Zygmunt Frankiewicz: Miasta motorem napędowym rozwoju Polski

- Polskie miasta zdecydowanie wykorzystały szanse, jakie miały przez ostatnie trzy dekady. Uważam wręcz, że to właśnie miasta były motorem napędowym rozwoju naszego kraju – mówi w rozmowie z portalem netTG.pl Gospodarka i Ludzie dr inż. ZYGMUNT FRANKIEWICZ, prezes Związku Miast Polskich, były wieloletni prezydent Gliwic, senatorem RP.

Choć jest Pan nauczycielem akademickim Politechniki Śląskiej, to od kilkudziesięciu lat z powodzeniem i z sukcesami działa Pan w samorządach. Skąd ta pasja, talent?
Do samorządu trafiłem na samym jego początku, do pierwszej rady miejskiej wybranej w 1990 r. Ta pierwsza kadencja była bardzo burzliwa. Ludzie wywodzący się z Komitetów Obywatelskich „Solidarności” byli bardzo aktywni, ale również bardzo szybko ujawniły się między nimi różnice zdań.

Od początku zmian ustrojowych do końca pierwszej kadencji w Gliwicach było trzech prezydentów, ja zostałem czwartym, w 1993 r., i miało to być rozwiązanie tymczasowe. I jak wszystkie prowizorki w Polsce, ta okazała się bardzo trwała, bo na tym stanowisku pozostałem przez kolejne 26 lat. Samorząd cenię za to, że to od wielu lat w zasadzie jedyna część administracji publicznej, w której można faktycznie coś zmienić. Ta sprawczość, to jak praca przekłada się na efekty, daje naprawdę ogromną satysfakcję. Cenię też sobie środowisko samorządowe.

Znam je bardzo dobrze. Jako wieloletni przewodniczący Śląskiego Związku Gmin i Powiatów, a od 2015 r. prezes Związku Miast Polskich współpracowałem z setkami polskich samorządowców. I mogę szczerze powiedzieć, że w zdecydowanej większości są to ludzie, z którymi świetnie się pracuje. Zorientowani na efekty, na rozwój swoich miejscowości, słowni i przyzwyczajeni do pracy, a nie czczej gadaniny.

Związek Miast Polskich ma swój początek w II Rzeczpospolitej. To potrzebna instytucja?
Organizacja, która zapewnia możliwość współpracy między samorządami, była potrzebna zawsze, a ostatnio staje się wręcz niezbędna. Samorządy od samego początku, od lat 90., wchodziły w różne konflikty z władzą centralną. Praktycznie od ich powstania, kolejne rządy, z wyjątkiem może gabinetu Jerzego Buzka, ograniczały samorządom finanse i zadania. Po 2015 r. nasilenie tych tendencji centralistycznych jest jednak bezprecedensowe. Mamy do czynienia już nie z ograniczaniem, ale wręcz ze zwalczaniem tej części administracji publicznej, zarówno pod względem swobody działania, jak i finansów.

Jaką rolę w ZMP odgrywają miasta aglomeracji śląsko-zagłębiowskiej?
Miasta naszego regionu mają bardzo silną pozycję w Związku. Do Związku należy obecnie 36 z nich, a w trzydziestoosobowym Zarządzie Związku reprezentowanych jest pięć miast naszego województwa. Mamy też przedstawiciela w pięcioosobowej Komisji Rewizyjnej, która zawsze uczestniczy w posiedzeniach Zarządu. To zresztą całkiem naturalne.

Województwo śląskie jest bardzo zurbanizowane, a nasza konurbacja jest zjawiskiem niespotykanym w Polsce. Kilkadziesiąt miast tak bardzo ze sobą związanych musiało bardzo szybko nauczyć się współpracy. Często, szczególnie na Śląsku i w Zagłębiu, słychać narzekania na tę współpracę, ale proszę mi wierzyć, że jej poziom na tle kraju jest naprawdę niezwykły.

Polskie miasta pięknieją. Co jest dobre w ich rozwoju, a co należy poprawić?
Polskie miasta zdecydowanie wykorzystały szanse, jakie miały przez ostatnie trzy dekady. Uważam wręcz, że to właśnie miasta były motorem napędowym rozwoju naszego kraju. Myślę, że mało który mieszkaniec ma świadomość, jak wielkie były problemy, które odziedziczyliśmy po PRL-u. Stan infrastruktury był w wielu miejscach katastrofalny.

Oczywiście na co dzień mało kto zastanawia się chociażby nad kanalizacją, ale wydatki miast w tej dziedzinie sięgały w sumie wielu miliardów złotych. Dużo udało się osiągnąć, ale wyzwań oczywiście nie brakuje. Ciągle nie możemy wyegzekwować od rządzących rozsądnej polityki wobec małych i średnich miast tracących funkcje społeczno-gospodarcze. Wyzwaniem jest demografia i gwałtowne wyludnianie się wielu miast. Gigantycznym problemem będzie dekarbonizacja…

Czy nasze miasta podejmują właściwe działania, by poprawić jakość powietrza, dobrze walczą ze smogiem?
Przez wiele lat kwestia walki ze smogiem była wyłącznie na barkach miast. W ostatnim czasie trochę się to zmieniło, ale wciąż nie możemy doprosić się o odpowiednie narzędzia prawne. Same dotacje miejskie czy rządowe do wymiany źródeł ciepła mogą okazać się nieskuteczne, jeśli nie umożliwimy strażom miejskim kontroli - nie wystawianych w laboratoriach certyfikatów urządzeń grzewczych, ale faktycznych emisji.

By zlikwidować korki, miasta stawiają na komunikację miejską, budują centra przesiadkowe. Mam wrażenie, że pomimo inwestycji korki nie są wcale mniejsze. Dlaczego?
Problem korków jest oczywiście bardzo złożony. Komunikacja miejska i centra przesiadkowe nie naprawią błędów wynikających z planowania przestrzennego. Tak zwane rozlewanie się miast to główna przyczyna wzmożonego ruchu. Nasz rząd z pomysłami typu domy 70-metrowe nie poprawi sytuacji. Tak samo jak budowanie mieszkań z rządowego programu Mieszkanie+ w… lesie.

Chociaż akurat ten program ma tak mizerne efekty, że zapewne jest to pomijalne. Od wielu lat zgłaszamy postulaty w sprawie koniecznych zmian w prawie z zakresu planowania przestrzennego, tymczasem rząd uchwala ustawę Deweloper+, która pozwala omijać nawet obecne niedoskonałe regulacje. Oczywiście miasta mierzą się z tymi problemami, a moje rodzinne Gliwice są przykładem, że dobre planowanie miasta oraz nowoczesne narzędzia, takie jak system sterowania ruchem, pozwalają ograniczyć korki do minimum.

Związek ostrzega, że samorządy stracą miliardy złotych do 2031 r. w wyniku Polskiego Ładu i zmian w podatku PIT, które rząd wprowadził w ostatnich latach.
Straciliśmy miliardy na dotychczasowych zmianach i jeśli rządzącym uda się uchwalić Polski Ład, stracimy kolejne. Wynika to z faktu, że blisko połowa wpływów PIT to dochody własne samorządów. Jeśli rząd wprowadza zmiany zmniejszające wpływy z podatku dochodowego, to w połowie tracą na tym samorządy.

Rząd może rekompensować sobie swoje straty wpływami z VAT, samorządy nie mają udziału w tym podatku. Takie działanie jest nie tylko niesprawiedliwe, ale w tej chwili zagraża już wręcz bankructwem wielu samorządom. Chciałbym przy tej okazji zwrócić uwagę, że zagrożenie jest bardzo poważne i dotyczy to bardzo wielu Polaków. Samorządy zapewniają zdecydowaną większość usług publicznych. A od tych usług są zależni najbardziej najmniej zarabiający obywatele.

Jeśli upadną publiczne szkoły, za które odpowiadają samorządy, to osoby zamożne stać będzie na szkoły prywatne. Ten mechanizm doskonale widać na przykładzie coraz większego kryzysu, w jakim pogrąża się służba zdrowia. Jej dostępność i darmowość jest już w zasadzie tylko na papierze. Prywatne wizyty u specjalistów stają się koniecznością, a ich ceny rosną. Uderza to oczywiście w ludzi o najniższych dochodach i dokładnie do tego samego doprowadzi polityka rządu wobec samorządów.

Rządzący zwalczają samorządy z powodów politycznych. Nie są w stanie tolerować tego, że polskimi miastami rządzą w zdecydowanej większości osoby bezpartyjne. Nie opozycja, jak twierdzi rządowa propaganda, lecz właśnie bezpartyjni. Ostatecznie ofiarami tego ataku nie będą burmistrzowie i prezydenci. To w większości osoby, które są zaradne życiowo. Ofiarami będą mieszkańcy, szczególnie ci najubożsi.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.