NIK: Ruda Śląska niegospodarnie zbudowała park wodny
Włodarze Rudy Śląskiej mieli pomysł, by miasto rozwijało się dzięki budowie aquaparku. Niestety inwestycję źle przygotowali i przeprowadzili i w efekcie kompleks basenów nie tylko powstawał dłużej niż planowano, ale też kosztował więcej niż pierwotnie zakładano. Wyjście z finansowych tarapatów zajmie samorządowi wiele lat - podało w środę, 10 października, biuro prasowe Najwyższej Izby Kontroli referując wyniki badania w Rudzie Śląskiej.
Aquadrom miał stanowić wizytówkę Rudy Śląskiej, a przysporzył miastu wielu problemów. Obiekt powstawał dłużej niż planowano, kosztował dużo więcej niż pierwotnie przewidywano i do dziś stanowi istotne obciążenie dla finansów miasta, które co roku musi zasilać go środkami z budżetu. Dlaczego tak się stało? Zdaniem NIK, włodarze Rudy Śląskiej przygotowali inwestycję nierzetelnie pod względem organizacyjnym, projektowym, a także finansowym.
Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła działania podejmowane przez Miasto Ruda Śląska w trakcie przygotowania i realizacji budowy Aquaparku. Obiekt został wprawdzie wybudowany i przekazany do użytkowania zgodnie z wymogami określonymi w prawie budowlanym i jest bezpieczny dla użytkowników, jednak nastąpiło to po upływie 3 lat od terminu ustalonego w pierwotnym harmonogramie realizacji przedsięwzięcia z 2007 r. i z opóźnieniem 20 miesięcy w stosunku do terminu wskazanego w umowie zawartej z Generalnym Wykonawcą w 2010 r.
Nierzetelnie przeszacowano liczbę klientów
Inwestycja została przygotowana nierzetelnie pod względem koncepcyjnym, organizacyjnym i finansowym. Decyzję o jej rozpoczęciu podjęto w oparciu o dokumenty zawierające nadmiernie optymistyczne i przez to nierealne parametry dotyczące jej zakresu, planowanych kosztów, frekwencji jaką spodziewano się osiągnąć (600 tys. odwiedzających w ciągu roku) i czasu pobytu jednostkowego (3 godziny na osobę, co dawało rocznie 1,9 mln tzw. osobogodzin). Parametry te znacząco przewyższały rezultaty osiągane wówczas przez najdłużej działający w regionie Aquapark w Tarnowskich Górach (gdzie odnotowano 1,2 mln osobogodzin w ciągu roku) - zaznaczają kontrolerzy NIK.
Do realizacji inwestycji powołano specjalną spółkę, a potem jeszcze jedną. Przyjęte rozwiązanie polegało na realizacji inwestycji przez należącą w 100 proc. do miasta spółkę celową (Spółka Celowa Kompleks Basenów Rekreacyjno-Sportowych w Rudzie Śląskiej Sp. z o.o.), która z kolei powołała Spółkę Inwestycyjną (Park Wodny w Rudzie Śląskiej Sp. z o.o.), w której większościowy udział posiadał podmiot prywatny (początkowo była to firma Koenig z Saarsbrucken, a po jej wycofaniu się w 2007 r. — spółka Miastoprojekt z Wrocławia).
Obciążenia dla gminy, kontroli brak
- Skutkowało to ograniczeniem wpływu gminy i zależnej od niej spółki celowej na działalność spółki inwestycyjnej i sposób prowadzenia przez nią inwestycji. Taki model organizacyjny obciążał natomiast miasto całym ryzykiem finansowym, związanym z prowadzeniem budowy kompleksu basenów, przy jednoczesnym przekazaniu możliwości podejmowania kluczowych decyzji podmiotowi prywatnemu, którego odpowiedzialność finansowa była nieporównywalnie mniejsza. Działania w powyższym zakresie naruszały także obowiązujące wówczas przepisy o partnerstwie publiczno-prywatnym. Przyjęcie takiego modelu realizacji inwestycji (za pośrednictwem spółki celowej) posłużyło gminie jako uzasadnienie dla niestosowania przepisów Prawa zamówień publicznych przy zawarciu w dniu 18 kwietnia 2006 r. umowy inwestycyjnej - podała NIK.
Podmiot prywatny (firma König), będący pierwotnie większościowym udziałowcem spółki inwestycyjnej, nie pozyskał kredytu na budowę, w konsekwencji umowa z nim zawarta wygasła. Natomiast kredyt otrzymany przy wsparciu drugiego prywatnego partnera gminy (spółki Miastoprojekt) pozyskany został na warunkach rynkowych, które nawet uległy pogorszeniu w trakcie realizacji inwestycji. Współpraca z tym drugim partnerem także nie układała się najlepiej i została zakończona w 2010 r.
Niegospodarność w finansowaniu spółek
Jeszcze prawie trzy lata po wycofaniu się spółki Miastoprojekt z udziału w realizacji inwestycji miasto wyrażało zgodę na funkcjonowanie dwóch, w pełni finansowanych przez gminę podmiotów powołanych do realizacji inwestycji, co skutkowało poniesieniem kosztów w wysokości co najmniej 420 tys. zł na wynagrodzenia członków organów zarządczych. NIK oceniła to działanie jako niegospodarne.
NIK zwraca uwagę, że umowy dotyczące przygotowania, finansowania i prowadzenia inwestycji, zawarte z partnerami komercyjnymi zawierały postanowienia niedostatecznie chroniące interesy miasta i przenoszące na gminę nadmierne ryzyko związane z finansowaniem inwestycji. Umowa z firmą König, która miała uzyskać finansowanie dla inwestycji, nie zawierała sankcji za niewywiązanie się z tego zobowiązania, natomiast gwarantowała jej uzyskanie wysokiego wynagrodzenia. Jednocześnie gmina miała ponosić całe ryzyko związane z finansowaniem inwestycji, poręczając kredyt pozyskany przez prywatną firmę.
Mniejszościowe udziały miasta
Z kolei umowa zawarta z firmą Miastoprojekt przewidywała, że spółka celowa będąca w 100 proc. własnością miasta, posiadać będzie jedynie 45 proc. udziałów w spółce inwestycyjnej realizującej zadanie, co w połączeniu z postanowieniem o możliwości podwyższania kapitału zakładowego stwarzało groźbę przejęcia pełnej kontroli przez spółkę prywatną nad tym podmiotem.
- Co stało się faktem, po tym, jak po podniesieniu kapitału spółki inwestycyjnej (należącej do gminy i prywatnego podmiotu), spółka gminna posiadała już w niej tylko 21 proc. udziałów i mogła być przegłosowywana przy podejmowaniu kluczowych decyzji dotyczących wydatkowania środków pochodzących z kredytu poręczonego przez miasto - piszą autorzy NIK.
W wyniku takich właśnie działań miasto utraciło kontrolę nad zwiększaniem się kosztów inwestycji, wobec czego ówczesny prezydent Rudy Śl., jako poręczyciel, zaprzestał akceptowania wniosków o wypłatę kolejnych transz kredytu, co spowodowało wstrzymanie realizacji inwestycji na pół roku. Utrata kontroli nad działaniami spółki inwestycyjnej umożliwiła jej zarządowi wydatkowanie kwoty 5 mln zł (pochodzących ze zwrotu podatku od towarów i usług) na finansowanie bieżącej działalności, sprzecznie z postanowieniami umowy (z których jednoznacznie wynikało, że to spółka Miastoprojekt, jako wspólnik w spółce inwestycyjnej, zapewni pieniądze na finansowanie jej bieżącej działalności).
Powyższe problemy we współpracy między miastem, a spółką inwestycyjną posłużyły kredytodawcy jako uzasadnienie żądania dokonania zmiany w umowie kredytu, w wyniku której nastąpiła zmiana bazy naliczania oprocentowania oraz zwiększenie marży. Według obliczeń NIK skutkowało to zapłatą w okresie od 15 maja 2010 r. do 31 grudnia 2016 r. odsetek wyższych o co najmniej 3 mln zł.
W ocenie NIK, nadzór fminy nad inwestycją był nieskuteczny i niewystarczający dla zapewnienia realizacji zadania w ramach pierwotnie planowanych terminów i kosztów, w dodatku zmniejszano program inwestycji.
Niedoszacowane koszty, rezygnacja z planów
Koszty inwestycji przewidywane na etapie sporządzania koncepcji (20 mln euro) były niedoszacowane w stosunku do planowanego jej zakresu. Konfrontacja zamiarów z możliwościami finansowania budowy przez miasto doprowadziła do tego, że już na etapie sporządzania pierwszego projektu budowlanego zrezygnowano m.in. z wielofunkcyjnego boiska sportowego, boiska do siatkówki plażowej i lodowiska, a w toku dalszych prac zrezygnowano z ujęcia w projekcie m.in. sal szkoleniowych i dodatkowych miejsc parkingowych.
Zmianom podlegał także kształt samego aquaparku - w 2009 r. zrezygnowano z boiska do curlingu, a dopiero w 2010 r. i 2011 r. dodano basen dla nurków i zamieniono jeden basen sportowy na dwa. Zmiany te dowodzą, że pierwotny projekt obiektu był przygotowany nierzetelnie, a wypracowanie rzeczywistego zakresu jego działalności (programu funkcjonalno-użytkowego) miało miejsce już po rozpoczęciu robót budowlanych.
Rozpoczęcie robót budowlanych przez wyłonionego w przetargu generalnego wykonawcę nastąpiło w kwietniu 2010 r., tj. ok. pół roku po terminie pierwotnie ustalanym w harmonogramach jako termin zakończenia budowy. Koszty realizacji aquaparku, finansowane z kredytu, wyniosły 119 mln zł (brutto) tj. o 36,4 mln zł więcej niż pierwotnie wynosił kredyt zaciągnięty na sfinansowanie inwestycji.
Niegospodarne wydatki
Nieprawidłowości ujawnione w trakcie realizacji tego procesu polegały m.in. na niezgodnym z warunkami kontraktu zawartego z generalnym wykonawcą podniesieniu jego wartości o 520 tys. zł, wprowadzeniu płatności zaliczkowych nieprzewidzianych w warunkach przetargu na wyłonienie wykonawcy oraz dokonaniu wydatków bez efektu gospodarczego na łączną kwotę ponad 330 tys. zł, a mianowicie:
- 235 tys. zł wydatkowano na przebudowę jednego z segmentów obiektu w celu pozyskania 3 pomieszczeń na boiska do squasha, które jednak ostatecznie nie powstały (pomieszczenia te zostały wykorzystane w inny sposób przez podmiot zewnętrzny prowadzący działalność w strefie fitness);
- ponad 67 tys. zł wydatkowano na zakup sprzętu nagłośnieniowego i systemu zegarów elektronicznych dla strefy fitness, które jednak nie były wykorzystywane do dnia zakończenia czynności kontrolnych NIK;
- 28 tys. zł wydatkowano na system koryt kablowych do układu kogeneracji, który do dnia zakończenia kontroli nie został uruchomiony.
NIK ocenia te wydatki jako dokonane przedwcześnie i niespełniające kryterium gospodarności.
Zaliczkowe płatności
Z ustaleń kontroli wynika, że wprowadzenie przez spółkę inwestycyjną w 2011 r. zaliczkowych płatności na rzecz generalnego wykonawcy (w łącznej kwocie ponad 35 mln zł), nieprzewidzianych w warunkach przetargu naruszało zasady uczciwej konkurencji (art. 7 ust. 1 ustawy Pzp). Możliwość taka zawarta w warunkach przetargowych mogłaby skłonić także inne podmioty do złożenia oferty i skutkować uzyskaniem korzystniejszych warunków.
Ponadto spółka inwestycyjna wydatkowała kolejne 520 tys. zł na świadczenie usług prawnych w latach 2008-2010, tj. w okresie kiedy jej prywatny udziałowiec (Miastoprojekt) był zgodnie z umową zobowiązany świadczyć usługi doradcze w zakresie wszystkich spraw organizacyjnych, prawnych i finansowych związanych z przedmiotem umowy.
NIK oceniła negatywnie długotrwałe niepodejmowanie przez zarząd spółki inwestycyjnej, a następnie spółkę Aquadrom (bo tak od lutego 2013 r., po połączeniu się należących do gminy spółki celowej i spółki inwestycyjnej nazywał się podmiot zarządzający obiektem) działań w celu uzyskania tańszego źródła finansowania inwestycji. Sytuacja ta uległa zmianie dopiero po zakończeniu czynności kontrolnych NIK.
Drogi rynkowy kredyt zamiast preferencyjnego
Warunki umowy kredytu, uzyskane przez spółkę inwestycyjną (w której podmiotem posiadającym większość udziałów była firma zewnętrzna) nie odbiegały od warunków rynkowych, pomimo tego, że zarówno skala inwestycji, jak i to że była ona faktycznie prowadzona na odpowiedzialność gminy, dawały podstawę do ubiegania się w drodze negocjacji o kredyt na warunkach preferencyjnych. Tymczasem w 2009 r. warunki te jeszcze się pogorszyły a w latach późniejszych kredytodawca nie wyraził zgody na obniżkę oprocentowania kredytu i złagodzenie warunków poręczenia kredytu. Do grudnia 2017 r. nie podjęto działań zmierzających do zmiany banku finansującego inwestycję na podmiot oferujący korzystniejsze warunki. Dopiero po zakończeniu czynności kontrolnych NIK, spółka zawarła 11 grudnia 2017 r. umowę kredytu inwestycyjnego (refinansowego) z Bankiem Gospodarstwa Krajowego z przeznaczeniem na spłatę kredytu w mBanku Hipotecznym SA. Oprocentowanie kredytu zmieniło się tak, że odsetki za cały okres kredytowania zmniejszyły się o kwotę ok. 13 mln zł.
Po uruchomieniu aquaparku, spółka Aquadrom ponosiła stratę netto od blisko 16,2 mln zł w 2013 r. do 7,6 mln zł w 2016 r. (spadek o 53 proc.) oraz stratę ze sprzedaży w wysokości od 5,9 mln zł w 2013 r. do 2, 8 mln zł w 2016 r. (spadek o prawie 53 proc.). Na podstawie wstępnych wyników finansowych za 2017 r. strata netto wyniosła 6,1 mln zł, a strata ze sprzedaży wyniosła 2,1 mln zł.
Trwała nierentowność
Wszystkie wskaźniki rentowności spółki Aquadrom były ujemne, tj. wskaźniki: rentowności majątku wynosiły od (-)14,2 proc. w 2013 r. do (-)7,2 proc. w 2016 r., rentowności kapitału własnego od (-)2.646,4 proc. do (-)96,3 proc., rentowności sprzedaży netto od (-)254,7 proc. do (-)77,7 proc., co wskazywało na brak zdolności firmy do generowania zysku.
Zarząd spółki Aquadrom w sprawozdaniach finansowych za lata 2013-2016 stwierdził istnienie faktów i okoliczności, które wskazywały na zagrożenie dla możliwości kontynuacji działalności przez spółkę. Zarząd podkreślił występowanie deficytowości majątku, kapitału własnego oraz ujemnej rentowności sprzedaży netto, jak również malejącej wartości kapitału własnego i konieczności znalezienia źródeł jego pokrycia. W sprawozdaniu finansowym za 2015 r., zarząd spółki Aquadrom wskazał też na pojawiający się problem "starzenia majątku" i perspektywę częściowej utraty klientów po uruchomieniu parku wodnego w Tychach (w 2017 r.).
Występowanie w spółce Aquadrom strat netto i strat na podstawowej działalności nie jest zjawiskiem tymczasowym. Według Strategicznego Planu Finansowego na lata 2016-2019, sporządzonego przez zarząd spółki Aquadrom w styczniu 2016 r., spółka miała uzyskiwać ujemne wyniki finansowe i straty na poziomie podstawowej działalności przez cały planowany okres, co będzie powodowało konieczność dalszego dofinansowywania spółki przez jej właściciela, tj. miasto. Przewidywana strata netto ma wynieść w 2018 r. około 6,8 mln zł, a w 2019 r. - 6,6 mln zł w 2019 r., a strata ze sprzedaży nieco ponad 3,8 mln zł w 2018 r. i 4 mln zł w 2019 r.
Do spłaty na statystycznego mieszkańca - 1,5 tys. zł
Uwzględniając wniesienie przez Miasto w latach 2006-2011 do spółki celowej wkładów pieniężnych i aportów (na łączną kwotę 7,4 mln zł) w zamian za udziały w podwyższonym kapitale zakładowym, spłatę kredytu przez Miasto (w kwocie 34,5 mln zł) oraz objęcie w okresie październik 2016 r. - grudzień 2017 r. udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym spółki Aquadrom (w kwocie prawie 9,3 mln zł), dokapitalizowanie przez miasto spółki celowej i jej następcy prawnego - Spółki Aquadrom - wyniosło łącznie ponad 51 mln zł.
Jeżeli weźmiemy pod uwagę kwotę kredytu zaciągniętego na budowę aquaparku i jego oprocentowanie, to na statystycznego mieszkańca Rudy Śląskiej przypadnie do spłaty (w całym okresie kredytowania) ponad 1500 zł.
