W miejsce zlikwidowanych kopalń muszą powstać stabilne miejsca pracy. Ważna będzie także dobra komunikacja działań

- Przyjęcie niemieckiego modelu transformacji, zamiast modelu kryzysowego zamykania kopalń, uważam za dobre rozwiązanie. Musi mieć ono natomiast niekalkowany, a benchmarkowy charakter, a poza tym należy go odpowiednio przekazać społeczeństwu – uważa prof. Paweł Bogacz z Wydziału Górnictwa i Geoinżynierii Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

Ekspert zwraca uwagę, że Niemcy już 50 lat temu zapowiedzieli stopniowe wygaszanie górnictwa węgla kamiennego. Podkreśla, że stało się to głównie ze względu na kończące się zasoby przemysłowe nadające się do bezpiecznej eksploatacji, a więc były to przyczyny zupełnie inne niż te, które dotyczą Polski. Dodaje także, że nasi zachodni sąsiedzi użyli również innych rozwiązań, a ponadto od tamtej pory mocno rozwijali górnictwo węgla brunatnego. 

Nie uwzględniono kompetencji górników
– Już w 1969 r. Niemcy zapowiedziały bezwarunkowe zamknięcie ostatniej kopalni węgla kamiennego w grudniu 2018 r. i ten plan został zrealizowany co do miesiąca. Zobowiązali się też przez okres tych pięćdziesięciu lat do pomocy wszystkim górnikom. Pomimo olbrzymiego budżetu przeznaczonego na ten cel, nie ustrzegli się jednak błędów, które doprowadziły do sporych kosztów, głównie społecznych. W Gelsenkirchen, ale także w Dortmundzie, Leverkusen i Kaiserslautern oraz okolicach tych miast, niegdyś stricte górniczych, do dziś bezrobocie sięga poziomu nawet 18 proc., a więc jest ponad trzykrotnie wyższe niż w innych regionach Niemiec – mówi prof. Bogacz. Dodaje, że jak wskazuje „Atlas biedy w Niemczech”, ubóstwem – definiowanym wedle kryteriów UE – zagrożona jest ponad 1/3 populacji tych miast.

Pojawia się zatem pytanie, skąd takie wyniki, pomimo długofalowego, kosztownego i zrealizowanego w 100 proc. planu?

– Nie wzięto przede wszystkim do końca pod uwagę kompetencji pracowników likwidowanych zakładów górniczych czy okołogórniczych oraz możliwości ich zmian. Nie wszyscy mogli znaleźć zatrudnienie w stabilnych niemieckich koncernach branż przemysłu ciężkiego, głównie chemicznego, w które przekształcano przedsiębiorstwa górnicze lub dzięki pracownikom górnictwa je rozwijano, by przypomnieć przede wszystkim BASF, Henkel, Evonik czy Metro. Te były w stanie wykorzystać kompetencje górników, a przede wszystkim zagwarantować im stabilne zatrudnienie. Wiele miejsc pracy powstałych na tych dawnych terenach górniczych nie dało natomiast takiej stabilności, np. w związku ze swoją dużą zależnością od cykli koniunkturalnych – mówi profesor i dodaje, że przykładem może być branża motoryzacyjna, która daje wiele nadziei i jest ważna dla gospodarki, ale jest także chimeryczna koniunkturalnie.

– Muszą to być stabilne miejsca pracy, a o takie w przypadku kilkudziesięciu tysięcy osób, i to pracujących w jednym zagłębiu przemysłowym, nie będzie moim zdaniem łatwo. Niemcy za mocno uwierzyli, także od strony ilościowej, w możliwości organizacji miejsc pracy w rozwijanej w tamtych regionach turystyce przemysłowej – odpowiada naukowiec i dodaje, że konieczne jest wyciągnięcie wniosków z tego, jak u naszych zachodnich sąsiadów przeprowadzono transformację górnictwa, aby nie powtórzyć ich błędów. 

Olbrzymie wyzwanie
– Pamiętajmy, że główna przyczyna stojąca u podstaw rozpatrywanych decyzji dotyczących tak szybkiej transformacji tkwi w polityce klimatycznej Unii Europejskiej – mówi prof. Bogacz, który zwraca też uwagę na specyfikę polskiej energetyki.

Wskazuje, że przy wykorzystaniu węgla produkuje się najtańszą energię, a Polska ma jego znaczące zasoby oraz brak własnych technologii w zakresie produkcji energii z innych źródeł. Ponadto energetyka konwencjonalna odgrywa obecnie fundamentalną rolę w bilansowaniu krajowego systemu energetycznego.

– Patrząc na te fakty, spokojnie można stwierdzić, że życie polskiego górnictwa w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym mogłoby trwać dużo dłużej niż najbliższe 30 lat – ocenia ekspert.

– Choć mocno będę oczywiście kibicował przemianom w energetyce w tym czasie, to jestem również absolutnie pełen obaw, czy po pierwsze się one udadzą od strony technologicznej, a po drugie i przede wszystkim, czy udźwigniemy ten ciężar finansowo. W pierwszym aspekcie zwróćmy uwagę na to, że Niemcy w dużej mierze zastąpili węgiel kamienny węglem brunatnym. My aż takiej możliwości nie mamy. W drugiej kwestii szacunki mówią o środkach rzędu kilkuset miliardów euro na transformację energetyczną w naszym kraju. To olbrzymie wyzwanie – ocenia prof. Bogacz.

Zwraca on także uwagę na aspekt globalny:

– Te trzy najbliższe dekady poświęcenia będą miały tak naprawdę pełen sens wyłącznie przy światowym, solidnym, faktycznym działaniu proklimatycznym. W przeciwnym razie poświęcenie powyższych kwestii dla około 1 proc. światowej emisji CO2 nie będzie miało uzasadnienia. Pamiętajmy o tym prowadząc prawdziwie sprawiedliwą transformację – mówi ekspert.

Prof. Bogacz odnosi się również do opinii prezesa Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Górnictwa Jerzego Markowskiego, którego zdaniem przyjęty niemiecki model transformacji jest łagodny, ewolucyjny i bez napięć społecznych.

– Co najważniejsze, jest on czytelny dla ludzi – ocenił prezes SITG.

Markowski wskazuje na wątpliwości, które budzi kwestia gwarancji subwencji państwa.

– W Polsce nie decydowałbym się na takie rozwiązanie, poza subwencją dla likwidacji kopalń. Można dawać pieniądze, żeby przeżyć albo żeby zamknąć zakład. Wolałbym, aby u nas nie dopłacano górnictwu za „przeżycie”, bo atak społeczny w Polsce będzie tak olbrzymi, że ani związkowcy i górnicy, ani rządzący tego nie wytrzymają. Poza tym, moim zdaniem, górnictwo niemieckie zniszczyło się poprzez dotacje z budżetu państwa. Ta dotacja ich zdemoralizowała. W latach 90. wydobycie tony węgla w Niemczech kosztowało pięć razy drożej niż u nas. To było efektem tego, że w tamtych czasach w niemieckich kopalniach nikt specjalnie nie liczył pieniędzy, bo górnictwo je miało z państwowych subwencji – ocenił prezes SITG na łamach portalu netTG.pl. 

Kiepska prasa i dużo do zrobienia
Prof. Bogacz odnosząc się do tych słów stwierdza, że górnictwo w Polsce, i to w zakresie każdego jego sektora, ma obecnie, delikatnie mówiąc, kiepską prasę i to również będzie dużym wyzwaniem.

– Opinia publiczna przez ostatnie lata otrzymała bowiem masę informacji o „dopłacaniu do górnictwa”. Trzeba to sobie jasno powiedzieć, że pomimo licznych prób nie udało się branży temu przeciwstawić, nie przebijając się z informacją o prawdziwym, całościowym rachunku ekonomicznym sektora górnictwa węglowego, a w tym jego składowych. Obawiam się więc za panem Jerzym ataku medialnego w kontekście przyjętego modelu niemieckiego, a za nim społecznego, dotyczącego tego, że znowu będzie się dopłacać do górnictwa węglowego po to, by mogło jeszcze pożyć. Musimy zrobić wszystko od strony komunikacyjnej, by pokazać, o co tak w ogóle chodzi w tym wyzwaniu, skąd ono się wzięło, kogo, w jakiej liczbie, gdzie i dlaczego dotyczy, a przede wszystkim jak mantrę przywoływać prawdziwe, rzetelne liczby dotyczące całego górnictwa węglowego i opartej na nim energetyki – komentuje profesor, który przyznaje, że przy braku takiej narracji ucierpi w przyszłości całe górnictwo.

– Widać to już zresztą obecnie. Patrząc bowiem na retorykę wielu dziennikarzy i tytuły prasowe z ostatnich dni, użyte zostały w nich hasła typu „to koniec górnictwa w Polsce”, czy też „znamy datę końca górnictwa w Polsce”. Wiemy przecież i mówimy o tym głośno, nie zostawiając powyższych haseł bez reakcji, że to nieprawda. Nie mówimy bowiem o całym górnictwie. Parafrazuję w tej kwestii nazwę Grupę Wspólnych Inicjatyw Społecznych, którą mam wielką przyjemność i zaszczyt prowadzić – GÓRNICTWO jest OK. Będzie również OK, powtarzając jeszcze raz za Maxem Planckiem „(…) bez górnictwa wszystko jest niczym” – podsumowuje ekspert.

Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.