Profesje związane z ratowaniem życia i ochroną zdrowia oraz te kojarzące się z pracą fizyczną są najbardziej poważane przez Polaków. W gronie 10 takich zawodów znaleźli się m.in. górnicy. Odpowiedzi na to, czym górnicy zapracowali sobie na ten szacunek, szukamy w rozmowie z dr hab. Sławomirą Kamińską-Berezowską z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Śląskiego.
- W pierwszej dziesiątce badania poświęconego poważaniu zawodów – przeprowadzonego pod koniec kwietnia przez pracownie SW Research – znalazły się takie profesje jak: pracownik wykwalifikowany (murarz), szewc, rolnik oraz górnik. Skąd takie poważanie tych fachów kojarzących się z pracą fizyczną?
- Badania prestiżu są prowadzone przez Centrum Badania Opinii Społecznej od końca lat 80. ub. stulecia na reprezentatywnej próbie Polaków. Od tych pierwszych badań zawód górnika znajdował się wśród tych najbardziej poważanych, choć wyprzedzał go profesor uniwersytetu czy lekarz. Można powiedzieć, że cenione są więc w naszym społeczeństwie zawody wymagające wysokich kwalifikacji, a także te związane z ciężką pracą.
Warto zauważyć, że przejście od gospodarki centralnie sterowanej do społecznej gospodarki rynkowej, czyli przemiany związane z 1989 r. w Polsce nie wpłynęły na raptowne zmiany w hierarchii ocen prestiżu, przynajmniej w tym sensie, że zostały zachowane wysokie pozycje zawodów inteligenckich, takich jak profesor uniwersytetu, lekarz czy nauczyciel. Sama pozycja górnika wtedy nieznacznie spadła. Duże spadki były także związane z postrzeganiem sprzątaczek, sprzedawczyń sklepowych czy niewykwalifikowanych robotników budowlanych.
Generalnie warto zauważyć, że edukacja przekłada się na rodzaj zdobytych uprawnień i wykonywanego zawodu, a wyższe stopnie edukacji wpływają na wyższe miejsce w hierarchii społecznej oraz zwykle na wyższe zarobki. Bogactwo jednak, choć jest społecznie pożądane, to nie zawsze przekłada się na poważanie, w tym zwłaszcza, jeśli wzbogacenie jest kojarzone z drogą, która nie jest uznana za grę o uczciwym czy powszechnie akceptowanym charakterze. W przypadku zawodów kojarzących się głównie z pracą fizyczną wiąże się z nimi wysiłek i brud, który jednak, paradoksalnie, może być interpretowany w sensie moralnym jako czysty, czyli powiązany z dostrzeganym trudem i osobistym staraniem dla wykonania pracy, a to może wpływać na pozytywną waloryzację tego typu zajęć.
Sądzę, że można wręcz, nieco przewrotnie, powiedzieć, że prace kojarzące się z wysiłkiem fizycznym i brudem w dosłownym tego słowa znaczeniu, mniej narażone są na ochlapanie brudem moralnym ich wykonawców. W tym ujęciu zawody wymagające wysokich kwalifikacji domagają się też sprostania odpowiednio wysokim standardom moralnym, bo jeśli tak nie jest, to są one narażone na istotne spadki poważania.
- Górnicy w tym zestawieniu znaleźli się na 8. pozycji. To ciekawe, bo to fach, który jest nieprzychylnie postrzegany, a nawet często górników dotyka hejt...
- Praca górników należy do cieszących się wysokim prestiżem w analizach opinii publicznej już od początku przeprowadzania tych sondaży przez CBOS. Jest to też praca, która jest przez współczesnych badaczy, czyli przez chociażby Harriet Bradley czy Julię Kubisę charakteryzowana jako męska, bo wiąże się z koniecznością stosunkowo dużej sprawności fizycznej, specjalistycznego wyszkolenia technicznego, a także jest ciężka, brudna i niebezpieczna.
Zawód górnika jest też ciągle mocno związany w ogóle z etosem pracy na Górnym Śląsku, o czym wiemy dzięki badaniom prof. Urszuli Swadźby. Dodatkowo jest to zawód ogólnie dobrze opisany w literaturze socjologicznej i mocno jest odzwierciedlony w śląskiej kulturze. Praca górników wymaga też, oczywiście, dużej odwagi, a dzięki działalności związków zawodowych należy ciągle do stabilnych i dobrze opłacanych form aktywności zawodowej. Wszystko to składa się na pewne wyjaśnienia dla utrzymującego się wysokiego prestiżu zawodowego górników.
Warto jednak też pamiętać, że te doceniające górniczą pracę sondaże mają miejsce w kontekście nacisków na dekarbonizację i związanych z tym problemów wygaszania tego zawodu. Pozostaje też ciągle pytaniem otwartym, jak nasz region poradzi sobie z tym wyzwaniem?
- Respondenci wysoko ocenili zawody związane z ratowaniem życia i ochroną zdrowia. Najwyższe poważanie mają strażacy, ratownicy medyczni, pielęgniarki i lekarze. Skąd to się bierze?
-Zawody medyczne wymagają starannego przygotowania, wiążą się z dużą odpowiedzialnością i zwykle wymagają długich lat nauki. Dodatkowo w przypadku strażaków i ratowników medycznych są wiązane z odwagą, siłą fizyczną i zdolnością do szybkiego reagowania. Ostatnio zostały też przeprowadzone socjologiczne badania dr. Michała Lesiaka, który wykorzystał do analizy zawodów medycznych koncepcję brudnej pracy (dirty work) Everetta Hughesa, a więc za pomocą tego podejścia przyjrzał się aktywności zawodowej lekarzy, pielęgniarek i ratowników medycznych.
Dzięki tej analizie, połączonej z obserwacją uczestniczącą badacza, dostaliśmy bardziej codzienny obraz pracy wykonywanej w zawodach medycznych, w tym obcowania pracujących z ciałami pacjentów i ich wydzielinami. Są to tym bardziej ciekawe badania, bo zwykle czy potocznie, właśnie zawody medyczne były postrzegane jako wręcz sterylnie czyste. Kiedy podejmujemy problem brudu i ratowania życia ludzkiego, widzimy też, jak bardzo jest to ciągle obciążająca praca w sensie odpowiedzialności za pomyłki, czy w kontekście troski o interakcje z pacjentem. Dla dodania łyżki dziegciu można jednak powiedzieć, że pewne problemy komunikacji przedstawicieli zawodów medycznych z pacjentami okresowo występują, co mogło też odbijać się na pewnych spadkach w rankingu prestiżu lekarzy w latach ubiegłych.
W dobie COVID-19, gdy wszyscy zaczynamy doceniać, jaką wartością jest zdrowie, trudno się jednak w zasadzie dziwić wysokim pozycjom poważania ratowników medycznych, pielęgniarek i lekarzy.
- Na drugim biegunie tego rankingu znalazły się profesje związane z polityką. Co jest powodem tak niskiej oceny ludzi zajmujących się tą dziedziną życia publicznego?
- Spadek poważania profesji związanych z polityką jest zauważany przez socjologów w III RP już w badaniach profesorów: Henryka Domańskiego, Zbigniewa Sawińskiego i Kazimierza Słomczyńskiego z początków tego wieku. Zdaniem badaczy można mówić o całym zestawie przyczyn sprzyjających upadkowi poważania profesji wiążących się z polityką i wiązać je z mechanizmami demokratycznymi, w tym z aktywnością wolnych mediów oraz z możliwością jasnego i mocnego wyrażania krytyki wobec osób piastujących funkcje publiczne. Nie bez znaczenia jest tu także kadencyjność i wybieralność przedstawicieli władzy, a także poziom natężenia sporów, emocji i rywalizacji polityków.
- Nowe profesje, takie jak youtuber i influencer, także nie są poważane przez społeczeństwo.
- Żyjemy w czasach „płynnej nowoczesności”, jak to określał prof. Zygmunt Bauman, czy korozji więzi i charakterów, o których pisał amerykański socjolog Richard Sennett, czyli dotychczasowy świat pracy i modele kariery zanikają, a rodzi się nowy elastyczny kapitalizm wraz z jego „świeżymi” zawodami. Stary ład z jego regularnością, powtarzalnością i przewidywalnością odchodzi, a powstaje nowy, w którym zaczynają mocno zyskiwać znaczenie różne typy usług, świat obrazów i nietrwałości. Hasłem staje się współcześnie ciągła zmienność, zindywidualizowanie, wzrost znaczenia cyberprzestrzeni.
W tej ostatniej rodzą się i funkcjonują nowe profesje, w tym youtuberzy i influencerzy, którzy często starają się wpływać na zachowania i postawy konsumpcyjne swoich odbiorców. To powiązanie wielu youtuberów i influencerów ze światem marketingu i konsumpcji może wpływać na społeczny dystans wobec nich. Samo powstanie tych, akurat nowych profesji można też wiązać ze zwiększającymi się możliwościami kreowania własnego przekazu dzięki internetowej sieci. To możliwość tworzenia publicznego przekazu, kiedyś zarezerwowanego dla nielicznych nadawców, którzy mieli do tego legitymizację potwierdzoną dyplomami i dostępem do oficjalnych mediów. Dzisiaj pisanie własnego bloga staje się możliwością niemal każdego użytkownika internetu, o ile – oczywiście – tylko zyska zainteresowanie.
W pogoni za tym zainteresowaniem odbiorców bardzo łatwo jest odwołać się do emocji, czy do krytykowania tradycyjnych autorytetów, ale strategia „tanich sensacji” prowadzi, w moim odczuciu, ostatecznie do dezinformacji i ponownego poszukiwania „starych”, dobrych mediów, w tym obdarzanych zaufaniem dziennikarzy i gazet. Ostatecznie zbyt częste zmiany są stresujące i oczekujemy też pewnej, nawet względnej stabilności.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
