Województwo śląskie z zasięgiem ubóstwa na poziomie 2,3 procent znalazło się na dobrym 15. miejscu w Polsce. Najgorzej jest w Małopolsce

- Do 2030 r. ubóstwo i wykluczenie społeczne w Polsce ma zmniejszyć się do mniej niż 3 milionów, w tym mniej o 500 tys. dzieci - mówi w rozmowie z portalem netTG.pl Gospodarka i Ludzie dr hab. RYSZARD SZARFENBERG, przewodniczący Rady Wykonawczej Polskiego Komitetu Europejskiej Sieci Przeciwdziałania Ubóstwu (EAPN Polska).

Pomimo różnych socjalnych programów jak 500+, w 2020 r. zasięg ubóstwa skrajnego zwiększył się w Polsce z 4,2 do 5,2 proc., a liczba Polaków żyjących w skrajnym ubóstwie wzrosła z 1,6 mln w 2019 do 2 mln w 2020 r. Jaka jest tego przyczyna?
W drugim i w czwartym kwartale 2020 r. mieliśmy do czynienia z pandemią oraz zamykaniem gospodarki w celu jej przeciwdziałania. Sytuacja ta spowodowała, że część naszych rodaków straciło całkowicie wynagrodzenia lub zmniejszyły się one znacząco. To oczywiście zubożyło ich rodziny. Ponadto granica ubóstwa skrajnego jest aktualizowana inflacją, więc rodziny, których świadczenia rodzinne i z pomocy społecznej nie były waloryzowane mogły osuwać się w ubóstwo.

Marlena Maląg, ministerstwa rodziny i polityki społecznej, twierdzi, że wzrost ubóstwa ma charakter przejściowy i jest wynikiem spadku wydatków gospodarstw domowych z 1252 zł w 2019 r. do 1210 zł w roku 2020, co bezpośrednio związane jest z pandemią i wprowadzonymi obostrzeniami oraz brakiem możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb. Zgadza się pan z tą opinią?
Wpływ pandemii jest oczywisty, choć podnoszenie płacy minimalnej i ekspansja świadczeń socjalnych powinny silnie hamować wzrost ubóstwa w najuboższych rodzinach. W USA ubóstwo zmniejszyło się podczas pandemii ze względu na hojny program wspierający osoby tracące pracę. Poza tym wzrost inflacji uderza przede wszystkie w uboższe rodziny z dziećmi z niewielkimi lub brakiem dochodów z pracy, gdyż rząd od 2016 r. nie waloryzuje zasiłków rodzinnych.

Oczywiście świadczenie wychowawcze poprawiło sytuację tych rodzin, ale na usunięciu kryterium dochodowego w 2019 r. skorzystały głównie rodziny zamożniejsze. Brak waloryzacji, przy wyższej inflacji, sprawia, że rodziny ubożeją.

Kiedy jest skrajne ubóstwo ?
Granicą ubóstwa skrajnego jest minimum egzystencji obliczane przez instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Wynosiło ono 642 zł dla jednoosobowego gospodarstwa domowego i 2 232 dla rodziny z dwójką dzieci.

Które regiony w Polsce są najuboższe, jak w tym zestawieniu wypad województwo śląskie?
Ostatnie dane jakie opublikował Główny Urząd Statystyczny, na temat ubóstwa skrajnego w województwach, pochodzą z 2019 r. Województwo śląskie z zasięgiem ubóstwa na poziomie 2,3 procent było na 15 miejscu, a im niższa pozycja tym też ubóstwo jest niższe. Najgorszy wynik miało wówczas województwo małopolskie, w który udział ubóstwa był ponad 3 razy wyższy niż w śląskim i wynosił 7,5 procent.

Czy skrajne ubóstwo bywa dziedziczne?
Niewiele wiadomo o tym, jakie jest prawdopodobieństwo pozostawania w ubóstwie skrajnym przez dzieci, które dorastały w takiej sytuacji. Całe dzieciństwo i nastoletniość, czyli 17 lat życia w bardzo trudnej sytuacji materialnej, jest mało prawdopodobne. Gdy się to jednak zdarzy, to oznacza wiele różnych problemów w rodzinie, co oczywiście wpływa na losy dziecka w dorosłości. Ale nawet wtedy ma ono szansę na zmianę tej sytuacji w ciągu swojego życia. Zależy to od jego i jego własnych starań, ale też od wsparcia ze strony samorządów, państwa i organizacji pozarządowych oraz innych okoliczności.

W jakim zakresie Polski Ład może poprawić sytuacja milionów Polaków i wpłynąć na likwidację skrajnego ubóstwa?
Reformy zmniejszające podatki mają oczywiście znaczenie dla ubogich rodzin, szczególnie jeżeli część dochodu czerpią z pracy czy to w postaci wynagrodzeń czy też emerytur i rent. Świadczenia na dzieci i z pomocy społecznej są jednak zwolnione z podatku dochodowego. Większe znaczenie dla rodzin ubogich ma waloryzacja tych świadczeń, a w szczególności zasiłków rodzinnych i kryteriów dochodowych w pomocy społecznej.

EAPN Europa, w konsultacji Komisją Europejską, podjął działania związane z wdrażaniem europejskiego filaru praw socjalnych. Czego on dotyczy?
Europejski Filar Praw Socjalnych to deklaracja składająca się z 20 zasad, które mają na celu Europę bardziej sprawiedliwą, zmniejszającą ubóstwo i sprzyjająca włączeniu społecznemu. Składa się ona z trzech części, z których dwie pierwsze dotyczą równości szans, edukacji i dostępu do zatrudnienia oraz uczciwych warunków pracy.

Trzecia część zawiera dziewięć zasad w zakresie ochrony socjalnej i wykluczenia społecznego. Zadeklarowano w niej liczne prawa, np. zasada 14 dotyczy pomocy społecznej i mówi, że „Każdy, kto nie dysponuje wystarczającymi środkami, ma prawo do odpowiedniego dochodu minimalnego zapewniającego godne życie na wszystkich jego etapach oraz skuteczny dostęp do towarów i usług wspierających”.

Czy Polska włączyła się w ten filar praw socjalnych?
Tak. Polski rząd powinien opracować plan wdrażania filaru, aby do 2030 r. ubóstwo i wykluczenie społeczne w Polsce zmniejszyło się z ponad 6 milionów osób będących w takiej sytuacji w 2019 r. do mniej niż 3 milionów, w tym mniej o 500 tys. dzieci. Ubóstwo skrajne dzieci oczywiście powinno być mniejsze niż 1 procent populacji.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.