Artur Soboń: Chciałbym wprowadzić mechanizm finansowania spółek sektora górnictwa węgla kamiennego łagodzący wpływ rynku na restrukturyzację górnictwa

Na pytania portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie oraz tygodnika Trybuna Górnicza, dotyczące zawartego z górniczymi związkami zawodowymi porozumienia, odpowiada Artur Soboń, sekretarz stanu w Ministerstwie Aktywów Państwowych, pełnomocnik Rządu do Spraw Transformacji Spółek Energetycznych i Górnictwa Węglowego.

Jedną z największych wątpliwości dotyczących podpisanego porozumienia budzi kwestia konieczności udzielenia zgody na pomoc publiczną przez Komisję Europejską. Czy otrzymanie takiej zgody jest w ogóle możliwe? Kiedy strona rządowa zacznie rozmowy z KE w tej sprawie, czy stanie się to jeszcze przed podpisaniem grudniowej umowy, i jakich argumentów użyje, żeby przekonać unijne kraje?
Od momentu wejścia Polski w struktury Unii Europejskiej wszystkie programy pomocowe dotyczące sektora górnictwa węgla kamiennego były notyfikowane Komisji Europejskiej, a pomoc publiczna była udzielana na podstawie decyzji zatwierdzającej zgodność programów z obowiązującymi przepisami. Liczę, że i tym razem nie będzie inaczej. Bez zgody Komisji na udzielenie pomocy publicznej będzie nam niezwykle ciężko wejść na ścieżkę Zielonego Ładu, bez pociągania za sobą kosztów społecznych. Moim celem jest uświadomienie instytucjom europejskim uwarunkowań polskiego rynku energetycznego przede wszystkim w zakresie aktualnej struktury wytwarzania energii z węgla.

Polska ma przed sobą większe wyzwania transformacyjne związane z miksem energetycznym opartym nadal w większości na węglu oraz mniejsze możliwości finansowe, niż bogatsze państwa członkowskie UE, które mogą sobie pozwolić na wcześniejsze deklaracje neutralności klimatycznej. Brakuje również wystarczających mechanizmów wsparcia na poziomie unijnym, aby zapewnić przyspieszoną transformację energetyczną. Dlatego liczę na zgodę Komisji na udzielenie pomocy publicznej na finansowanie bieżącej produkcji w zamian za systematyczne i stopniowe odchodzenie od węgla. Samo uzgodnienie daty ostatecznego zamknięcia ze stroną społeczną jest przełomowe.

Liczę, że zostanie docenione przez KE. W najbliższym czasie rozpoczniemy dyskusję z Komisją Europejską na szczeblu eksperckim. Będziemy przekonywać KE, aby zastosować ogólne, czyli traktatowe ramy stosowania pomocy publicznej, szczególnie, że stawiamy sobie niezwykle ambitny cel, jakim jest odejście od węgla w produkcji energii elektrycznej i ciepła przed 2050 r.

Działalność nierentownych kopalń ma być subwencjonowana. Jak miałby funkcjonować mechanizm finansowania spółek górniczych i jakie będą w przybliżeniu roczne kwoty dotacji?
W MAP zostanie utworzony zespół ds. mechanizmu finansowania spółek sektora górnictwa węgla kamiennego. Celem zespołu będzie opracowanie formuły finansowania spółek sektora. Prace zespołu będą obejmować: opracowanie formuły i mechanizmu, propozycje zmian legislacyjnych oraz wniosek do KE o udzielenie zgody na wprowadzenie mechanizmu. Zespół określi wysokość środków przeznaczonych na wsparcie, katalog celów, na które miałyby być przeznaczone środki finansowe oraz źródła finansowania mechanizmu. Przeprowadzi także analizę wpływu mechanizmu na rynek energii i paliw stałych. Planuję, że zespół rozpocznie pracę w najbliższych dniach.

Czy ustalony harmonogram zamykania kopalń nie jest zbyt optymistyczny? Rzeczywistość pokazuje, że transformacja energetyczna już przyczyniła się do dużej nadwyżki węgla na rynku, a w kolejnych latach ten problem tylko się pogłębi.
Harmonogram zamykania kopalń oparty jest m.in. o dane na temat zapotrzebowania na węgiel ze spółek energetycznych. Jest powiązane głównie z rozwojem innych źródeł energii. Całość restrukturyzacji składa się na ścieżkę dojścia do neutralności klimatycznej, której chcielibyśmy się trzymać przez następne 3 dekady. Jej realizacja powinna opierać się na zbilansowaniu podaży z popytem oraz bezpieczeństwem energetycznym. Węgiel dalej stanowi podstawę energetyki.

Aktualnie borykamy się z problemami spowodowanymi pandemią COVID-19. Spowolnienie gospodarcze spowodowało spadek zużycia prądu, a co za tym idzie spadek zużycia węgla. Jak pokazują ostatnie dane dot. liczby zakażonych koronawirusem, może mieć też znaczny wpływ na gospodarkę i w przyszłym roku.

Aby transformacja energetyczna mogła odbywać się w sposób przewidywalny, chciałbym wprowadzić mechanizm finansowania spółek sektora górnictwa węgla kamiennego, który miałby łagodzić wpływ rynku na restrukturyzację górnictwa. Nie chciałbym uzależniać efektów naszych negocjacji i Umowy społecznej od ceny węgla w portach w Niderlandach czy w RPA lub od ceny uprawnień do emisji CO2. Są to zmienne, na które nie mamy wpływu, dlatego próbujemy ograniczyć ich wpływ na nasze działania.

W dokumencie jest mowa o dacie granicznej – 2049 r. i horyzoncie funkcjonowania kopalń PGG i Węglokoksu. Jak będzie wyglądała przyszłość innych kopalń wydobywających węgiel energetyczny – Bogdanki i zakładów Taurona Wydobycie?
Umowa społeczna i Program pomocowy, który będziemy negocjowali z Komisją Europejską, obejmie także pozostałe spółki górnicze. Również w przypadku tych dwóch spółek musimy przeprowadzić dialog ze stroną społeczną. Jednak skala ich działalności jest zdecydowanie mniejsza niż PGG SA, dlatego liczę, że rozmowy będą zdecydowanie krótsze.

Na jakim etapie są prace wydzielenia aktywów węglowych ze spółek energetycznych?
Ministerstwo Aktywów Państwowych prowadzi intensywne prace koncepcyjne, analityczne i nadzorcze, zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa funkcjonowania sektora górniczo-energetycznego w Polsce. Prace te prowadzone są wspólnie z zarządami spółek górniczych, energetycznych i jednostkami naukowo-badawczymi.

Koncepcja ta powinna przede wszystkim zapewnić bezpieczeństwo energetyczne Polski, przełożyć się na długoterminową stabilność branży w zmieniających się warunkach zewnętrznych oraz poprawić jej rentowność, a także zmniejszyć emisyjność polskiej gospodarki. Strategia transformacji energetyki zostanie przedstawiona po jej wypracowaniu, a ważnym jej elementem będą nie tylko konsultacje społeczne, ale również ustalenia z Komisją Europejską oraz przeprowadzenie procesu legislacyjnego. Przed ukończeniem analiz i wypracowaniem docelowej koncepcji ujawnienie szczegółów mogłoby spowodować zbędne spekulacje i być niewłaściwe zinterpretowane.

Czy - biorąc pod uwagę zapisy o możliwości przeanalizowania dostępu do nowych złóż i zmiany produkcji na węgiel koksowy - podane daty funkcjonowania niektórych kopalń są ostateczne? Czy to otwiera drogę do wydłużenia terminu działalności?
Trzeba pamiętać, że węgiel koksujący posiada różne parametry fizykochemiczne i nie każdy nadaje się do procesów koksowania. W celu przeanalizowania tych kwestii w spółkach górniczych powołane zostaną zespoły robocze. Dokonają oceny m.in. bazy zasobowej, kosztów wydobycia, czy możliwości lokowania produkcji na rynku. Może to wpłynąć na ostateczne terminy wygaszania kopalń. Jednak będzie to zweryfikowane i uzgodnione ze stroną społeczną oraz zostanie to ujęte w Umowie społecznej. Jeżeli chodzi o węgiel koksowy, to moja uwaga skupiona jest na Jastrzębskiej Spółce Węglowej SA. Zależy mi przede wszystkim na dostosowaniu modelu działalności JSW SA w kierunku produkcji w 100 proc. węgla koksowego.

Realizacją projektów z obszaru czystych technologii węglowych miałaby się zająć specjalna spółka. Z jakich źródeł spółka miałaby być finansowana, biorąc pod uwagę odwrót instytucji finansowych od inwestycji związanych z węglem? 
UE dopuszcza inwestowanie w nowoczesne czyste technologie węglowe. Cieszy nas to, że pomimo rygorystycznej polityki klimatycznej, w nadchodzącym budżecie unijnym znalazło się miejsce na wspieranie odpowiednich badań w sektorze wydobywczym. Jest to szansa dla takich krajów jak właśnie Polska, które w znacznej mierze są zależne od paliw kopalnych, aby odpowiednio wykorzystać potencjał jednostek naukowo-badawczych, czy też badań prowadzonych w spółkach Skarbu Państwa, które już od pewnego czasu prowadzą zaawansowane prace nad różnymi rozwiązaniami, ograniczającymi wpływ paliw kopalnych na środowisko. Jednymi z najważniejszych funduszy w obszarze CTW skierowanych do regionów górniczych są: Fundusz Badawczy Węgla i Stali, który ma wspierać sprawiedliwą i uczciwą transformację regionów górniczych zgodnie z zasadami Mechanizmu Sprawiedliwej Transformacji.

Wstępnie przewiduje się, że ma zapewniać regularne roczne przydziały do 2027 r. w wysokości 111 mln EUR. Będzie wspierał projekty dotyczące m.in.: technologii wychwytywania, wykorzystania i składowania CO2; Fundusz Innowacyjny, jeden z największych na świecie programów finansowych dedykowany innowacyjnym, niskoemisyjnym technologiom. Środki pochodzą z ETS, do 2030 r. budżet ma wynieść do 10 mld EUR. Skupiony m.in. na projektach w energochłonnych gałęziach przemysłu, wychwytywaniu i utylizacji CO2, wychwytywaniu i składowaniu CO2. Rozwój takich technologii jak wychwytywanie, transport i składowanie lub utylizowanie CO2 – CCS/CCU (Carbon Capture and Storage/Utilization) może całkowicie zmienić reguły gry w energetyce i przemyśle energochłonnym. Nowoczesne technologie mogą wpłynąć na zachowanie a nawet rozwój tradycyjnych gałęzi przemysłu, które jak do tej pory emigrowały poza UE, do krajów, gdzie wymagania środowiskowe są znacznie niższe. Jednocześnie pozwoli nam to wypełnić cel jakim jest neutralność klimatyczna.

W jaki sposób rząd zamierza wspierać powstawanie nowych miejsc pracy na terenach pogórniczych? W jakich branżach górnicy oraz pracownicy firm okołogórniczych mogliby znaleźć zatrudnienie?
Odpowiedzią na złagodzenie kosztów gospodarczych i społecznych, jakie pociąga za sobą transformacja w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu, jest zaproponowany przez Komisję Europejską Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. Nie finansuje on transformacji samej w sobie, lecz skupia się właśnie na łagodzeniu jej skutków.

Głównym celem Funduszu jest dywersyfikacja gospodarcza terytoriów najbardziej dotkniętych skutkami transformacji klimatycznej, gdzie konieczne jest przekwalifikowywanie i aktywna integracja pracowników oraz osób poszukujących pracy. Aby transformacja była skuteczna, musi być sprawiedliwa i społecznie akceptowalna dla wszystkich. Należy zatem uwzględnić od samego początku jej skutki, przede wszystkim te społeczne, a także wdrożyć wszelkie możliwe instrumenty w celu ich łagodzenia. W celu ochrony obywateli, FST będzie wspierać podnoszenie i zmianę kwalifikacji pracowników, co ułatwi im dostosowanie się do nowych możliwości zatrudnienia, nabywaniu odpowiednich umiejętności, a także pomoc w poszukiwaniu pracy i aktywną integrację na rynku. W tym celu, w projekcie rozporządzenia wprost wskazano, że zakres wsparcia obejmuje: podnoszenie i zmianę kwalifikacji pracowników; pomoc w poszukiwaniu pracy dla osób poszukujących pracy; aktywne włączanie osób poszukujących pracy. Jednocześnie Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji powinien być aktywnie wspomagany przez Europejski Fundusz Społeczny+, który jest głównym instrumentem UE wspierającym zatrudnienie i włączenie społeczne – pomaga ludziom znaleźć pracę, wspiera integrację społeczną osób w trudnej sytuacji i zapewnienia wszystkim sprawiedliwsze szanse życiowe.

Cele te osiągane są poprzez inwestowanie w ludzi i ich umiejętności – pracujących i bezrobotnych, młodych i starszych. 

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.