puszcza to wehikuł czasu, który pozwala nam patrzeć jak zachowywały się ptaki i inne zwierzęta przed tym jak człowiek zaczął intensywnie zagospodarować lasy. Nie możemy dać go zniszczyć, tylko dlatego, że nie pasuje do naszej wizji i obrazu innych lasów. Mam nadzieje, że wkrótce to zrozumiemy i docenimy.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
A do wiosny coraz bliżej i będzie nie tylko słonecznie , ale też weselej dzięki śpiewającym ptakom