Niezapomniane – Kobiety w czasie powstań i plebiscytu na Górnym Śląsku. Taki tytuł nosi wystawa, która już 3 maja br. zostanie otwarta w pomieszczeniach Centrum Scenografii Polskiej Muzeum Śląskiego w Katowicach.
Okazuje się, że kobiety można odnaleźć w każdej z form działalności powstańczej. Walczyły z bronią w ręku, chociaż były to sytuacje epizodyczne, kopały okopy, organizowały pomoc rannym, były kurierkami i tłumaczkami, obsługiwały telefony oraz telegrafy, pisały na maszynach rozkazy. Najczęściej pochodziły z górniczych rodzin. Miały opinię niezwykle odpowiedzialnych i zdyscyplinowanych, a także zachowujących spokój i zimną krew.
- W narracji dotyczącej powstań śląskich i akcji plebiscytowej utrwaliło się postrzeganie mężczyzn jako jedynych bohaterów tych wydarzeń. Rola kobiet jest praktycznie nieznana. Jej odtworzenie było wielkim wyzwaniem. Udało się to dzięki wielu żmudnym badaniom – powiedziała Alicja Knast, dyrektor Muzeum Śląskiego.
Autorzy wystawy w ciekawy sposób przedstawili eksponaty w postaci archiwalnych zdjęć, dokumentów, strojów, plakatów i narzędzi codziennego użytku tworzących nastrój tamtych czasów. Pochodzą one przede wszystkim ze zbiorów Muzeum Śląskiego w Katowicach, innych placówek muzealnych w regionie: Chorzowa, Gliwic, Katowic, Raciborza, Rudy Śląskiej, Rybnika i Zabrza, a także ze zbiorów prywatnych potomków powstańców śląskich.
- Cięgle zachęcamy tych wszystkich, którzy posiadają w swych zbiorach stare dokumenty, fotografie do dzielenia się nimi. Temat obecności kobiet w trakcie działań powstańczych i plebiscytowych nie jest zamknięty – zapowiedział Paweł Parys, historyk, pracownik Muzeum Śląskiego, który prowadził badania nad udziałem kobiet w powstaniach i plebiscycie.
Michał Kucharski i Piotr Rogosz stworzyli z kolei na potrzeby wystawy muzealny pokój zagadek o nazwie „Skrytka powstańców”. To atrakcja zwłaszcza dla tych, którzy mogą się poszczycić szeroką wiedzą o Śląsku i jego historii.
- Uczestnicy zabawy mają rozwiązać szereg zadań dotyczących wszystkich trzech powstań śląskich. Pomóc w tym może uważna lektura treści prezentowanych na wystawie. By osiągnąć sukces i odnaleźć skrytkę, muszą wykazać się także ścisłą współpracą. W pokoju zagadek może jednocześnie przebywać od dwóch do sześciu osób, a w przypadku grup szkolnych do 10 osób. Czas na rozwiązywanie zagadek jest ograniczony i wynosi 45 min. – zwraca uwagę Dawid Keller, historyk z Muzeum Śląskiego.
Ekspozycja stanowi kolejny rozdział w badaniach nad powstaniami śląskimi prowadzonych od samego początku działalności Muzeum Śląskiego w 1929 r. Działania te zostały zintensyfikowane w ostatnich latach, czego wyrazem jest cykl publikacji poświęconych powstaniom, w tym monumentalne wydawnictwo „Archiwum powstań śląskich”. Pierwszy jego tom ukazał się w 2017 r., drugi ukaże się w przyszłym roku.
Jakie funkcje pełniły kobiety podczas powstań i plebiscytu?
Na froncie
Przykładów na udział kobiet w walkach powstańczych z bronią w ręku jest niewiele. Były to np. Marta Dworowa, Anna Sarnowska i Matylda Ogórek (jak udało się ustalić badaczom na podstawie materiałów historycznych). Kobiety brały także udział w transportach broni, kopaniu okopów, a nawet działały w wywiadzie (stosunkowo łatwo było im przekraczać linię frontu). Poza tym prowadziły kantyny, kasyna czy kuchnie połowe. Pełniły też funkcję tłumaczek (np. w trakcie rokowań pokojowych w Błotnicy Strzeleckiej). Personel żeński szył też sztandary, opaski powstańcze oraz przygotowywał lniane koszule dla poległych - tzw. śmiertelnice.
W powstańczym szpitalu
W służbach sanitarnych działały setki kobiet - wcześniej specjalnie w tym celu przeszkolonych. Pełniły przede wszystkim funkcje sanitariuszek i pielęgniarek. Co ciekawe, prawie wszystkie siostry PCK były spoza obszaru plebiscytowego (jedyną lekarką Górnoślązaczką, jak udało się ustalić badaczom na podstawie materiałów historycznych, była Maria Rajda). Wiele kobiet stanowiło również personel szpitalny.
W powstańczym sztabie
Bardzo ważną rolę odegrały kobiety w pracach kancelaryjnych, stenografując, sporządzając pisma czy protokoły, a także obsługując telefony i telegrafy. Aby robić to jak najlepiej, część z nich przeszło specjalne szkolenia (także w Wielkopolsce). Jako redaktorka w gazecie „Powstaniec” pracowała Olga Zarzycka (później Ręgorowicz).
W akcji plebiscytowej
Kobiety prowadziły aktywną działalność agitatorską, namawiając do udziału w głosowaniu, roznosząc materiały propagandowe czy rozlepiając plakaty. Do działalności tej przygotowywały się na specjalnych kursach organizowanych choćby w bytomskim hotelu „Lomnitz” czy przez Towarzystwo Obrony Zachodnich Kresów Polski w Krakowie. Występowały także w amatorskich teatrzykach plebiscytowych (np. „Fredry” i „Wesołości”). Oprócz tego sprawdzały listy wyborców i kontrolowały, by nie wpisywano na nie „martwych dusz”. Przyjmowały na dworcach emigrantów, którzy przyjeżdżali na głosowanie, i organizowały dla nich wyżywienie i noclegi. Dyżurowały przy urnach wyborczych i umożliwiały oddanie głosu osobom chorym, niepełnosprawnym czy starszym.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
