Alternatywą dla energii jądrowej jest SMR, czyli małe reaktory do produkcji ciepła i energii

- Rząd powinien reformować rynek i cały sektor, stawiać śmiało na rozwój OZE i nie tracić nadziei, gdy idzie o atom – mówi w rozmowie z portalem netTG.pl Gospodarka i Ludzie Grzegorz Onichimowski, ekspert ds. energetycznych w Instytucie Obywatelskim, pełnomocnik zarządu Columbus Energy, były prezesem Towarowej Giełdy Energii.

Przez kilka lat kierował pan Towarową Giełdą Energii. Co TGE dała polskiemu rynkowi energii, jak na jej powstaniu zyskał odbiorca prądu?
Giełda dała polskiemu rynkowi energii transparentność i wiarygodną cenę. Dzięki znajomości cen giełdowych, każdy odbiorca jest w stanie zorientować się, czy płaci uczciwą cenę, czy przepłaca. Oczywiście na koszt dostawy składa się nie tylko wartość zużywanej energii, ale też podatki czy koszty sieciowe, ale są one oddzielnymi składnikami rachunku. Giełda, dzięki mechanizmowi łączenia rynków (market coupling), dała też polskim odbiorcom dostęp do nierzadko tańszych ofert sprzedaży energii z krajów ościennych i stworzyła parkiet gazu.

Choć na polskim rynku energetycznym działają cztery silne podmioty: PGE, Energa, Tauron, Enea, to - w mojej ocenie - nie jest on uwolniony, konkurencyjny, bo między sobą nie konkurują, gdyż zasilają w prąd inne regiony Polski.
Podział, o którym pan mówi, dotyczy tylko usług dystrybucyjnych. Natomiast każdy klient, niezależnie gdzie mieszka, może kupować energię od dowolnego dostawcy, zarówno spośród spółek sprzedażowych tych czterech koncernów, jak i dostawców niezależnych. Natomiast faktycznie poziom koncentracji tego sektora, po zupełnie nieracjonalnej renacjonalizacji części wytwarzania, znacznie się podniósł, a co za tym idzie konkurencja zmalała. Wraz ze wzrostem znaczenia OZE, w które inwestują głównie niezależni inwestorzy prywatni, jest szansa na ponowne ożywienie konkurencji. Powinny jej sprzyjać także zmiany proponowane przez Komisję Europejską, takie, jak choćby możliwość tworzenia rynków lokalnych, społeczności energetycznych, wymiany energii pomiędzy sąsiadami, jej „tokenizacji”, czyli tworzenia czegoś w rodzaju energetycznego bitcoina, itd.

Od lat śledzi pan polską energetykę, w związku z tym proszę powiedzieć, na ile OZE to moda, a na ile rzeczywistość, konieczność?
OZE to konieczność wynikająca z presji klimatycznej, ale też najtańszy dziś sposób produkowania energii elektrycznej i możliwość zejścia z jej produkcją „pod strzechy”, czy raczej „na strzechy”, dzięki chociażby panelom fotowoltaicznym. Produkcja z własnego OZE powinna być prawem każdego Polaka, nie tylko właścicieli domów jednorodzinnych. Dlatego sejmowy klub Koalicji Obywatelskiej, m.in. z inspiracji grupy ekspertów Instytutu Obywatelskiego, proponuje dzisiaj ustawę o energetyce obywatelskiej stwarzającą takie możliwości.

Jakie są założenia tej obywatelskiej ustawy o energetyce.
Chcemy stworzenia kategorii prosumentów zbiorowych i wirtualnych, którymi mogą być wszyscy, którzy chcą produkować energię dla siebie i dla innych. W małej skali powinna to być działalność nieobciążona żadnymi podatkami ani koniecznością zakładania firm.

Czy zamiast finansować likwidację kopciuchów w domach indywidualnych, nie lepiej postawić większy nacisk na energię pozyskiwaną ze słońca i finansować fotowoltaikę, która w ostatnich latach dynamicznie rośnie? 
Likwidacja kopciuchów i przestawienie się na ogrzewanie bezemisyjne musi być uzupełnione upowszechnieniem instalacji PV, wspartych magazynami energii i ciepła. Inaczej będzie oznaczać zbyt wielkie obciążenie dla naszych kieszeni.

Magazyny są potrzebne po to, abyśmy wszyscy nie wysyłali w sieć energii w tym samym momencie, kiedy świeci słońce i nie przestawiali się na pobór natychmiast po tym, jak słońce zajdzie lub skryje się za chmurami. Mogą one pomóc także tym, którzy nie mają PV, bo pomogą im kupować tylko wtedy, gdy energia jest tania. A różnice w cenach w ciągu doby mogą być znaczne i wie to każdy, kto choćby dziś korzysta z taryf G12 lub G12W. Moim zdaniem samej fotowoltaiki dziś już państwo nam finansować nie musi, nie jest bardzo droga, ale przydałoby się wsparcie właśnie magazynom energii i pompom ciepła.

Czy coraz wyższe koszty emisji CO2 nie wpłyną na ceny energii?
Oczywiście, jeśli Polska nie dokona zasadniczego zwrotu w kierunku energetyki bezemisyjnej i rozproszonej, czekają nas olbrzymie podwyżki. Dlatego musimy od państwa domagać się rozwiązań, które pozwolą nam obniżyć koszty, czy produkować we własnym zakresie. I dotyczy to zarówno gospodarstw domowych jak i małego oraz średniego biznesu, płacącego dziś najwyższe ceny. Polski przemysł masowo szuka własnych źródeł czy też współpracy z firmami oferującymi możliwość sprzedaży bezpośredniej energii z OZE, czy też dzierżawienia instalacji wytwórczych.

Czechy wprowadzają kryteria środowiskowe w zamówieniach publicznych. Czy to może stać się normą?
Tak, myślę, że to będzie wkrótce normą. Już dziś wiele firm żąda, by energia, jaką się im sprzedaje, była wyłącznie ze źródeł bezemisyjnych. Ewentualne upowszechnienie śladu węglowego w produktach może być wielkim zagrożeniem dla polskiego przemysłu zasilanego głównie energią z węgla…

Zielona Kolej to program Centrum Efektywności Energetycznej Kolei (CEEK), który zakłada przejście sektora kolejowego na zasilanie z OZE w 85 proc. w 2030 r. To realny projekt? 
Tak, to realny projekt, o ile uda się do tego czasu znieść główne bariery biurokratyczne hamujące rozwój OZE i energetyki rozproszonej w Polsce. Musimy zmienić kompletnie paradygmat energetyczny. W nowym odpowiedzialność za produkcję energii przejmą głównie mniejsze firmy niezależne, jednostki samorządu terytorialnego, obywatele. Oczywiście będzie w nim miejsce także np. na morskie farmy wiatrowe czy elektrownie jądrowe, o ile uda się im spełnić kryteria rynkowe i skutecznie konkurować cenowo z OZE, jednak akcenty się zasadniczo przesuną.

Natomiast państwowe spółki mają wciąż wiele do zrobienia w obszarze budowania sieci dystrybucyjnych i przesyłowych i „regulacji ruchu”, czyli budowania warunków rynkowych, w których będą mogli koegzystować zarówno mali producenci i sprzedawcy, jak i duże koncerny. Takie zmiany będą wymagać od nas kreatywności, ale o nią się w Polsce nie martwię.

Czy Polsce uda się przejść na OZE bez elektrowni jądrowej? 
Dzisiaj trudno wyobrazić sobie system energetyczny, oparty tylko na OZE zależnych od pogody, ale systemy magazynowania energii i ciepła stają się coraz doskonalsze, więc nie można tego wykluczyć w perspektywie 20-30 lat. Z drugiej strony, gdybyśmy chcieli wybudować elektrownię atomową, to zajmie nam to 15 lat, choć rząd mówi o 12, ale to optymistyczny czas. Dla mnie nie jest problemem technologia, faktycznie bezemisyjna, ale koszty samej budowy i możliwość zyskownej sprzedaży energii z takiej jednostki. Jak zapewnić jej nieprzerwane działanie w sytuacji, gdy przy sprzyjającej pogodzie źródła OZE będą wytwarzać taniej?

Nie ma idealnego modelu biznesowego dla elektrowni jadrowej w systemie z dużym nasyceniem OZE. Na dodatek wielkoskalowe elektrownie jądrowe wymagają kosztownych przyłączeń i ciężko je zastąpić w przypadku awarii choćby jednego tylko bloku. Jeśli do Polski zgłosi się inwestor i zaproponuje sensowny model finansowy biorący pod uwagę realia europejskiego rynku energii, taka oferta powinna być wzięta pod uwagę. Tyle, że minęło bodajże 11 lat od rzucenia pomysłu budowy elektrowni jądrowej w Polsce i niewiele się udało zrobić. To jest gra pozorów i nie możemy czekać na jej zakończenie, tylko powinniśmy konsekwentnie przebudowywać polską energetykę w kierunku energii rozproszonej opartej na OZE, a z inwestorami o elektrowni atomowej rozmawiać, może coś pozytywnego wymyślą.

A jak nie, to co?
To zawsze pozostaje nam w odwodzie opcja z SMR, czyli małymi reaktorami do celu produkcji ciepła i energii. Takie źródła mogłyby bezemisyjnie dostarczać ciepło do naszych domów i dodatkowo produkować energię wówczas, gdy OZE mają obniżoną generację. Dla mnie nie ma konfliktu „ideologicznego” między OZE a atomem, ale są poważne problemy natury biznesowej, które łatwo rozwiązuje się na Twitterze lobbując za lub przeciw energii jądrowej, ale trudniej gdy przychodzi wydawać pieniądze akcjonariuszy. Deklaracja Bidena o obniżeniu o 52 proc. emisji w USA do 2030 r. daje nadzieję na przyspieszenie prac nad magazynowaniem czy SMR. Rząd powinien reformować rynek i cały sektor, stawiać śmiało na rozwój OZE i nie tracić nadziei, gdy idzie o atom. Nie ma czasu, a energetyczny komponent w Krajowym Planie Odbudowy jest niestety, słaby i chaotyczny. Tak się nowej energetyki zbudować nie da.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.