Ostatnie lata to renesans tatuażu. Osób, które w ten sposób ozdabiają ciała, jest coraz więcej. Jednym z ciekawszych zjawisk są tatuaże związane z górnictwem i Śląskiem. Decydują się na nie osoby powiązane z branżą przez pracę czy rodzinne więzy, jak i te, które okazują w ten sposób związek z regionem.
- Kiedy w 2013 roku przygotowywałam wystawę poświęconą kultowi św. Barbary dla Muzeum Archidiecezjalnego, mój brat powiedział, że ma kolegę, który wytatuował sobie świętą. Zaczęłam drążyć temat i okazało się, że w tej naszej górnośląskiej przestrzeni coraz więcej jest tatuaży nawiązujących sferą ikonograficzną do Śląska i śląskiej kultury. Od kilku lat w Polsce odbywają się festiwale tatuażu, jedna z takich imprez także w Katowicach. Podczas niej organizowany jest konkurs na najlepszy tatuaż związany z Górnym Śląskiem – mówi Beata Piecha-van Schagen z Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu.
Romans z tatuażem
Przypomina, że mieszkańcy Europy romans z tatuażem rozpoczęli w połowie XIX wieku. Wcześniej robili je marynarze kapitana Jamesa Cooka. Na pokładzie statków wykonywali rysunki na ciele podpatrzone u Maorysów.
- Tatuaż to zjawisko społeczne, które nie poddaje się opisowi historycznemu. W społecznościach tradycyjnych pełni różnorakie funkcje. Był oznaką królewskości, symbolem pobożności, odwagi, seksualnej siły, dowodu miłości, symbolem identyfikacji grupowej, indywidualności, ale też kary i niewolnictwa – wylicza Beata Piecha-van Schagen.
Dopóki tatuaż funkcjonował tylko w grupie marynarzy i podróżników, był zjawiskiem niszowym. Zaczął się bujnie rozwijać dzięki królewskiej inspiracji. Książę Walii, późniejszy król Edward VII, w 1862 r. odbył wyprawę do Jerozolimy i tam wytatuował sobie krzyż jerozolimski. Dwadzieścia lat później jego syn Jerzy V skorzystał z usług mistrza tatuażu w Japonii. To przyzwolenie ze strony królewskiej spowodowało, że w Wielkiej Brytanii tatuaż zaczął rozkwitać na skalę niespotykaną w innych częściach Europy.
W Polsce tatuaż kojarzył się głównie ze środowiskami więziennymi i marynarzami. Obecnie wykonuje go coraz więcej młodych ludzi. Tematyka rysunków może wydawać się zaskakująca. Wyróżniają się rysunki związane z górnictwem i Śląskiem. Pokazują, że choć górnictwo nie jest już taką potęgą jak przed laty, to węgiel silnie tkwi w Ślązakach. Kult pracy w kopalni nadal obowiązuje. Paradoksalnie im więcej mówi się o ich likwidacji, tym więcej pojawia się ich na skórze młodych mieszkańców regionu.
- Często są ujawnioną autoidentyfikacją, swoistym autoportretem. Ich posiadacze na pytanie o powód umieszczenia na ciele właśnie takiego rysunku odpowiadali: „No przecież jestem górnikiem” - mówi Beata Piecha-van Schagen.
Opowieści o węglu
Kolejny rodzaj rysunków to tatuaże narracyjne, czyli opowieści o węglu. Każdy, kto je zrobił, podkreślał, że pokazuje swój świat. Na wizerunku, który w tym roku wygrał śląski Tattoo Konwent, widzimy historię węgla: od paproci do węgla, do tego śląski pejzaż, szyb kopalni i kilof. Pewien mężczyzna wytatuował sobie na klatce piersiowej górnika w podziemiach kopiącego węgiel, a nad nim Spodek. 22-letnia zabrzanka Daria ma na ciele pejzaż, który wyrósł z węgla.
Są też tzw. tatuaże cytaty, czyli ograniczony zbiór elementów symbolicznych: szyby kopalniane, bryły węgla, górnicze lampy. 35-letnia córka inżyniera z kopalni Wieczorek wytatuowała sobie szyb. Przed pójściem do studia poprosiła kolegę ojca o rysunek techniczny tej budowli.
Spora grupa osób wybiera tzw. tatuaże magiczne, np. ze św. Barbarą. - Zapytani, dlaczego akurat taki wizerunek, odpowiadali: „Aby mnie chroniła”. Górnicy chcą przy sobie mieć coś, co zapewni im bezpieczeństwo. Nie wolno im nosić krzyżyka, ani żadnych innych symboli religijnych na łańcuszku. Muszą to wszystko zostawić na powierzchni. Tatuaż jest dla nich gwarancją tej najlepszej ochrony w pracy – wyjaśnia Beata Piecha-van Schagen.
Dodaje, że najciekawszą grupę tatuaży stanowi tzw. popwęgiel. Łączy ona identyfikację ze Śląskiem, odczytywaną poprzez węgiel i związek z górnictwem z popkulturą. Przykład to ręka byłego górnika, który zrezygnował z pracy na kopalni i zajął się produkcją piwa rzemieślniczego. Jego tatuaż łączy w sobie miłość do jednego i drugiego. Inny chłopak wyprowadził się ze Śląska do Warszawy. Zanim to zrobił wytatuował sobie na ręce pomnik Wincentego Pstrowskiego, który dla niego był symbolem regionu. Poniżej zamieścił kopię zdjęcia górników z międzywojnia.
Hellboy i Godzilla
- Urzekł mnie też tatuaż przedstawiający węgiel, z którego wyrasta szyb, a nad tym wszystkim czuwa Hellboy, postać z komiksu, na podstawie którego nakręcono dwa filmy. To postać z piekła rodem, która została wezwana na ziemię przez nazistów podczas II wojny światowej i odbita przez wojska amerykańskie. Od tej pory mieszka w USA, po obcięciu rogów z istoty diabelskiej stał się superbohaterem, który broni Amerykanów przed złem. Na tatuażu na jednym z uciętych rogów ma kuplę, czyli pyrlik i żelozko. Górnik zapytany o to, skąd taki pomysł na tatuaż, odpowiedział: „No przecież górnictwa i Śląska trzeba bronić” - opowiada Beata Piecha-van Schagen.
Kolejny przykład poptatuażu to pin-up girl z kilofem na ramieniu i szybem na plecach. W USA plakaty z tymi paniami miały zachęcać przyszłych żołnierzy do wstępowania do armii i wspomagały zbiórki pieniędzy. W latach 50. były wykorzystywane do reklamy.
Badaczka tatuaży jako przykład podaje też rysunek bryły węgla, z której wychodzi karuzela z wesołego miasteczka, kopalniany szyb, Spodek, a nad tym wszystkim góruje kaiju Godzilla z... pyrlikiem i żelozkiem.
- Kaiju Godzilla to jeden ze stworów, które narodziły się w kulturze japońskiej w erze postatomowej. Mężczyzna, zapytany o wybór, też odpowiedział, że „no jak to, przecież Śląska trzeba bronić, a ona nas wszystkich ochroni” - opowiada Beata Piecha-van Schagen.
Jesteśmy tacy sami
Podkreśla, że te górnicze i śląskie tatuaże: bryła węgla, szyb kopalniany, pyrlik i żelozko pełnią podobną rolę jak tatuaż totemiczny w kulturach pierwotnych. Są taką samą formą niewerbalnej komunikacji, oferującą szybki i wygodny w odbiorze komunikat. Tym samym tatuaż węglowy jest w opozycji do większości obrazów na skórze, powstających w okresie renesansu tatuażu, który pierwotnie służył do tego, żeby się odróżnić. Nosimy takie same ubrania, jeździmy takimi samymi samochodami, robimy zakupy w takich samych sklepach. Tatuaż miał pokazać naszą inność.
- Z kolei tatuaż węglowy pokazuje, że jesteśmy tacy sami, ukazuje naszą zbiorową, węglową duszę. To efekt świadomej decyzji. Ci ludzie nie szukają tożsamości, oni już ją mają. Pigment wywabia ją jedynie na powierzchnię skóry, byśmy mogli ją zobaczyć. To taki praobraz odziedziczony po rodzicach i dziadkach. Może to jest tak, że węgiel gdzieś tam krąży w żyłach wszystkich tych, którzy czują się Górnoślązakami. Może ta nasza wspólnotowa tożsamość gdzieś tam w nas ciągle tkwi – mówi Beata Piecha-van Schagen.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
