Węgiel brunatny jest skałą osadową pochodzenia organicznego. Powstał na skutek przemian wcześniej osadzonej materii roślinnej, zachodzących pod wpływem czynników biologicznych, geologicznych i geochemicznych. Jak podaje Państwowy Instytut Geologiczny, zawiera w sobie od 58 do 78 proc. węgla jako pierwiastka. Określa się go mianem pośredniego ogniwa między torfem a węglem kamiennym. Jest zaliczany do pierwotnych i nieodnawialnych źródeł energii. Węgiel brunatny jest przeważnie kruchy i słabo zwięzły. Odznacza się wysoką zawartością siarki (od 0,6 do 6,0 proc.), popielnością (od 1 do 50 proc.) i wilgotnością (od 15 do 70 proc.). Węgiel brunatny łatwo chłonie wodę. Jego wartość opałowa waha się od 5,9 do 23,9 MJ/kg.
Węgiel brunatny w Polsce jest prawie w 100 proc. wykorzystywany jako surowiec do produkcji energii elektrycznej. Spala się go w pięciu elektrowniach: Bełchatów, Turów, Pątnów I, Pątnów II i Konin. W 2019 r. łączna zainstalowana moc tych elektrowni wynosiła 8 332 MW, co stanowiło około 18 proc. mocy wszystkich polskich siłowni. W minionym roku z węgla brunatnego wytworzono 15,6 proc. energii elektrycznej w Polsce.
Paliwo to – z racji swojej specyfiki – jest wykorzystywane w pobliżu miejsca wydobycia. Transport węgla brunatnego jest skomplikowany i nieopłacalny. Podczas przewozu węgiel zbija się bowiem w masę trudną do rozładowania. Natomiast w zimie z powodu swojej wilgotności zamarza. Z tych właśnie powodów elektrownie bazujące na tym paliwie są budowane w pobliżu odkrywek. Surowiec dociera do nich przenośnikami taśmowymi. Natomiast do elektrowni skupionych w ZE PAK dostarcza się go koleją przemysłową.
Najstarsza kopalnia wciąż wydobywa
Historia węgla brunatnego w Polsce sięga już XVII w. To wtedy w rejonie Niecki Żytawskiej, położonej na pograniczu Polski, Czech i Niemiec, zaobserwowano pożary płytkich jego złóż. Sto lat później rozpoczęła się jego eksploatacja. W XIX w. w okolicach Zittau i Reichenau (Bogatyni) istniało już blisko 100 prywatnych kopalń podziemnych i wyrobisk odkrywkowych. Od 1890 r. następowała stopniowa likwidacja drobnych zakładów górniczych. W ich miejsce powstawały większe gwarectwa. W 1904 r. regularną eksploatację metodą odkrywkową na skalę przemysłową rozpoczęła spółka akcyjna Herkules. To właśnie kopalnia o tej nazwie jest protoplastą zakładu, który obecnie jest znany jako KWB Turów.
Jednak najstarszą polską kopalnią węgla brunatnego jest Sieniawa. Eksploatacja rozpoczęła się tam w 1873 r., a historia samego złoża sięga roku 1853. To wtedy Cesarski Pruski Urząd Górniczy udzielił nadania „Emiliensglück” na węgiel brunatny. Co ciekawe, Sieniawa była jedyną podziemną kopalnią węgla brunatnego w Polsce. W roku 1997 rozpoczęła się likwidacja tego zakładu należącego do Skarbu Państwa. Proces ten trwał pięć lat. Jednak nie zakończył on górniczej historii w tym rejonie Ziemi Lubuskiej, bo w 2002 r. udało się pozyskać prywatnych inwestorów, którzy wznowili wydobycie. Od tamtej chwili kopalnia prowadzi eksploatację metodą odkrywkową.
Złoża na dwie dekady
Zasoby geologiczne bilansowe węgla brunatnego w Polsce są zlokalizowane na obszarze ośmiu województw (dolnośląskiego, kujawsko-pomorskiego, lubelskiego, lubuskiego, łódzkiego, mazowieckiego, opolskiego i wielkopolskiego). W sumie wynoszą one blisko 23,3 mld t. Natomiast zasoby przemysłowe występują na obszarze czterech województw (dolnośląskiego, lubuskiego, łódzkiego i wielkopolskiego). Jest ich ok. 1 mld t i według szacunków – z uwzględnieniem obecnego poziomu wydobycia wynoszącego ok. 50 mln t rocznie – powinny wystarczyć na 18-20 lat. Najbliżej sczerpania są złoża w okolicach Konina i Turka (40 mln t).
Szacuje się, że wystarczą jeszcze na sześć lat. Najwięcej do wybrania jest natomiast w okolicach Bełchatowa. To ok. 640 mln t. Dla porównania należy odnotować, że światowe zasoby węgla brunatnego, przewidzianego do gospodarczego wykorzystania, występują w 44 krajach i szacowane są na 510 mld t. Bezdyskusyjnym liderem w tym zakresie jest Rosja, której zasoby szacuje się na 91 mld t. Drugie miejsce w tej kategorii przypada Australii (44 mld t) i Niemcom (40 mld t). Wydobycie węgla brunatnego w Polsce w 2019 r. osiągnęło poziom 53 mln t. Z czego ponad 40 mln t wydobyto w należącej do PGE GiEK kopalni Bełchatów. Trzy dekady temu w Polsce wydobywano 72 mln t węgla brunatnego. W 1999 było to 61 mln t, a dziesięć lat później 57 mln t. W 2018 r. Polska znalazła się na czwartym miejscu w świecie pod względem wydobycia węgla brunatnego – po Niemczech, Turcji i Rosji. Jak podaje PIG-PIB, w polskich kopalniach węgla brunatnego do dzisiaj wydobyto ponad 3,1 mld t.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
